GECİKMİŞ BAHAR

   GECİKMİŞ BAHAR 

     REAL HƏYAT HEKAYƏSİ 

      PROLOQ

   Onunla mən facebook qruplarının birinidə tanış olmuşdum. Paylaşdığım hər statı bəyənir, hər fikirlərində smayklarla hisslərini bildirirdi. Belə şəxsı tanışlığımız yox idi, bir birimizi tanımırdıq. Mən Türkiyədə o isə Holandiyada yaşayırdı. Gözəl xalqımın kübar xanımlarından biridir. Allah bilir, hansı həyat rüzgarı başı bəlalı xalqımın bir övladı kimi onu da vətəndən xaricə atıb. Bu qadın mənə maraqlı gəlirdi. Rəylərdə aktiv olmasa da emojilərdə yüz faiz aktıvliyi vardı. Bəzən gülür. bəzən ağlayır, bəzən təcüblənir,bəzən düşünür ...

   Aylardır başladığım romanı təqib edirdi. Hər zamankı kimi rəy yazmasa da bu romana da smayklarla fikirlərini bildirirdi. Mən bu qadını içinə qapanıq, ya da lal, kar, kor kimi təsəvvür etməyə başkamışdım artıq. Bir neçə dəfə özəldən ona yazmaq istəsəm də sonradan fikirimdən daşındım. Fikirləşirdim ki, bu qədər ciddi bir xanımı narahat etmək olmaz. Deyək ki, mən ona "salam" yazdım. O da salamı aldı. Sonra? Onunla beynimde diyaloq qurmağa başlamışdım. Hardan başlayıb, harda bitireceyimi bilmirdim. Bu xanımla necə ünsiyyət qurum, nə danışacağım haqqında götür qoy etdikcə ağlıma bir fikir gəldi.

   Facebook qrupda paylaşdığım romanın növbəti bölümündə həmin xanımın oxumasını əngəlləsəm? Həə, bax bu ağıllı bir fikir oldu.Əgər mənim yazdığım onu maraqlandırırsa, ümumiyyətlə bu qadın mənim yaradıcılığıma dəyər verir, məni həqiqətən də, təqib edib, oxuyursa bu problemi aradan qaldırmağa calışacaqdır. Bu fikirimdən böyük həzz alaraq paylaşımda qadını əngəllədim. 

    Və nəhayyət ... Gözlədiyim gün gəldi. Bir sabah həmin xanımdan mənə mesaj gəlmişdi.yarı rusca yarı azırbaycanca kiril hərfləri ilə yazırdı. İnanın, yatağımdan dik atılıb gözlərimi ovdum. Yumuruğumu düyünləyib yuxarı qaldırdım. "Uraa" deyə qışqırdım. Yanımda şirin şirin yatan yoldaşım üz-gözünü turşudaraq etrafına baxdı : 

   -Noldu xanım ?

   - Hec bir şey canım, sən yat, uyu... 

   Telefonu götürüb zala keçdim və Bahar xanımla aramızda belə bir dialoq başladı . 

  -  Salam xanım.Əl sallamısız . 

  - Bəli. 

   Uzun saniyələr keçdi. Bəlli ki xanım da nə deyəcəyini, hardan başlayacağını bilmirdi. Bir neçə saniyə sonra mesaj geldi . 

  -  Sizin daimi oxucunuzam . 

  - Bilirəm ...

  - Maraqlı yazırsınız... 

  - Eləmi? 

  - Bəli, inanın hər bölümü səbirsizliklə gözləyirəm. 

   - Şad oldum, təşəkkür edirəm . Amma son iki bölümdə sizi görmürəm yəqin oxumamısız? - deyə özümdən razı halda yazdım. Qurduğum planı həyata kecirtməyə başladım . 

  - Bilirsiz, Fəridə xanım, əslində elə mən də bunun üçün yazdım sizə. Necə gündür evdə yoxam Türkiyəyə gəlmişəm. Orda da qonağam. Gələn, gedən. Həm də telefonum Türkiyədə açmadı. Kampüterdə də problem oldu. Bir sözle internetə girə bilmirəm. 

   - Eee?-demə boşuna sevinmişəm? Boşuna onu paylaşımlarıma blok eləmişəm?

- Demək istəyirəm ki,əgər mümkünsə nömremi verim men Hollandaya dönənə qədər yeni bölümləri whatsatdan atın. Buraya ev internetiylə girə bilirəm. Cox xahiş edirəm . 

   Bilərəkdən uzatmaq istədim . 

  - Amma... Mənim o qədər vaxtım olmur. Mən həm qrupda , həm də şəxsi mesangerdə paylaşım ede bilmerem ki , 

  -  Təəssüf edirem. Eyni zamanda da xahiş edirem. Nolar meni hekayənizdən məhrum etməyin. İnanın sizin o hekayənizdəki qəhrəmanla mənim həyatım demək olar ki, eynidir. Amma başqa başqa varıyantlarda. İnanin o xanımın kecirtdiyi hisslər mənə hec də yad deyil. Sadəcə sonu nə olacağı maraqlıdır ...

   - Belə edək ! - şeytan mənə bu sirli qadının sirrini öyrənməyi əmr edirdi . 

   - Necə ? 

   - Deyirsiz Türkiyedesiz ? 

   - Beli 

   - Ne zaman döneceksiz ? 

   -  15 gün sora . 

   - O zaman gəl görüşek tanış olaq . 

   - Siz harda olursuz?

   - Ankarada. 

   - Aaa mən  də Ankaradayam 

   - Lap yaxşı. Onda bu fürsəti əldən qaçırmayaq.Görüşək 

  - Mütləq.

   - Gör nə deyirəm. Bu yaxənlarda Ankarada yaşayan  bizim qızlarla  görüşəcəyik. Tez tez belə görüşlərimiz olur. Deyirəm bəlkə siz də gələsiz?

  -  Mən onları tanımıram axı. 

   - Mən tanıyıram güya? Elə biz də internetdə tanış olmişuq da. Hamısıyla görüşüb tamışmışıq. 

  - Şəxsən sizinlə görüşmək daha yaxşı olar. Söhbətləşərik dərdləşərik. 

   - Hmm... Başa düşdüm. Onda belə edək. Həmin gün gəlin, sora bir şey fikirləşərik. Çünki mən onlara söz vermişəm. Getməsəm ayıb olar. Sizinlə də başqa vaxt görüşə bilməyəcəm. Rizəyə vetməliyik. 

   - Başa düşdüm. Düzünü deyim, mən də darıxmışam bizimkilər üçün. İnanın  allaha qürbət sümüklərimi sızıldadır. Vətəndə kecirtdiyim hər şey gözlerimin qarşısındadır. Bayramlarımız, adətlədimiz, O qeder darıxıram ki, veten üçün, hələşirin şirin lehcemiz var ee. Orda lağ edirdik ee ləhcələrimizə. İndi eşidəndə ağlamaq tutur adamı

  - Can, ele biz de eleyik. Qürbət burdabizi kövrəldir. Adamı doğmalaşdırır. Kımın kım, vi haralı olduüuna baxmırıq. Azərbaycanlıdır, vəssalam... 

  - Elədir bacı elədir... 

   İlk görüşümüz qrupdakı qürbətçi qızlarla Ankarada AVM-lərin birində baş tutdu.görüşümüz xoş  və əyləncəli keçdi. Əvvəldən tanədığım qızlarla bərabər. Tanımadığım qızlar da vardı. Çoxusu gənc qızlar olduğundan onlar öz yaşıdları ilə baş başa vermişdılər. Miz orta yaş nümayəndələri böyük  masanın bir tərəfinə toplaşmışdıq. 

   O da bizimləydi. Yanımda oturmuşdu. Çox gözəl bir xanım idi. Ağ bəniz sifətinə gara gözü qaşı  çox yaraşırdı. Uca boylu, ətli əndamlı bedeni zaman zaman şuxluğunu itirsə də sima gözəlliyi hələ də öz sözünü deyirdi. Heç bir estetiyi yox idi. Taradılışından gözəl idi. Qaş göz düzümü bu qadının gəncliyində cox gözəl bir qız olduğundan xəbər verirdi.Ağır başlı. Qadındır. Hiss olunur ki sanbalını qoruyan biridir. Şən və söhbətcil olması qızlarla da onun arasında xoş abu hava yaratdı.Demək olar ki yaşdaş idik. Ona görə də tez isinişdik bir birimizə.

  Başım söhbətə qarışsa da diqqətim ondaydı.baxışlarında bir ürkəklik vardı.dodaqlarındakı   saxta gülüşün arxasında bir kədərin yatdığını, gözlərinin dərinliyindəki qorxunu, üzündəki ürkekliyi sezməmək mümkün deyildi. 

  Bir gözü məndəydi. Biraz narahatçəlığı vardı sankı. Sıxılmağa başlamışdı.Tez tez saata baxırdı.Sankı nəyisə qaçıracaqdı. 

  - Bir yerə tələsirsiz? 

   - Yox elə belə. Görəsən Tuvalet hardadır? 

    - Sağ tərəfdə olmalıdır. - dedim. Elə bu zaman ona bir söz verdiyimi xatırladım. Anaaam bəs biz təkbətək zaman keçirəcəkdik axı. Necə unutmuşam mən? 

 -Dur dayan, mən də gəlirəm. Qızlar biraz biz , balkona çıxacağıq. Lazım olsa ordayıq. 

    Mənim onunla gəlməm qadının keyfinə əməllicə açmışdı. Əl- ələ, qol - qola girib deyə gülə ordan uzaqlaşdıq . Tuvalet behaneydi təbii ki. AVM-  nin balkonuna cıxdıq.Məhəccərə yaxınlaşıb ordan şəhərin gözəlliyinə daldıq. Sağ yanımda dayanmışdı. Üzü şəhərə dayansa da gözü məndəydi. Sözlü adama oxşayırdı. Hiss edirdim ki, mənimlə  nəyinisə paylaşmaq istətir. Axı telefonda da  çatdırmışdı bunu mənə. 

   Onu ürkütməmək üçün danışmırdım. Heç baxmırdım da. İsteyirdim bu fürsəti dəyərləndirib özü açılsın. Özü öz dəminə boşaçtsin içini. 

   - Sizinlə tanış olmağıma çox məmnun oldum.Fəridə xanım. 

   - Təşəkkür edirəm canım. Sağol. Mən də şad oldum. Çox xoş bir qadınsız. 

  - Siz də. Ne yaxşı ki, gəldim. Əslində gəlmək istəmirdim. Qələbəlikdə sıxılıram. Amma o yerdə ki siz varsız. Maraqlı oldu hər şey. 

   - Nə nə gəzəl. Xoş  və dəyişiklik oldu oldu.

  - Sandığımdan da səmimi qadınsız. 

   - Elə siz də. Hələ mən sizi daha böyük yaş da bilirdim ee. Yaşdaş imişik.

   - Nə qədər məsəla?

  - Hardasa  60 65 

   - Yox aa... Hardan belə qərara gəldiz ki. Axı sız məni heç görməmisiz də. Şəkilimi də paylaşmamışam heç vaxt. 

  - Bağışlayın. Amma buna haqlı səbəblərim də var. 

   - Nəymiş?

  - məsələn orta yaş insanları, daha doğrusu sovet camaatı, daha savadlı və kitaba, hekayəyə meyilli olur. Ən çox araşdırma olan, keçmişi xatırladan paylaşımları sevir. Paylaşımlara rəy yazmasanız da, emojilərinizdən bunu hiss etmək olur. 

   - Bax onu düz dedin. Mənim   nəinki sovet, iran Türkiyə Hollanada qarışığım var - güldü. 

   - Ooo day deynən ay Fəridə əlinə xəzinə düşüb?-tema tutmuşdum. Bu qadın sandığımdan da dəyərli və sirr dolu qadın idi. Axı deyirlər çox gəzən çox bilər. Mən mütləq bu qadının beynəmlıləl görüşünü, dünyaya baxışını, yaşadıqlarını, gördüklərini dəyərləndirməliydim. 

   - Elemi düşünürsüz?

 - Hə vallah- İkimiz də güldül bir birimizin qoluna toxunduq.Yenə əlimizdəki qəhvədən bir qurtum içib, şəhərin mənzərəsinə daldıq.bu dəfə sükutu mən pozdum:

  - Deyirlər  bir fincan qəhvənin 40 il xətiri var.

  - Deyirlər. Amma bizim mədəniyyətimizdə çay xətiri var - sözümə zarafatyana şirinlik qatdı- Axı  biz azərbaycanlıyıq. 

   Zarafat altında qalmadım. 

   - indi Türkiyədəyik də. Ona görə arada türk ata sözlərinə müraciət etməliyik.

  Şən zadafatlarımız aramızdakı buzları əridirdi. Daha  da səmimiyyət yaradırdı.mən bu anı dəyərləndirməliydim. 

   - Nəysə boş ver kahvəni zadı. Madəm yaşdaşıq, madem bir yerde çay, qehve içdik, resmiyyeti də aradan götürək

- Nece yanı?

 - Yanı "siz"-siz, "biz"-siz.

Ürkek gözler gülümsedi. Sağ qolunu açıb  məni qucaqladı. 

  - Ne yaxşı ki, varsan. Vallah ele qrupdakı paylaşımlarından da qiyabi də olsa semimi biri oldugunu bilirdim. İndi de bunun əyani olaraq şahidi oldum.  Vallah səni özümə ən yaxın biri bilirəm. Ana bacı kimi desəm bunu ifadə edə bilmərəm, cünki ikisi də adı var olub özü yox. Hətta onlardan da yaxın hiss edirəm sizi 

    Aha ikinci tema. Deyəsən bu qadını yavaş yavaş çözməyə başlayıram.bu qadının üzündəki ürkəklik və özgüvənsizçiyin səbəbi də diqqətdən kənarda qalması imiş. 

   - Nə demək canım. Belə deyib məni utandırmasən allah. Nə yaxşı kı, sizlər varsınız. Sizlər olmasanızmən də heç bir şeyəm, heç məni tanımazdız da.siz olmasaz mənim hekayələrim də heç olardı. Mən kim üçün yazıram?  Əlbəttə sizinüçün. Məni sizə, sizi də mənə  sevdirən hekayələrimdir. Siz oxucular səmimi olmasa mən belə səmimi  və sərbəst üsulda yaza bilərəm?

   - Ay. canım...

  Sükut çökdü. Sükut səmimiyyət arasında üuçurumdur. Qətiyyən buna izin verməməliyəm.odur ki,əlimdəki karton bardağl zibil gutusuna atıb tez dilləndim:

   - Nəysə qrup-murup öz yerində. Yəqin ki buraya qrupdan danışmaəa gəlməmişik. 

  - Hə vallah. 

  - De görüm necəsən, nə var nə yox.

   - Şükür salamatçılıqdır.

-Telefonda görüşək dərdləşək deyincə sevinmişdim. 

  - Nəyə?

  - axı mən hər kəsin dərdindən bir tema tuturam, həyatı mənə hekayəm üçün fikir olur. 

  - Hmm... Mən danışsam roman olar. 

  - Aha bu da üçüncü tema  Tema yox, artıq plan. Mən səni yazacam deyəsən - güldük - Bəs nəyi gözləyirsən danışsana ! Bir ip uçu, bap balaca... Çözüm yumaq kimi yığım səni... 

 - Vallah adamın üreyini oxuyursan ay bacı.. 

- Bə nə - özümdən razı halda sinəmə döydüm- Mənim roman, hekayə yazdığımı unutmusan deyəsən. Axi  biz yazıçılar bir növ pisixoloq kimi bir şeydirlər . Qəhrəmanın anlamasa onun hiss-heyecanın nece başa düşər, ifadə edər axı? 

- He vallah, düz deyirsen!

 Tam vaxtı idi.o danışmağa hazır idi, mən dinləməyə. Sadəcə qalırdı onun ağzını açmaq. 

  -Burda danışaq, yoxsa başqa bir yerde?

   -Vaxtınız varmı?Tələsmirsiz ki? 

- Əlbəttə var. Sözsüz ki, o qızlarla görüşümüz öz yerində, ,  bir iki saat oturub qalxacaqdıq hər zamankı kimi. Amma səninlə zaman keçirmək daha xoş olacağına əmindim. Odur ki rahat ol. Mən evdən arxayın çıxmışam.

  - Onda, bəlkə gedək bir sakit yerdə oturaq. 

  - Yox,  qalsın başqa vaxta. Qızlara ayıb olmasın. Deyəcəklər bizi bəyənmədilər ayrıldılar.

  - Düzdür bacı.Ayaq üstü nə danışaq?Tale dediyin bir iki saatlıq deyıl axı.

  - Evdə davam edərik telefinda.

   Hiss edirdim ki, bir danışmaq istəyir bir tərəxüd edir. Nədənsə qınnanılcağından qorxur. Nədənsə çəkinir.  Belə görürəm ki onun dilini açmaq mənə asan baş gəlməyəcək. Çox tədədüdlüdür. 

   - Ekran arxasında həmişə diqqetımı sirli bir xezine kimi cekmisen. 

    - Mən? Xəzinə haa - güldü . Mən yazıq heç ağzımı açmışam ki?

- Elə açmamısan ki bu fikir yaranıb da mənə.

 - Maraqlıdır. 

  - Niye  xəzinə deyirəm bilirsən? Çünki dəfinə kimi kimi sirli, xəzinə kimi dəyərli bir şey yoxdur. 

  - Vay canına! 

- Sən yazmasan da rəylərdəki o dilsiz emojilərdən səni tanımağa, çözməyə xırdalamağa çalışmışam. Bilirem ki, bu sessiz işaretlerin arxasında bir sirr, sir qədər də gizemli bir xəzinə yatır. - Ne xəzinəsi sən Allah,  bu qədər də böyük adam deyiləm. 

-  sən elə sanırsan. Bayaqdan səninlə danışdığımda beynimdə plan qururdum. Artıq hekayəmin başlığı da hazırdır. 

  - Xəzinə? 

  - Yox. Xezinə bir simvoldur . Mənim yeni hekayəmin sirli xəzinəsi açıldıqça açılacaq ,  xırdaladıqca xırdalanacaq bir hər kəlməsi bir ləl cəvahir, bir heyat hekayesi olacaq .

- Bele görürem bu defe ilham perilerinin oxu deyesen mene tuşlanıb. Məndən vaz keçmək fikirin yoxdur? 

- Yox ee hara?  Güclə belə ekospanat tapmışam, hara vaz keçirəm - Güldüm-Bir şey deyim sene?  

 -De ! Onsuz da bu gün meydan sənindir, sora  mən danışacam. 

 - Söz? 

  - Söz

  - Hə onda açılışı edirik.  Bilirsən niyə belə qənaətə gəçdim? 

  - Niyə?

 - Bunu hiss edirəm ki, səndə qalın bir həyat hekayəsi yatır. 

 - Düz tapmısız! 

  - Sənin üzün gülsədə, gözlerinin içindəki qorxunu, simandakı   maskadn o təlaşı daha yaxşı görürəm. 

  - Hmm... 

   - Səni qorxuzan nədir ? 

   - Keçmişim. 

   - Bunu bilirem. 

    -Hardan ?

    - Gözlerinden. Sən sdanışmırsan onlar səni ələ verir. Niyə gizlənirsən, nəyo saxlayırsan? 

  -  ...

- Bax canım,dil yalan danışsa da, üz ifadesi maskalansa da, gözləri dəyişmək mümkün deyil . Dilin danışmasa da, gözlərin bu saat her şeyi mənə danışır . 

- Ne danışır, məsələn? 

- Məsələn deyir ki,  bu Bahar var ha... 

  - Bahar? Axı adımı hardan bilirsən?Facebok sehvemde öz  adım göstərilməyib mənim,  başqa ad yazmışam axı. 

 -Görürsən ? Zənnim məni yanıltmayıb heç vaxt! Dedim axı artıq hekayəmin adını da qoymuşm- caşqın caşqın üzümə baxırdı. Köşəyə sıxışmışdı daha qaçası yer yox idi. Təslim olmağa hazırdır. 

   - Mənim bu dəfəki qəhrəmanım sən olacaqsan. Həm də Bahar adında. O Bahar ki, daha o dünyaya gəlməmişdən onun  taleyini Allahdan xəbərsiz kimlərsə yazıb. Sonra  Baharın uşaqlığı, gəncliyi qorxu içində kecib, bu dünyada atadan, qardaşdan, ərdən ümumiyyətlə əks cinsdən yarımadığını deyir. 

-Bax bu sözün xoşuma gəldi. Bəli mənim taleyimdən, hətta varlığımdan Allahın xəbəri yoxdur. Çünki, Allah sevdiyi və yaratdığı qullarına mərhəmət paylayanda məni siyahıya salmamışdı.Məni sıradan kənarda qalmış bir yetim kimi itələyiblər irəli ki, "Ay Allah, buna adam cərgəsinə qoy. Bu da var. Qurban olduğum da otxottan zaddan atıb qabağıma, xala xətrin qalmasın  deyə... 

  Gözləri doldu.

  - Bilirəm! 

   - Həə belədir vəziyyət Fəriş bacı. Demək sənin falcılığın da varmış!-qəhərinə gülüş qatdı. Üzünü yan çevirib gözlərini məndən gizlətdi.

    Maneə olmadım. Qoy o göz yaşlarıni indilik məndən gizlətsin. Onsuz da bir azdan o selin qarşısını ala bilməyəcək.

 - Hərdən hissiyyatım cuşa gəlir, bacı. Falçısayağı sarı sımə toxuna bilirəm.

   Sükut çökdü.O dalmışdı. Xatirəzində nələrsə onu ağuşuna alıb aparmışdı. Açılmağa bir başlanğıc bir təkan lazım idi. Amma necə bilmirdim. Ona təsir edən, dindirən nə ola bilər axı?

   Buludların arxasında itmək üzrə olan günəşə baxdım . Gözümü buludları gücle yarıb yerə işıq salan günəşin şüalarından çəkməyərək dilləndim:

- Bilirsən Bahar, mən sənin gözlərində bir günəşsiz bahar

 görürəm. Sən  yaza gecikmiş bahar kimisən. Bu danışıqlarla başının üstündə bulud, sis-duman gördüm mən. Sən ikinci baharını yaşayırsan, buna yaşamaq deyilərsə. Hələ də taleyinin qarlı, boranlı qışı  canından çıxmayıb. Xatirələr səni keçmişindən qoparmasına izin vermir. 

  Əlimi uzaqlara uzatdım.

  - Bahar, sən o günəş kimi varlığını, var olduğunu kainata- yəni geridə buraxdıqlarına- göstərmək istəyirsən. Özün yerdən- yəni vətənindən uzaqlaşmısan ama o günəş kimi əlini yerdən (yəni vətəndən) çəkə bilmirsən. Sənin cismin qurbətdə, ruhun ordadır. Fikir verirsən, günəşə? O da belədir. Özü orda, ruhu burda. Bax belə. 

  - Qəribə və tam yerində  təsvirdir.

   Ele bu vaxt buludlar şaqqıldadı. Şimşəklər oynadı. Əvvəl damçı damcı, sonra şıdırığı yağış başladı.

  - Hə Bahar, bu yağışdan sonra istəsək də gedə bilmərik. Yağışın kəsməsini gözləməliyik. Hələ vaxtımız var. Bol bol danışa biləcəyik.

  - Üşüdüzsə içəri keçək! 

  -Yox mən yağışı sevirəm.Təbiət vurğunuyam .Mənim ilham pərilərim belə vaxtı gəlir...Dinlə məni. 

  - Yaxşı.

  Yağışın damlalarına baxaraq fikirimi topladım və davam etdim. 

 - Sən də eyni bu buludlar kimisən Bahar. Bax bu saat bu buludlar kimi elə dolmusan ki, boşalmağa fürsət axtarırsan. Bu buludlar kimi sən də içindəkiləri tökməyə an gəzirsən. Elə bir məqamdasan ki, bu saat içində bir tufan cağlayır. Birazdan bu tufan özünü göstərəcək. 

     Belə başa düşürdüm ki, Bahar danışdıqlarımdan sıxılır. Gözaltı ona baxdım. Əslində bu sıxıntı o sıxıntı deyil, qorxurdu. Mən onun sirr boxçasını ələ keçirmişdim. Açılmağından qorxurdu. 

   Ona həsr etdiyim təsvirlərim təbiətin gözəlliyilə üst üste düşmüşdü.

   Yağışın başlaması ile balkondakı adamlar icəri keçmişdi. Tərasda biz,idik bir iki nəfər də gənc qalmışdı. İkimiz də üzü küləyə-şəhərə dayanmışdıq Arada əsən meh yağan yağışı üzümüzə çiləsə də, bu bizim diqqətimizi bir birindən yayındırmırdı. Mənim təbiətin bu hünskar gözəlliyinə həsr etdiyim ese onu mest etdiyini görürdüm. Gözlerimi buludlardan çəkmədən davam etdim.

- Bax, əzizim sən də beləsən, bu buludlar kimi. Arada sən də onlar kimi dolursan. Biraz əvvəl də dolmuşdun, özünü tutdun ağlamadın. Bilirəm ki, indi də olmasa birazdan ya da başqa bir yerdə, başqa bir məkanda partlayacaqsan, ağlayacaqsan. Bəlkə də  bu sənə əziyyət verən tənhalığındır.  Bəlkə də düşünürsən ki, sənin göz yaşların kimisə narahat edər. Beləcə axıb gedib bir boşluğa dalırsan. 

  Başıyla təsdiq etdi.

  - İndi tənha deyilsən bacı, mən burdayam. Boşalt özünü. Qorxma burada sənin göz yaşlarını məndən başqa heç kim görməyəcək. Çünkü yağış yağır. Görən də elə başa düşəcək ki, üzündəki o yaşlar,yağış suyudur.

   Məsum məsum boynun büküb üzümə baxdı :

  - Gəl qucaqlayım səni, Fərş...

   Qucaqlaşdıq. Çıyınləri titrədi:

  - Yaxşı ki varsan, bacı. Danışırsan rahatlıq tapıram Allah haqqı. 

   - Bax, həyat da belədir. Heç kim özünə yağışla- dərdlər ilə problem axtarmaq istəmir. Hamı günəşi sevir. Daha fikirləşən yoxdur ki,o günəşin də bulud dərdi var, tufan dərdi var. O da tənha insanlar kimi buludlar arxasına çəkilir ağlayır. Camaat da elə bilir ağlayan günəş yox  buludlardır. 

  - Yox əşi, nə bulud. Bulud bəhanədir.

 - Elədir. 

  - Biri durub demir ki ay "İNSAN NOLUB SƏNƏ, ÜZÜN NİYƏ GÜLMÜR" 

   Sükut çökdü, sükutu Baharın hıçqırtıları pozdu.  Bəli artıq tufanın üzü görünürdü. Bayaqdan bu məqamı gözləmirdimmi? İndi nədən qorxum ki, göz yaşlarından? Olacaq o qədər də. Hələ özüm də ona qoşulacam ağlayacam. Ona təskinlik verəcəm.Təki danışsın, təki o sirr boxcasının ağzını açsın. 

  - Danışa bilərsən Bahar. Məncə ikimiz də buna hazırıq. Sən dərdini paylaşmaq istəyən biri, mən səni dinləməyə hazır olan yazar! İstərsən mənə sarıl , istərsən çoş , istərsən bu buludlar kimi boşal. Nə edirsən elə, təki, yağışdan sonrakı  günəş kimi üzün gülsün .  Göygurşağı kimi həyatına rəng qatılsın. Qoy həyatın rəngarəng olsun. 

   Qızarmış gözlərdəki qorxu qalxmışdı bir anda. Ağ yanaqlardan süzülən yaşlar dodaqlarını isladırdı. Gözlərinin yaşını sildi, balkonun tam kənarına gəldi. Başını yuxarı qaldırıb qaldırıb dərindən nəfəs aldı. Sonra  mənə dönüb məsumca üzümə baxdı. Kövrəldi. Dodaqları əsdi. Qollarımı ona açdım. 

  - Gəl Bahar gəl! 

   Bir anda ona açılan qollarımın arasında bir uşaq məsumluğu və eyni zamanda sevdiyinə qovuşaraq hönkürüb ağlayan gənc çılğınlığı gördüm. Başını çiynimə sıxıb özüm də ona qoşulmuşdum, ağlayırdım. Nəyə ağladığımı bilmirdim, özüm də onun bu halına duyğulanmışdım. Bir onu bilirdim ki, bir cibanın gözünü deşmışdım. Ağrısıyla- acısıyla, irini ilə, çirkabı ilə bu saata bu çıban boşalıb rahatlayacaq. Bəli ağrının şirinliyi də olarmış. Mütləq, onun bu. Yarasında şırinlik payı da olmalıydı. Dinləyək... 

                   BÖLÜM= 1. 

    Şərhlərdə canlanma var idi . Novruzun gəlişi bütün mahalın qışdan qalan donunu açmışdı . Təbrizin dolanbac küçələrində evlərin alçaq, daş hasarların üstünə yuyulub sərilmiş rəngarəng xalcalar şəhərə xüsusi gözəllik verirdi. Sankı yay uzunu baxçalarında hana qurub xalça toxuyan xanımlar Novruz gəlişi bəhanəsiylə xalcalarını hasarların üstünə salaraq əl əməklərini nümaiş etməyə niyyətlənmişdilər. 

  Hava qaralanda xalçalar içəri toplanar, sabah tezdən yenə hasarları bəzəyərdi. Bu proses ta bayram sabahına qədər davam edərdi. Qadınlar yorğan döşəyin həyətdə salınmış buğda  kisələrindən tikilmiş təmiz çadırin üstünə yığar, günəşləndirər evin temizlik işləriylə meşğul olardılar. Kişilər isə evin torpaq döşəməsinə palçıqdan şirə çəkər, daş əhəngə su qoyub yandırar, evin uçub dağılmış və catlamış yerlərini suvayar, həmin yanmış əhənglə evin içini çölunu boyayardılar . Qızlar analarına, oğlanlar da  atalarına kömək edərdilər . Kənardan baxanda tənbəl adam da belə bir ab havada işləmək , camaata qoşulmaq istəyirdi . 

    Saybalı kişi Təbrizin sayılıb seçilmiş tacirləridən idi. Ağır başlı ve səxavətli xasiyyəti ilə camaat arasında öz sözünü demiş adamdı.Dörd, beş dəvəsi, iki-üç atı, üç dörd eşşeyi, dörd köməkçisi ilə, Təbrizdən ,  Ərdəbildən, Xoydan, Həmədandan ipək parcalar ,  xalçalar, mis qablar, qızıl və gümüş aparıb Qarabağ, Şirvan  ,  Dərbənd bazarlarında satar   geri dönəndə ise ordan dəvələrinə Təbrizdə tapılmayan mallar, esasən nöyüt, mazut gətirərdi. Karvan yolunun üstündə görünən on ticarət karvanından biri də Saybalının idi . Evdə cox az tapılırdı. Günü səfərlərdə keçərdi. Bayramnan bayrama, guya evdə qalıb dincelirdi. Təbriz bazarındakı dükanına balaca qardaşı Cümüşüdü qoyub, 14 yaşlı oğlu İbrahimi də ona  köməkçi vermişdi. Dükanın bütün ticarət işlerini Cümüşüd görür  . İbrahimi də ora bura buyruğa gönderirdi.

  İbrahim dolu bədənli gümrah uşaq idi. Şən zarafatcıl  xasiyyətindən hələ o vaxtın 9 10 yaşların ərgənlik dövrü sayılan qızların ağlını başından almışdı . Elə dükana gələnlər də guya analarıyla ipək, çit, xalca almağa gələn bu balaca qızlar idi . İbrahimə uşaqlıqdan "İbiş" deyə  çağırdıqlarından elə adı İbiş qalmışdı . 

   Şimali Azərbaycandakı vəziyyətlə əlaqədər İran - Azərbaycan arasındakı  problemler sərhədlərə təsirsiz keçmirdi. İbrahimin doğuşundan sonra 6 il qaçaqmalcı kimi həbs edilərək ailəsindən ayrı qalan Saybalı nəhayyət vətənə dönə bildi. Uzun müddət ayrılıqdan sonra xanımı Əsmərdən bir cüt- biri qız, biri oğlan əkiz uşaqları oldu. 

   Təbrizdən cox uzaq əyalətlərin birində dünyaya gəlmiş Əsmər qarabuğdayı, sərviboylu, balıq əndamlı şirin bır qız idi. Atası borclarını bağlamaq üçün onu  hələ 9 yaşında borclu olduğu bir tacirə ərə vermək istəmişdi . Tacir 35 yaşlarında bir kişi idi . Bu təklifi bir qız atasının ağzından eşidəndə taçir onunla razılaşmamış: 

   -  Madəm borclarını bağlamaq üçün qızını mənə vermək  istəyirsən, o zaman borclarını silirəm - deyərək borç dəftərini onun qabağına qabağına qoydu: - Amma bir şertle.Qızını mənim bacım oğluyla evləndirəcəyik. 

   - Hansıyla? 

   -  Lal Manqıyla!

   - Allah xətrinə, yazıq deyilmi mənim qızıma? Ay parçası kimi uşağı bir lala verib bədbəxt edək? 

    -Day özün bil! Mən sənin borclarının qarşılığında bu təklifimi etdim. Ya borc, ya qız... 

    Lal Manqının adı nə idisə, kim onu danışdırıb adını soruşurdusa danışa bilmədiyindən ağzından dilinin dolaşdırdığı sesden "Manqı"  kəlməsi çıxdığından el camaatı ona "lal Manqı" deyirdi . 

   Uzun sözün qısası hələ döşü başı çıxmamış, bədəni bərkiməmiş, qızlar bulağından su içməyən bu qızcığazı Manqıya ərə verdilər. Molla gətirib kəbininin kəsərək gəlin etdilər. Hələ qadın- kişi münasibətinin nə olduğunu anlamayan qız ər evinə ilk qədəm basdığı gündən bu ailənin qulu olduğunu anlamışdı. Gəldiyi gündən mala, heyvana, əkin biçinə söfq edilən qız elə həmin gündən ömrünün qara səhvələrinin yazıldığını hiss etmişdi. Əlindən bur şey gəlmirdi. Hamı kimi o da qismətinə çıxanın alın yazısı oldığunu qəbul edərək taleyinə boyun eymişdi. Xəstə və ağıl catışmazlığı olan əriylə əslində ər-arvad intim münasibəti belə yox idi. Manqı ər və arvad bərabrliyinin yalnız öpməkdən ibarət olduğunu bilirdi. Kəndin gəncləri Lal Manqını daldalayıb nə qədər ər arvad münasibətlərini ona başa salmağa calışırdısa da heç bir faydası yox idi. Lal Manqının kiçik beyni bunu qavramırdi ki, qavramırdı. Aradan illər keçsə də dəyişən heç nə yox idi .

   Əsmər artıq 14 yaşına gəlib catmışdı. Hələ də atası evindən gələn qız uşağı idi ki, vardı. Yaşının üstünə yaş gəldikcə , qızlar bulağından su içdikcə qızın gözelliyi birə beş artırdı . İri badamı gözlərinin üstündəki kaman qaşları sankı qələmlə çəkilmişi. Əsmər bənizindəki yanaqları dağ laləsi kimi allanır, dodaqları pardaqlamaq üzrə olan qızıl gül qöncəsinə bənzəyirdi. Uzun şabalıdı və gur saçlarını ortadan ayırıb iki hörər, çiyinlərindən aşağı sallayarken sankı qoşa ilan şux sinəsinin üstündə qıvrılırdı. Qabarıb baş qaldırmaqda olan məmələri dar hırxasının altından diqqət çəkməsin deyə bir dəonları ağ kəlayagısı ilə gizlədərdi. Yanı-yançağı, sinəsi-başı ətli əndamlı olsa da beli sanki üzükdən kecirdi. Yaşıl donun üstündən geydiyi qızılı butalı arxalığın belinə bağladığı gümüş kəmər sanki qızın belinə ölçülmüşdü. Bir sözlə Allah elə bil bu qızı qeybdən yaratmışdı . 

   Tay-tuşlarının xoşbəxt aile həyatına, sevgi məcaralarına, sevib-sevilməsinə şahid olduqca xəstə ərinə baxıb için çəkərdi Əsmər. Gözlərini yumub öz-özüylə xəyal qurar. Olmayan xəyali sevgilisiylə-gələcək əriylə sevişər, qoxlaşardı. Bir gəncin qollarında bir qadın kimi nazlanmaq onun ən böyük  və əlçatmaz xəyalı idi. Bu arzu sadəcə xəyal olaraq qalacaqdı. Əsmər heç bir qız kimi heç bir oğlanla nə görüşə bilməzdi, nə də sevişə bilməzdi. Bu ərinə xəyanətdən başqa heç nə deyildi. Əsmərin hər şeyi vardı-Amma onu başa düşəcək heç kımı yoxdu.Tək təsəlli tapdığı bir dostu vardı. Qaşqa at ... 

    Qaşqa at doğulanda Əsmər onun yanında idi. Nə qədər sevinmişdi. Atı öz uşağı kimi böyüdüb, sevib əzizləyirdi. Gününün yarısını Qaşqayla keçirirdi. Bəzən gecə yarısına qədər tövlədə onunla bərabər olurdu. Təmiz bir sevgiylə böyütdüyü qaşqa at da ona meylini salmışdı. Əsmərdən başqa hec kimi tərkinə mindirməzdi.

   Evin,xırmanın ağır işlərindən vaxt tapan kimi Əsmər atıyla  təbiətin seyrinə cıxardı. Kürən  qaşqanın belində yaşıl çəmənlikdə səyirən çəhrayı-  qırmızı geyimli qızın mənzərəsi kənardan baxanları valeh edirdi . El içində Əsmər at sürməkdə məhşur idi. Camaat gözünü açıb Əsməri at belində görmüşdü deyə Əsmərin bu sərbəstliyi heç kimdə ikrah hissi yaratmırdı. Bəzən Əsmər ərinin paltarlarından geyinər, saçlarını keçə papağın altında gizlədər, özün yeniyetmə oğlana bənzədərdi. Xalq oyunlarına qoşulmaq onun sevimli əyləncəsi idi. Oğlan cildində  meydana atılar oğlanlarla çilikağaç, dirədöymə oynardı. Oğlanlar onun Əsmər olduğunu bilirdilər. Lakin üstünü vurmurdular. Əsmər kişi kimi mərd qız idi. Heç kim ona əyri gözlə baxa bilməzdı. Əsmər özünü elə göstərmişdi ki, heç kimin ağlından əsmərə qarşı xainlik. Keçməzdi də. Əsmərlə əylənir, onunla bir bacı kimi davranırdılar. Helə at belində papaqqapma oyunlarına qoşulandan bu yana kimsə ondan papaq yayındıra bilməmişdi. Qaşqa atı şahe qaldırar, papağı havada tutub, qaçardı. Onun atına kimse çata bilməzdi.  Qalıb olunca Əsmər babağını başından alıb saçlarını havaya dağıdar bu hərəkəti ilə   "bu oyunun qalıbı qızdır"  deyə  meydan oxuyardı. Əsmər alqışlarlaoyundan çıxardı. 

   Günlərin bir günü təbiətin  seyirdən evə dönən qız, kəhrizə enib atını sularkən uzaqdan bir dəstə karvanın yaxınlaşdığını  gördü. At suyunu içənə qədər atlılar da kəhrizə çatha çatdaydılar. Qız yad kişilərdən yaşmaqlanıb atının yüyənindən tutdu və atın belinə sıçıradı. Nə illah etdisə at yerindən tərpənmədi ki, tərpənmədi.At şahə qalxır yerində fınxırır, kişnəyir, az qala qızı belindən atacaqdı. Zərif qız nə edəcəyini, atını necə sakitləşdirəcəyini bilmirdi. At inadına durmuşdu. Qaşqa özünü onlara yaxınlaşmaqda olan atların arasına vurmaq istəyirdi.

    Atın atılıb düşməsi nəticəsində Əsmərin yaşmağı üzündən sürüşüb sinəsinə düşmüşdü. Saçları dağılıb havanın mehinə təslim olmuşdu.

   Karvanlar kəhrizə yaxınlaşmış, kəhrizin arxından dəvələr su içmeye başlamışdı. Yerində durmayan qaşqa at karvandakı atlara can atırdı, onlarla cütləşmək isteyirdi. Qız atının nə istədiyini bayaqdan anlamışdı əlbət. İndi bu qədər kişilərin içində atını onların atlarıyla necə cütleşdirsin ki? Dəvələrin  noxtasından tutmuş kişiler heyvanları suladıqdan sonra yüklərini açıb onları yaxınlıqdakı çəmənliyə ötürdülər. Eşşək və atları kəhrizin başındakı dağdağan ağacına  bağladılar . Deyəsən Qaşqa at Əsmərə inad İstədiyini o biri atlardan almayınca getmək fikiri yox idi. Qız da inadına salıb atı rahat buraxmır,belindən düşmürdü. At şahə qaşxdıqca qızın ətəyi yellənir, baldırları yarıyacan  açılır, saçları üzünə dağılırdı. İpək qoftasının üstündən geydiyi dar, zərxara arxalığın yaxasından dik məmələri baş qaldırır, qoftanın altından atılıb düşdükcə qız rəngdən rəngə girirdi. Buda qızı daha cəlbedici və daha da gözəl göstərirdi. Kişilər gözülərini bu gözəl qızdan çəkə bilmirdilər.  Bu vəziyyət qızı daha da utandırır nə edəcəyini, atını burdan necə uzaqlaşdıracağını  bilmirdi. 

   Saybalı adamlarına işarə edib, işlərinə baxmasının əmr etdi. Hərə bir tərəfə dağılışıb eşyalarını yerbəyer eləyərək işləri ilə məşğul oldular. Saybalı özü də bu qızın at belindəki oyunlarına,ətinə əndamına, saçlarına, gözəlliyinə heyran qalmışdı. Qız tanımadığı bu oğlanın diqqətini özündə hiss edir daha da özünü itirirdi. At yerində durmurdu ki, durmurdu. Əsmər qırmancla atı özünə tabe etdikçə at daha da inadlaşırdı.

   Saybalı uşaq deyildi. 24 yaşı vardı, bir dəfə evlənmiş arvadını gənc yaşda itirmişdi. Gözün acdığı gündən dəvəsi,atı, iti, eşşəyi vardı. Onların cütləşmə  mövsümünü də yaxşı bilirdi . İndi o bu atın cütləşmek istədiyinidə yaxşı başa düşürdü. Bilirdi ki, qız da bunu hiss edir və burada kişilərin yanında atını sərbəst buraxıb onu izləməyə utandığı üçün belə edir. Odur ki, Saybalı qızın atına yaxınlaşıb yüyənindən tutdu. Atı cilovlamağa calışdı. Amma at bu yad adamı görüb daha da ürkdü şahə qalxıb kişnədi. Ayaqlarını qaldırıb onu vurmaq istəyəndə Saybalı böyük bir cəsarətlə atin yəhərindən tutub onun belinə sıçıradı. Arxadan qızın incə belinə sarılıb onu yıxılmaqdan saxladı.Qızın tutduğu ipi elə qızın əli ilə bərabər dartıb atı sakitləşdirməyə çalışdı: 

   -Ppüüürrr,nçççç nççç pürrr... 

İlk dəfəydi ki, vücuduna kişi əli dəyirdi. Belini kişi qolu sarmışdı. İlk dəfəydi ki, elini yad kişi tutmuşdu. Kürəyini kişi sinəsinə dayanmışdı. İlk dəfəydi ki, yad kişi nəfəsi boyun boğazına toxunurdu, qulağının dibinde hökümlü kişi səsi, hişi hənirtisi duyurdu. Hələ bu yaşa qədər bir kişi xeylağı ilə bu qədər yaxın məsafədə belə olmamışdı. Uşaq olsa da,vaxtından əvvəl yetişmiş bu qız bir kişi, əlinə, sinəsinə, nəfəsinə, səsinə nə qədər möhtac idi... Həyəcandan bütün bədəni əsirdi . Ürəyinin döyüntüsünü kürəyini sinəsinə yasladığı Saybalı da hiss edirdi.

   Saybalı qadından anlayan biri idi. Bu gənc qızın həyəcandan necə alışıb yandığını da görürdü. Odur ki, qızın qulağına əyildi:

   - Niyə sevindirmirsən atını? - deyə pıçıldadı. Qızın bütün bədəni, od tutub yandı. Qulağımnın dibinə qədər qızardı. Bütün duyğuları lərzəyə gəldi bu pıçıltıdan. Hec nə deyə bilmədi. Saybalı qızın belini daha qucaqlayıb onun izinini aldı.

 - Allahın heyvanı bunu istəyirsə biz nə karəyik. Nə deyirsən, o qara at necədir, bəlkə onları  sevindirək? 

   - Burda? Ayıbdır ee. Heyvan bunu başa düşmür, bəs biz, abırımız var axı! 

    Saybalı güldü:

   -  Ayə, ay Xəlil, o qara madyanı bura gətir, a kişi! 

   Qara madyanın ipini əlinə yığıb qızın belini buraxdı. Qaşqa atın belindən madyanın çılpaq belinə tullandı və atını mahmızladı . Qara madyan qaçdıqca kürən qaşqa da onun arxasıyca götürüldü. Təpəni cıxıb gözdən itilər.  

    Ağaca başlanmış dişi at ilə  kürən at cütləşdikcə Esmer rəng verib rəng alırdı. Xəcalət təri qızın dabanlarından çıxırdı. Ütandığından pul kimi qızarmışdı gözlərini atlardan  yayındırmağa calışsa da yenə də adı "ərli" olan qızın həsrətdən alışıb yanan gözləri atlara tərəf dönür, böyük həyəcanla və xəcalətlə onları seyr edırdi. Saybalı atları tumarlayır onlara xoş sözlər deyir, atların cütləşməsinə kömək edirdi. Özünü məşğul göstersədə  bütün fikri Əsmərdəydi. Qızın hər hərəkətinə, hər baxışına diqqət edirdi . 

   Baharın verdiyi nəfəsdən yaşıllaşan çəmənlikdə iki kol vardı. Birinə atlar bağlanmışdı . Birinin altında isə Saybalıynan Əsmər  oturmuşdular . Atlar birbirləriyləmoynaşarken Saybalı yaşıl otlara dirseklenib onları seyr edə edə  işindən gücündən danısır, qız isə ondan bır az aralı oturub  başını aşağı salaraq ətrafındakı çiçəkləri yolub yerə  tökürdü. Qulağı Saybalıdaydı. Onu dinləyirdi. Ömründə ilk dəfə bir kişi ilə təkbətək dialoq qurub danışırdı. Özündən asılı olmayaraq bu hökmlü,eyni zamanda da nəvazişi səsə heyran qalmışdı. İlahi kişi səsi eşitmək nə gözəl şey imiş. Bu zamana qədər qarabəxtinə qısmət deyib barışmışdı. Elə bılırdı bır qız ata evınə çıxdıysa ər evi onun məzarı olmalıdır. Nə olur olsun, qadın fədakar və ərinə sadiq qalmalıdır.amma indi bu oğlanı dinlədikcə ilk dəfə bxtindən şikayyət etdi. Allahını nə üçün onu bu gözəlliklərdən məhrum etdiyi üçün qınadı. Ürəyində Allahına üsyan etdi . Saybalı danışdıqca o abırına qısılıb üzünü ondan gizlədir, atlara tərəf baxırdı. Onun bu həyası Saybalının ürəyincə idi.

   Uğurlu cütləşmədən sonra atların dincəlməsi üçün bu iki gənc də onları gözləmək məcburiyyətində idilər. Əsmərin utancaqlığı, rəng alıb rəng verməsi cavan oğlan kimi Saybalının duyğularını  cuşa gətirirdi. Nə etməli tanımadığı bu yad qıza nə desin. Bəlkə birinin nişanlısı, bir evin gəlinidir? At inad edib deyə bu qız ətin vəziyyətdə qalıb, neyləməlidir? 

   Atlar baş başa vermiş bir birlərinə məhəbbətlə sürtünürdülər. Əsmər od tutub yanan yanaqlarını ovuclayıb dərindən ah çəkdi. Üreyinde "bu atlar qədər də olmadım, ay Allah. Məni niyə dünyaya gətirmisən ay Allahı? "-dedi. Şeytan qəlbinə yol açmışdı. Bir anda taleyin hökmündən cıxmaq istədi. Alnının yazısını pozmaq  belə ağlından keçdi. Dönüb Saybalıya baxdı.  Bayaqdan ilk dəfə idi ki, onunla göz gözə gəldi.Baxışlar gülümsədi,  sevişdi, öpüşdü. İkisinin də ürəyinə od düşdü.  Əsmər Saybalının ehtiras və şəfəqət dolu baxışlarının qarşısında yağ kimi əridi. Dayana bilmədi. 

  - Evlisən? 

  -Dulam!  

  -Qaçırt məni ! 

    Elə bu vaxt bizimlə  görüşə gəlmiş qızlardan ikisi deyə gülə bizə  yaxınlaşdı. 

 - Fəridə xanım, guya ki indi biz görüşdük dəə-gülüşdülər- heç bir söhbət edə bilmədik biz . Gördük başınız söhbətə yaman qarışıb maneə olmaq istəmədik. 

   - Olsun canım, inşallah başqa zaman görüşərik. Mən burda ,  siz burda. Amma Bahar burada qonaqdır. Bir də Allah bilir ne zaman elimə düşəcək. Ona görə bu dəfə məni bağışlayın. Söz verirəm. Əgər gələn dəfə belə bir şey olsa qəşəy bir qonaqlıqla cəzalandırın məni. 

   Gülüşdük. Toparlanıb ayağa qalxdıq. Bahardan telefon nömrəsini alıb: 

   -  İndi geç oldu. Evə gedim zəng edəcəm. Vaxtın olsa... Bax qaldığımız yerdən davam edəcəyik ha... 

   - Mütləq ... 

                 ____BÖLÜM=  2  ____

Eve gəlib rahatlandim. Cayımızı çörəyimizi yeyib, yoldaşımla gün boyu qızlarla keçirdiyimiz görüşdən söhbət  etdik, Çəkdirdiyimiz fotolara baxdıq,şəkildəki qızların içərisində bir cüt gözlər mənə zillənirdi. Sözlü adamlar kimi sanki məni AVM- nin balkonuna çağırırdı.Gözlər mənə rəsmdən baxsa da, Bahar yanımda olmasada yenə də hekayəsinə qaldığımız yerdən davam edirdi... 

     Həmin gün Saybalı nə deyəcəyini bilməyib ayağa qalxdı. Atını kolluqdan açaraq  atın çılpaq belinə çıçırayıb atını qırmancladı. Ürkmüş at şaxə qalxıb dördnala çapdı.

   Saybalının belə səssiz səmirsiz getməsi Əsmərə pis təsir etmişdi. Ürəyinə od düşmüşdü,özünü başa düşə bilmirdi. Tanımadığı bu yad kişiyə ilk baxışdan aşiqmi olmuşdu, yoxsa bir qız kımı qadın olmaq həvəsinəmi düşmüşdü, bəlkə bu sadəcə bir ehtiras hissi idi - bilmirdi. Hər nə idisə, axır ki, Əsmər bunu  düşünmədən etmişdi. Saybalıya özünü saxlaya bilməyib ürəyini  açmışdı. Xəcalətindən ölürdü. Bir gənc kişinin ona qarşılıq verməməsi onu sındırmışdı.

  - Demirəm bu saat məni götürüb qaça. Heç olmaya olmaz deyəydi. Kaş azarlayaydı, qınayardı. Lap mənə əxlaqsız, deyəydi. Amma belə səsiz getməyəydi. Öldüm yerə girdim Allah. Bu nə idi belə, mən niyə bu utancı yaşadım? Bu nə iş idi başıma gəldi? - özü özünü qınadı:

  - Heç ayıb deyil, ərli qızsan, nolsun ərin xəstədir? Axı səni ona veriblər, o sənin qismətindir.

   - Nə ər? Ər dediyin hər gecə xanımını qucağına alıb yatır. Sevir, xoş sözlər deyir,əzizləyir. Amma mən? Axı ərli qızam, ərlibqadın olaree, qız yox. Məni bu xoşbəxtlikdən məhrum ediblər.

 - Ayıb olsun. Nolsun? Adı üstündə ki, ərdir! Hamı bunu belə qəbul edib, hamı sənino ailənin gəlini, manqının arvadı kimi tanıyır. Sən bunu qəbul etmirsən? Xəstə ərini bəyənmirsən? Səhər sənin nə olacağını kim bilir? Bəlkə elə sən də oldun şikəst, kor, kar, lal... Bəs onda kim baxacaq üzünə? Nəyinə güvənəsən ay yazıq? 

   - Mən sevilmək istəyirəm. Mən kar, lal, kor deyiləm. Mən görürəm, eşidirəm, hisslərim duyğularım var, insanam, yaşayıram axı! Mən özümə arzuladığım sevgini başqalarında görüb partlayıram. Yanıb tökülürəm. Axı niyə mən  bunları yaşamıram? Mənim qarşıma o cavan kımı sağlam və yaraşıqlı biri niyə çıxmayıb ki? Hər gün onlarla kişiylə qarşılaşıram, niyə ağlıma belə şey gəlmədi, indi bu yabançı oğlanı görüb bu hala düşdüm?  Mən onu ilk baxışdan sevdim, bəli sevdim. 

   Bəlkə də bu eşq deyildi, bəlkə də yetkinlik, gənclik yaşına catmiş duyğuları cuşa gəlmiş gənc və yetişkin bir qızın qadınlıq zirvesine yüksəlmək istəyi idi ?! Bəlkə də biraz bundan əvvəl o ağaca bağlanmış atların cütləşməsi hələ qadınlıq zirvəsinə catmayan bu qızın ehtirasını oyatmışdı?! Bəlkə də xəstə, beş ildə ona sahib olmayan əri ilə bu dəli dolu oğlanı müqayisə edərkən elə doğurdan da Saybalını həyatının qəhrəmanı hesab etmişdi?! Hissləri,duyğuları qarma- qarışıq idi. Nə istədiyini,nə etdiyini özü də bilmirdi. Atına sığal çəkdikcə sanki barmaqları Saybalının üzündə, qollarında gəzirdi. Xəyalındakı Saybalıya toxunduqca gözlərindən yaş bulaq kimi axırdı. Atına sarılıb doya doya bəxtsiz taleyindən gileylənib, ağladı.

   Hava qaralmğa başlamışdı, gec idi. Evə getməliydi, lakin o evə tələsmirdi. Özündən, bəxtindən küsdüyü kimi evindən də küsmüşdü. Onu o evdə gözləyən isti qucaq, ilıq nəfəs yox idi. Xeyirdir indi? Hara, kimə tələsir? İnək sağmağa, süfrə qurmağa, külfət ağırlamağa? 

  Biraz aralıda koluqların arasında hənirti duydu. Ətrafa boylandı. Heç kim yox idi, ürpəndi. Axşamın bu çağında, çölün düzündə, tək başına qadın xeylağı... Buralarda insan üzü az az görülsə də caqqalından, qurdundan qaçınmaq mümkün deyildi. Odur ki, çəld atın belinə sıçradı. Etrafına baxdı kolluqlara sarı boylandı. Kolluqda bir qaraltı görüb eyməndi. Gözlərini qıyıb qaraltıya baxdı. Bir şey seçə bilmədi. Atını mahmızlayıb ordan uzaqlaşdı . 

   İnəkleri sağdıqdan sonra onları yerbəyer yer elədi. Qabaqlarına ot qoyub südü ocağın başına  gətirib süzdü, böyük süd qazanını ocağa asıb xörək qazanlarını isitmək ücün ocağın kənarına düzdü. Hec keyfi yox idi. Ayqdan bəri qüruru bir tərəfdən, vicdanı bir tərəfdən əsmərin beynini yorub yırtırdı. Ev əhli də əsmərin halının yerində olnmadığını hiss edirdilər. Qaynanası soruşsa da əsmər sualın cavabından yayınmağa çalışırdı. Evin artırmasına palaz salıb döşəkləri düzdü. Süfrəni açıb böyük külfəti başına yığdı.İştahı yox idi, süfrədən qaçmağa bəhanə axtarırdı. Özünü alçalmış, qüruru tapdanmış bir qız kimi hiss edirdi. Ömründə belə utanc yaşamamışdı. İçindəki səs vicdanın oyadıb onu qınayırdı. Dayanmadan eyni şeyləri təkrar edirdi.

  -Hec utanmırsan?Ərinə xəyanət edirsən? Hec yerə girmisən? Allah Manqını sənə yazıb, səni ona veriblər, indi sən allahın yazdığına üsyanmı edirsən naşükür qız?

  - Nolub Əsmər, niyə fikirlisən?

  Qaynanasını səsi onu düşüncələrindən ayırdı. 

  - Heç... Elə belə. 

   - Bayaqdan fikir verirəm. Bu gün birtəhərsən. 

  - Hec ay ana, başım çox ağrıyır. Gün vurub yəqin. 

  -Hardaydın, geç gəldin bu gün? 

  Bədənini soyuq tər basdı. Süfrənin başındakılara baxdı. Elə bildi bütün ev əhli bu gün olanlardan xəbər tutub. 

  Hamı Əsmərə döndü. 

  - Heç, atı gəzdirirdim. Başıma oyun açdı. Qalmışdım əlində 

   - Noldu ki? 

  - Çəməndə atları görüncə dəliliyi tutdu. 

   - Cütləşmək istəyirdi? - qaynatası dilləndi. 

  - Ah bircə bizim bu Manqı da...

   Qaynanası ah çəkdi. Qaynatasının tərs baxışı qadının sözünü ağzıda qoydu. Əsmər utanıb başını aşağı saldı. Gözaltı üz üzə oturduğu ərinə baxdı. Əri öz dəmindəydi. Heç nəyə fikir vermədən yeməyə girişmişdi. Boğazında qəhər düyünləndi. Süfrədəki boş qabları toplayıb süfrədən qalxdı. Su ilə dolu mis güyümü götürüb hələ də közü işıldayan ocağın üstünə qoydu . Altına çır-çırpı atıb közü alışdırdı. Ocağa yoğun bir odun parcası qoyub içəri kecdi. Otağı iki yerə bölən pərdəni çəkib gərdəyin arxasına kecdi. Sandığını açıb hələ geyinmədiyi, neçə illərdir zifaf gecəsini gözləyən əl işləməli atlas gecəliyini götürdü. Kim bilir onu öz əlləriylə tikərək, hər naxışına necə arzu,necə xəyal hörmüşdü? Ehtiraslı bir kişinin qollarında necə nazlanmışdı. Bədəni od tutub yanırdı. Özündən asılı olmayaraq əlləri sinəsini ovucladı, sıxdı. Sanki ehtirası ovcunun içindəydi, daşsinəsini sıxmaqla bütün vücudu süstləşdi. Gecəliyi üzünə tutub, səssizcə göz yaşlarını ona hopturdu. Qoz yarpağı iyisi verən köynəyin qoxusunu içinə çəkdi.

  - Görəsən bu qoxunun yerini tər qoxusu nə zaman alacaq?

  Kövrəldi. Ağlamaqdan özünü güclə saxladı. Köynəyi qatlayıb boxçaya qoydu.Elə bu vaxt daxalın balaca pəncərəsindən bir kölge səyirdi. Tez lampanı götürüb pəncərəyə yaxınlaşdı. Açıq pəncərənin tutacağında kətan parcaya nese bükülmüş bir boxca asılmışdı. Çırağı pəncərədən çölə tutub etrafa baxdı. Heç kim yox idi . Bağlamanı alıb ürkək-ürkək içəri çəkildi. Böyük həyəcan və tərədüdlə bağlamanı açdı. İçində yaşıl atlasdan gözəl bir don, sürmayı, üstü zərxara işləməli bir arxalıq , bir cüt bəy xanımlarının ayağında gördüyü zərli əl işləməli başmaq, bəy xanımlarının olmazsa olmazı olan mirvari muncuqlu aracqın var idi. Araqcının içində də bir tutam qara tük...

Qorxu və həyəcandan az qala ürəyi dayanacaqdı. Bu qədər bahalı şeylər burada nə gəzir ki?Ömründə nə atası evində, nə ər evində belə bir şey görməmişdi. Hec ərinin tacir dayısı arvadlarının və onların qızlarının da bunlardan yoxudur. Yoxsa bunları ona hədiyyə edən  Əsmərin o dəli dolu heyranıdır? 

   Tükü eline alıb oxşadı. Bəli  yanılmamışdı. Bu tük qara madyanın tükü idi. Sevincindən ürəyi hiddətlə çırpındı. Tez eşyaları boxcasına basıb pəncərəyə yaxınlaşdı. Etrafa baxdı. Ucu bucağı görünməyən zülmətdən başqa heç nə görünmürdü. 

  Elə bu vaxt Manqı gərdəyi qaldırıb içəri girdi. Pəncərə qabağında dayanıb cöle tamaşa edən arvadına tərəf qəribə bir səslə səsləsəslənib, özünü yerdən salınmış yatağına atdı. Yatağın üstündəki boxcaya baxıb Əsmərə tərəf dönüb, işarəylə bunun nə olduğunu soruşdu. Əsmər onu sakitləşdirib boxcanı onun əlindən aldı və qoltuğuna vurub işarəylə ona yatmasını tapşırdı. 

  - Sən yat. Mən çimməyə gedirəm.

    Tövləyə girib atını sığalladı. Qoltuğundakı boxcaya baxıb gülümsedi;

    -İnanırsan, o burada idi.  Mən gözlərimə inanmıram, ay mənim gözəl atım. Əminəm ki, bayaq ona dediyimi düşünüb, götür qoy edib. Onun məndən xoşlandığını hiss etmişdim. Elə ondan cəsarətlənib o sözü dedim ona. Sadəcə anidən dediyim söz onu çaşdırmışdı. Görmüşük kişi arvada evlilik təklifi edər. Mən ona elədim - güldü. Hə Qaşqam mənim, indi o meni qurtarmağa gəlib. İnanmırsan? Aha, bu da xəbər... Qoltuğundakı boxcaya baxıb atının boynundan öpdu .

    - Hələ sevgilinin tükünü də gətirib sənə, sən də onun üçün darıxmayasamn deyə. İndi inandın? - dərindən ah çəkdi. Gülümsədi. Ümüdlə atına baxdı:

  - Əgər o ürək edib buraya qədər gəlibsə, mənə bir işarət buraxıbsa, demək yenə gələcək. Mənə gözləmək qalır.  Mütləq gələcək. Gözləyək. 

   Tövlənin içində ora bura boylandı. Bağlamanı gizlətməyə yer axtardı. Arakəsmədəki daş duvara hörülmüş taxca gözünə dəydi. Səliqə ilə yığılmış ot bağlamalarının arasında taxca güclə gözə dəyirdi. Bəli bura heç kimin ağlına gəlməzdi.  Boxçanı burada gizlətməliydi. Evdə gizlətmək ağılsızlıq olardı. Qaynanasının əlləmədiyi yer yox idi. Buraya da Əsmərdən başqa heç kim girmirdi. 

    Yaxınlaşıb Qaşqasının tükündən biraz kəsdi. Bağlamanın içine qoydu. Əyilib taxcanın altındaki qurumuş otları əliylə təmizlədi. Torpaq döşəməni oraqla qazıyıb dayaz  bir çuxur açdı. Bağlamanı ora qoyub üstünü torpaq və samanla örtdü. İşinin qurtardıqdan sonra qapının arxasındakı böyük mis ləyəni götürüb tövlənin ortasına qoydu. Bayıra cıxıb gecənin ayazını  ciyərlərinə çəkdi. Bədəninə üşütmə gəldi. Əllərini qollarına sürtə sürtə ocağa tərəf getdi. Ocağın üstündə qaynayan güyümü götürüdü. Biraz aralıdakı mis səhəngi qoluna taxaraq tövlyə yönəldi. Qapını bağlamadan evə tərəf boylandı. İçəridə çıraqlar söndürülmüşdü. Külfət yatırdı. İndi çimmək olardi. Adətə görə evin gəlini külfət yatandan sonra cimə və ya yata bilərdi.

 Tövlyə girib, qapını bağladı. tövlənin tək dirəyindən asılmış neft lampasının atəşini azaldıb  suyunu hazırladı. Əynini soyunub paltarlarını saman tayalarının üstünə atdı. Ayaqlarının altında xışıldayan quru samanların üstündən addımlayaraq mis ləyənə girdi. İsti sudan bir qab götürərək "bismillah"-la ayaqlarına tökdü. Soyuq havada isti su ona cənnət suyu kimi gəldi. Çılpaq bədəninə tökdüyü isti su canını istədikcə sanki damarları boşalırdı. Keçən günlərdə arşınmalcıdan aldığı Bağdad sabununu götürüb başını bədənini sabunladı . Köpüklü əlləriylə yanına qoyduğu tasdakı sudan almaq istədi. Gözüyumulu halda əliylə avıgəndəri axtardı tapa bilmədi . Sabunlu əliylə gözünə dolmuş köpuyu sıyırdı tasa baxdı. Avıgəndər yox idi. Elə bu zaman başına tökülen isti sudan yerindən səksəndi. Suyu tökülən  tərəfə baxdı və yerində quruyub qaldı.

   Elə həmin gün, o tövlənin samanlığında,qaşqa atın şahidliyi ilə Əsmər bəkarətinin Saybalıya teslim etmiş, onunla əhdi- peyman kəsmişdi. 

  Bəli,bu əhvalardan sonra səfərinə davam edən Saybalı əhdinə sadiq qalaraq üç ay sonra geri qayıdarkən Əsməri də götürüb məmləkətinə gəlmişdi. El adətiylə onu anasına gəlin,evinə xanım etmişdi. 

  Bir il sonra ibrahim dünyaya gəldi. Əsmərin yad bir kişiylə qaçacağı heç kimin ağlına gəlməmişdi. Əsmər saf, uşaq kimi bir qız idi. Hər halına şükür edən qapanıq qızın belə bir yola əl qoymağı ağlasığmaz idi. Buraların adətini də bilirdı. Nəinki Əsmər, kim olursa olsun ərinə xəyanət edən qadın özü qanıyla ölüm fərmanını imzalamalıydı. Bu olsa olsa qacaq eşkiya işi olardı. Yüz faiz kimdirsə onu dağa qaldırıb. Ağıllara başqa heç nə gəlmirdi də... 

  Ağıllarına gələn hər yerə adam salıb Əsməri axtardılar.   Nəhayyət Əsmərin sorağını Təbriz ətrafı qəsəbələrin birindən aldılar. O gündən də Əsmərin və Saybalının günü göy əskiyə büründü. Amma nə olur olsun Saybalı kişi kimi xanımını qoruyurdu. Nə el aləmin qınağı, nə şəriət qanunları vecinə deyildi. Onların qəsəbəsində heç kim Əsmərin başqasının xanımı olduğunu bilmirdi əlbəttəki, yoxsa əsla bunu kimsə qəbul etməzdi. 

  Sirr qapalı boxçadır deyirlər. Ağzını açılmasına bənddir. Çox keçmədi bunların sirri qəsəbəyə də sızdı. İş o yerə çatdı ki ,  Saybalı ailəsin də götürüb  Təbrizə köçməli oldu . 

   İndi o gündən necə illər kecmişdi. Cox xoşbəxt və hər kəsin həsəd aparacağı bir ailələri var idi Saybalıyla Əsmərin. Saybalının ticarət səfərləri ilə bağlı uzun sürən səyahətlərindən ayrı qalıb , sonra bir birinə qovuşan cavan aile sözün əsil mənasında ömürlərinin ən gözəl günlərini yaşayırdılar. Bir birlərinə dəli-divanə aşiq olmuşdular. Bir neçə illik bərabərliklərinə baxmayaraq Saybalı ilə Əsmər hələ də ilk günkü kimi istəkli idilər. Saybalının qacaq mal üstündə həbsindən sonra Saybalı bir  daha Şimali Azerbaycana getməməsi Esmerin lap ürəyincə olmuşdu. Elə bu ərəfədə Əsmərlə Saybalının biri qız, biri oğlan əkiz uşaqları dünyaya gəldi. Sevinclərinə sevinc qatıldı. Kənardan baxan bu ailənin xoşbəxtliyinə həsəd aparırdı.

   Əsmər hər gün nahar vaxtı yemək içmək hazırlayıb dükana gedər, süfrə açıb, özü də Saybalı və qayını Cümüşüdlə bərabər nahar edədi. Sonra süfrəni toplayıb dükanın pərdə cekilmiş ambar hissəsinə keçər,oraları yığışdırıb səliqəyə salardı. Saybalı da bilirdi ki, Əsmərin anbarda girələnməsinin səbəbi var. Əsmərin bu "temizlik" işlərinə öyrəşmişdi. Bilirdi ki, nahar üçün Saybalı xanımına kiçicik bir öpüşlə təşəkkür etməsəydi axşama "şirin" cezası var idi ...

    Nədənsə qurban olduğum elə bil xoşbəxt cütlükləri sınağa cekməkdən ləzzət alır. Təəssüf ki, bu dəfə növbə onlarda idi. Bu sınaq o qədər ağır idi ki, ailə bu yükü qaldıra bilmədi, ailə təməlindən çökdü. 

            ****

    Elə həmin ili, elə dediyim o Növruz ərəfəsi idi. Əsmər qonşu qadınlarla köməkləşib evin xalca palazlarını götürüb bulaq başına getdi. Caylağın suyuyla oynayan uşaqlarına çığıra-bağıra qadınlar işlərini görürdülər. Köməkləşib xalıları yuyur, bir birləri ilə zarafatlaşırdılar. El adətinə görə qadınlar burda iş görərkən bura yad adam gəlməzdi. İllah da ki ,  kişilər. Xalıları yuduqca qadınlar bir bir yaş xalını eşşəyin belinə yükləyərək, eşşəyi uşaqlarla evə yollardılar. Belə vaxtı evdə qalan yaşlı qadınlar xalçaları eşşəyin belindən alıb daş hasarların üstünə sərirdilər. Eşşək boş qayıtmasın deyə evdəki kirli pal paltarı, qab qaşığı təkrar eşşəyə  yükləyib, yenə uşaqlarla çeşməyə göndərirdilər. Çaylağın kənarında ocaq çatılmış, böyük mis qazanlarda su qaynayırdı. Bulağın başında hamar çay daşların üstündə yerə qoyulmuş ləyənlərdə paltarlar islağa qoyulmuşdu . 

    Qadınlar işlərini görüb bitirdikçə yavaş yavaş evlərinə dağılışmışdı. Birazdan axşamın yeməyinı hazırlayıb, ordan çıxan qab qaşıqla təkrar bulağa qayıdacaqdılar. Bulaq başında Əsmərlə bərabər bir iki gənc qız və qonşu uşaqlar qalmışdı. İbrahim də burada uşaqlarla oynayırdı. O zaman İbrahim altı, yeddi yaşlarında balaca uşaq idi. Əsmər əkizləri qaynansı Asya arvadın yanında qoyub gəlmişdi.

   İbrahim məhəllə uşaqları ilə  caylaqda oynaşır, Əsmər də arada İbrahimə və uşalara təpinərək işinə dalmışdı. İslanmamaq üçün ətəyini qaldırıb belinə bağlamış, baldırları budlarına qədər çırmalanmış, əyildikcə ipək qoftadan incə beli yarıya qədər açılırdı. Hərəkət etdikçə  qoftasının alrında gizlənmiş bir cüt şamama hökm edib günəşə boylanırdı. Qara uzun gur  saçları tərləyən üzünə və sinəsinə yapışmışdı. 

   Başı işə elə qarışmışdı ki, dünyadan xəbəri belə yox idi. Gün əyilmişdi. Hava qaralmadan işini bitirməliydi. 

   Birdən üzərinə kölgə düşdüyünü hiss etdi. Elə bildi gələn qonşu qadınlardır. Fikir vermədi. Amma yox kölgə yerindən tərpənmirdi. Başın qaldırıb qollarıyla tərləmiş alnını sildi. Üzünə tökülmüş saçlarını islaq barmaqlarıyla geri daradı. Kölgəyə tərəf döndü. Başının üstündə ona heyranlıqla baxan bir atlı gördu.Tez özünü toparlayıb açılmış sinesini, baldırlarını örtdü. Ətrafına baxdı. Qızlar çaylağa enmişdilər. 

Özünü nizamlayıb belinə bağladığı yaylığı açıb başına atdı. Gözlənilməz müsafirə əsəb olan Əsmər özünü itirmişdi. Əsəbi halda təkrar dönüb atlıya baxdı. Lakin kim olduğunu sezə bilmədi. Atlının arxasından boylanan günəş gözlərini qamşdırdı. 

   Atlı bura adamı olmadığı bəlli idi. Yoxsa buralarda heç bir kişi qız qadın varkən bura ayaq basmazdı

   - Kimsiniz, nə istəyirsiniz?-dediyi yadına gəlir. Bir anda saçlı-saqqallı bu yapıncılı adam əlindəki zopayla Əsmərin boynundan vurdü. Dünya Əsmərin gözündə qaraldı. Adam atın belindəcə qızın çiyinlerinden tutub tərkinə aldı və atını  dördnala səyirdi.

 Qızlar və uşaqlar qışqırışdı. İbrahin atın arxasınca qaçsa da onlara yetişə bilmirdi

                   ***** 

   Qacaq  Hemid dövrünün qolu zorlu adamlarından biri idi varlıların düşmanı, ədalətin dostu idi. İller önce Saybalı ve Esmer münasibətini eşidib cox təsirlənmiş, belə xayın dünyanın  gərdişinə hikələnmişdi . Manqının dayısı Saybalını tapa bilməyincə dağa qalxaraq Həmidə üz tutmuş  Saybalını tapmaq üçün ondan kömək istəmişdi . Həmidə Saybalını alcaq şərəfsiz özgənin arvadına göz dikən biri kimi qələmə vermişdi . Həmid bu hadisədən təsirlənib bir çarəsiz kasıb , lal ve xəstə bir kişinin arvadına göz dikməsinin cezasının Saybalı üçün ağır olacağını, və belə bir hadisəni bu cəzadan sonra  başqaları da edə bilməyəcəyinə and içmişdi .  

    Nəhayyət  Həmid altı , yeddi illik araşdırmadan sonra ,  Saybalının sorağını Təbrizdən alıb onun izinə düşmüşdü . Əlaltından Saybalıyla maraqlanmış, onu necə sındıracağını planlaşdırmışdı . Şəhər camaatının Saybalı haqqında söylədikləri Manqın dayısının dedikləriylə üst üstə düşmürdü. Özü də caşıb qalmışdı. Bu işdə kimin ədalətli və haqlı olduğu, onun hansı addımı atmağını çətin vəziyyətdə qoyurdu. Camaat içində  haqq və ədalət qaçağı olan Həmid belə bir ailə məsələsinə qarışmağına özü də peşiman olmuşdu. Ama geri çəkilə də bilməzdi.Bütün əyalətin ondan ümüd edərək  Saybalıya dərs verəcəyini gözlediyi yerdə, verdiyi sözün arxasından qacmaq kişilikdən deyildi. Aylardan bəri gizlicə  izlədiyi bu ailəyə qarşı içində gizli bir hissler yaranmışdı . Saybalı və Əsmərin xoşbəxt ailə həyatını öz həyatında özünü təsəvvür edir, özünü Saybalının yerində görürdü . Xəyalındakı qadının  varlığı eynen Esmer kimi idi . Esmerin  şıltaqlığı ,  qayğıkeşliyi, nazı, xoşbəxtliyi Saybalıyla yox, sanki onunla idi . Həmid özündən xəbərsiz  Əsmərə vurulmuşdu. Namus, ədalət dediyi yerdə özü şərəfsiz cıxmışdı. Hələ ki, özünü ələ ala bilirdi.Taa ki, bulaq başında dünyadan xəbərsiz xalı yuyan Əsməri belə halda görənə qədər. Özü öz aləmində olan bu gözəl gəlini tam çılpaqlığı ilə, bütün cazibədarlığı ilə görmək, bir kişi kimi Həmidin qanını coşdurmuş, bütün bədənini silkələmişdi. Nə olursa olsun bu qadının sahibi o olmalıydı . 

   Əsmər gözünü acarda özünü qaranlıq bir mağarada gördü. İçəridə  özündən başqa hec kim yox idi. Qalxıb oturdu və ətrafına baxdı. Bura dar və divarları rütubət çəkən bir yer idi. Tavan o qədər alçaq idi ki, dik ayaq üstə dayanmaq mümkün deyildi. 

   Olanları xatırladı. Onu qaçıran adamın üzünü günəşin şüasından görməmişdi. Axı bu adam kim ola bilər? Qız uşağı olsaydı, bu hadisəyə bir ad vermək olardı. Axı Əsmər aileli uşaqlı, ərini sevən bir xanım idi. Bütün məhəllə, bazar əhli Saybalıyla Əsmərin bir birinə necə bağlı və istəkli olduğunun şahidi idi. Axı onunla kimin nə işi ola bilər ki? Bu ancaq düşmən işi ola bilərdi. Başqa heç nə. Oturub fikirləşdi, ağlına heç nə gəlmədi. Elə düşmənləri də yox idi. Saybalı ipək kimi, sayılıb seçilən adamdır. Hamı onun xətrini sevir, məclislərdə yeri yuxarı başda olardı. Yetimin kasıbın yiyəsi idi Saybalı. Kimsəsizin, yolcunun oğlu idi onun əri. Saybalı hər zaman hər yerdə sanbalını qoruyub saxlayan adam olub. Uşaqla uşaq, böyüklə böyük olub. Kimdir axı bu gizli düşmən? Bəli, düzdür, Manqınin adamlarından başqa onların başqa düşmənlərı yoxdur. Manqı söhbəti də coxdan bağlanıb bitib. Başqa da ağlına heç kim gəlmirdi. 

    Ətrafa boylana boylana oturduğu yerdən qalxdı. Əyilə-əyilə mağaranın cıxışına doğru addımladı. Bədirlənmiş ayın işığı mağaranın girişindən içəri solğun işıq salırdı. Əllərini divarlara sürtə sürtə irəlləyib mağara girişinə gəldi. Qaranlıqda künç bucağı gəzərkən əlinə bir ağac parcası keçdi. Hər ehtimala qarşı payanı  götürüb bayıra baxdı. Qarşısında qocaman zülmət bir boşluq var idi. Deyəsən bura bir uçurum kənarı idi. Ətraf tam sakitlik və səssizlik içində idi. "Qu" desən qulaq tutulardı. Qayalıqdan gələn bayquş, çöllükdən gələn qurd ulaması adamda vahimə yaradırdı. Biraz aralıda ocaq közərirdi. Ocaqdan gələn kartof iyisi adamı bühuş edirdi.  Sabahdan yediyinin üstündəydi. Ac idi. Kartofun iyisi iştahını qabardırdı.əsmər özünü toparlayıb burdan çıxış yolu axtarırdı. O bu saat yemək düşünəcək halda deyildi.

   Ocağın başına gəlib soyuqdan üşüyən vücudunu biraz isitdi.  bəs indi o hardadır? Onu niyə bu  çölün düzündə tək qoyub gediblər? Axı bu naməlum adamın fikiri məqsədi nədir? 

   Qarışıq fikirlərlə əli ayağı əsə əsə ocağın yanından keçib çölə üz tutdu. Hara, hansı istiqamətə gedəcəyini bilmirdi də. Qaranlığın vahiməsindən  qulaqlarına inanılmaz dərəcədə vəhşi heyvan səsləri dolmuşdı. Çox qorxurdu. Əlində tutduğu tək silahı ağac parcasını özünə dirək verə verə qayalıqlardan aşağı enirdi. Ayağının altından qaçan daşların biraz sonra aşağıda küt səs cıxarmasından bu qayalıq yolculuğunun hələ uzun olduğunu hiss edirdi. Yenə də geri dönmək yox idi, tək məqsədi özünü burdan qurtarmaq, ailəsinə və uşaqlarına qovuşmaq idi. Bir təhər qayalıqdan enib düzənliyə cıxdı. Ayağı tutduqca qaçırdı . Hara qaçdığını bilmirdi . Qaranlıqda göydəki aydan başqa bir işıq üzü görünmürdü. 

   Ele bu vaxt yaxınlıqda hənirti hiss etdi. Qulaqların şəkləyib ətrafına baxdı. Biraz aralıda ayın işığında bir qara kölgenin ona tərəf gəldiyini gördü. Bir çüt parlaq göz ona baxırdı. Geri dönüb geri qaçmaq istəsə də arxada da eyni kölgəni və  işıldayan gözləri gördü. Bədənini buz kimi tər basdı. Ürəyi aramsız çırpındı. Sağına soluna diqqət etdi. Ehatə dairəsi daralmışdi . Ona yaxınlaşan kölgeler canavar sürüsü idi. Elindeki agac ilə hər an hücuma qarşı özünü  müdafiə həmləsində dayanmış,yerində durmadan sağına soluna dönerek  hücumun ona hansı tərəfdən gələcəyini dişneyirdi ...

    - Fəridə , gec olmadımı?  Kalksana - yoldaşımın səsi məni telefonumdan ayırdı Cox gec idi. Hardasa sabah açılacaqdı. Bahar hələ yazırdı. Aramsız gələn mesaj səsləri nəhayyət ki , susdu. Baharın yazdıqları məni qoynuna alıb keçmişə, Əsmər ve Saybalının dastanına aparıb cıxarmışdı. Yatağımda gözlərimi yumsamda hələ də xəyalımda o hadisələr canlanır, beynimdə bu ehvalata yeni bölüm üçün nizam- düzən verirdim ...

           ____BÖLÜM=  3  _____

Səhəri işlərimi sahmana salıb televizoru açdim. Gözüm televizorda, fikirim - xəyalım Əsmərin yanında qalmışdı. Baharın ailesinin dramı məni özümdən bi ixtiyar bu ailənin içinə atmışdı. Özümü Baharın danışdığı bu hekayənin içində təsəvvür edirdim. Əsmərin başına gələnlərdən cox təsirlənmişdim. Beynimdə suallar tüğyan edirdi. Nə olacaq,  neçə olacaq deyə.

    Mətbəxə kecib çayımı doldurudum. Zala kecdim. Bu saatda Baharı rahatsız etmek istemirdim, ama yenə də özümü saxlaya bilməyib telefonu əlimə aldım. WhatsApp kontakta barmağim Baharın adının üstündə dayandı. İxtiyarsız olaraq onu yığdım. Telefonun o başından yuxulu səs gəldi. Xoş-beşden sonra məni cox gözlətmədən hekayəsinə davam etdi... 

             ***

   Atlı anasını atın tərkinə alıb götürdükdən sonra İbrahim taqətdən düşənə qədər atın arxasınca qaçdi. Atlı uzaqlaşıb gözdən itmişdi. Öz balaca canıyla, körpə ağlıyla özünə divan tuta tuta məhəlləyə qayıtdı İbrahim. 

    Məhəllə bir birinə dəymişdi. Eli yaba-balta tutan, ağlı kəsən hər kəs Saybalının evinə toplaşmışdı.Saybalıya dəstək üçün gələnlər, üç gün sonra Saybalının evini, dükanını daşa basdılar. Saybalının "xalxın arvadını" qacırdığından xəbər tutmuşdular. Saybalı kimi "biqeyrət" kişinin bu məhəllədə yaşamasını istəmirdilər. Ağzı göyçək arvadların da ağzına söz düşmüşdü:

  -  Nə əksərsən onu bilərsən. Bilmirdi ki, başqasunın namusuna göz dikənin namusuna göz dikerler? 

  -  Oğurluqla, q...lik qırx gün sürer deyib atalar. Binamuslar ordan daşqalaq olub bura qaçıb gizlənibmişlər. Görürsən, ilahi ədaləti? Gec olar güc olar... Allah bilir Əsmər indi də hkimlə hingildəşirmiş. 

   - Öyrəşmiş candı əşii... Görəsən kimnən qaçıb? 

   - Dayan biraz, dinmə, qoxusu çıxar birazdan... 

   Evin və dükanın qapılarını bağlayıb özlərini evə həbs etmişdilər. Həyətə bacaya da cıxa bilmirdilər. Bayaqdan tək məhəllə onları daş qalaq edirdisə, indi bütün şəhər ayağa qalxıb onlara axışmış, "şərəfsiz ,  namussuz Saybalının" evini basaraq onların burdan çıxıb getməsini istəyirdilər . Saybalı düşdüyü vəziyyəti, necə evlənib buraya köçdüklerini heç kimə deyə bilmirdi. Heç kim nə Əsmərin o zamanki vəziyyətini, nə də Saybalının ona qarşı olan məhəbbətini başa düşmür düşmək də istəmirdi. Avam camaatın gözündə gördükləri qadın azadlığı yox, namus adı altında bildikləri qadın köləliyi idi. Onların düşüncələrində qız qadın oldu olmadı, xoşbəxt oldu olmadı, onun əri kişi oldu olmadı, ferq etmir. Belə ki, qız ata evindən cıxıb, ər evinə gedibsə o evdən də kefeni ilə  cıxmalıydı. Vəsaalam. Əks halda qadın başqasın sevərsə zinaçı, kişi evli qadını sevərsə oğraş,  biqeyrət olacaqdı. Onların yaşadıqları, duyguları, hissiyyatı  bu ölkədə keçməz, bu onların şəriət qanunlarına göre kecərsiz və haram sayılırdı. 

  Təbriz bazarına od düşdü. Yanan Saybalının dükanı idi. Şeher camaatı dükanın malların dağıtdıqdan sonra dükana od vurmuşlar. Neft-mazut və şamla  dolu dükanın qara dumanı bütün Tebrizin üstünü almışdı. Üç gün gece gündüz yanan dükan nehayyet küle döndü. 

   Balaca ibrahimin beynində bir fikir dolanırdı. Onun fikirincə anası birinci ərinə atasına qacaraq, sonra qaçaq Həmidə qacaraq atasına xəyanət etmişdir. Anası alcaq, əxlaqsız bir zinakar qadındır. Belə bir ananın övladı olduğu üçün özünə nifrət edirdi. Ele o zamandan bütün qadın tayfası bu uşağın beynində zinakar və əxlaqsız kimi formalaşmışdı. O heç bir qadını sevməyəcək, heç bir qadına qadın gözündə baxmayacaqdır. 

                   ****

     Həmid söz verdiyi kimi Əsməri Saybalıdan alıb , onu atasına tehvil verdi. 

   Kənd meydanının ortasına qalaq qalaq daş yığılmış, Kend camaatı meydanın ortasına toplanmışdı.Sabah günorta namazından sonra Əsmər meydana gətiriləcək, ona Quran belə oxunmadan hər kəsin gözü qarşıdında daşqalaq olacaqdı . Əsmər atasının, qardaşlarının ayaqlarına düşüb yalvarır, ona aman vermələrini istəyirdi. Neçə illər kimsəyə demədiyi, deyə bilmədiyi, Lal Manqıyla hec vaxt ər-arvad olmadıqlarını onlara açıqladı.Anasından və Həmidən başqa heç kim ona inanmırdı . Həmid də Saybalı haqqında pis şeylər eşitməmişdi. Saybalı şəhərdə səxavətli və rəhimli bir adam kimi tanınırdı.  Belə bir adam durduq yerə kiminsənin qızəna, qadınına göz dikən şərəfsiz ola bilməDi. O Əsməri sevmişdi. Buna bütün qəlbi ilə inanırdı. Əsmər sevilməyəcək qadın deyildi. Ayrıca Əsmərin onun yanında nə qədər xoşbext  olduğunu da bilirdi. Uzaqdan da olsa buna şahid olmuşdu. Vicdanına sığınaraq Əsmərin bu cıxılmaz vəziyyətində ona necə kömek edəcəyi haqqında planlar qururdu. Necə olur olsun Əsməri ölümdən qurtarmalıydı. Axı birata borcu qarşısında gızını bur xəstəyə veribsə burada o qızın günahı nədir? Bu  bəyəm Allahın yazdığı tale idimi ki indi kənd ortasında Əsmər üçün ölüm hökmü oxunsun? Belə ədalətsizliyə şəriət qanunları cavab verə bilməzdi. Bunun adı  "Allaha qarşı üsyan" olmalı idi. Başqa heç nə. 

    Həmid Əsməri sevirdi onun ölməsinə razı ola bilməzdi . Buralardan qaçıb getmək imkanı varkən, onu niyə ölümün ağuşuna atmalıdır ki? Əsmərin atasının borcları qarşılığında qızını lal Manqıya verdiyini eşitdikdən sonra adamın nə qədər şerefsiz adam  olduğunu anladımışdı. Əlində əlac olsaydı özü öz əlləri ilə bu kişini boğub ölüdrərdi. 

  Haqq və ədaləti ən ümdə bir meyar sayan Həmid qaş qaralan kimi Əsmərin atasını yanladı. Belinə bağladığı qurşaqdan bir kisə çıxarıb adamın qoltuğuna basdı:

   - Əsmər daş qalaq olmayacaq, kişi! 

  Kisəni görüb gözləri parlayan kişi etiraz elədi . 

   - Axı mən camaatın içinə çıxa bilərəm. Camaat öldürər məni... 

  - Bəs mən öldürsəm səni? - Həmid kişinin xirtdəyinə çökdü. Kişi Həmidin əlinin altında xırıldayırdı. 

   - Mən neyləyə bilərəm qurbanın olum. Haqq var, ədalət var...

  - Başlama haqqından ədalətindən.Öz doğma balanı xəstə bir lala borc qarşılığında verib bədbəxt etmək ədalətdir? 

   - Bir iş idi olub, bağışla canımı, Həmid... Nə desən edərəm. 

   - Bu dəfə qızını mən alacam səndən. 

   - Nə deyirsən Həmid? Mən evli bir qadını başqa kişiyə necə verə bilərəm? 

   - Sən qızını satan bir şərəfsizsən! Bu işi də görmək sənə çətin olmayacaq. Sıyrılıb rədd olarsan bu işin altından. 

   - Axı necə? Məni el içində rüsvay eləmə, Həmid! 

   -Sən öyrəşmisən qızını bazarlamağa.Qızını tacirə verdin ki, borc silsin. O da istəmədi hədiyyə verdi bacısının oğluna. Sən də onun xəstə olduğunu bilə bilə bu işə qol qoydun... 

   - Başqa yolum yox idi... 

   - İndi də başqa yolun yoxdur. Ya canını alacam, ya qızını. Gəl ən yaxşısı al bu pulu rəddol it bat buralardan- deyib ikinci kisəni onun gözünün önünə tutdu - ya pul ya qız... Qərar sənindir... 

   - Həmid, məni pis vəziyyətdə qoyursan! 

   - Sən heç vaxrt müşküldə qalmazsan qoca! - deyib kişinin xirtdəyini buraxdı. Nifrətlə kişinin üzünə baxıb : 

   - Bu qızıllar ömür boyu bəs edər sənə. Al, götür. Canına yazığın gəlsin. Onsuz da mən Əsməri o nmeydana çıxmasına imkan verməyəcəm. Amma burdan da qızın halalallığını almadan getmək istəmirəm. Al, götür. Köcün gedin buralardan, sizi heç kimsənin tanımadığı  yerə. Qızdan da əlini üz və birdəfəmlık Əsmər adını unudun. 

   Kisəni havada qapıb qurşağına basan kişi dil-dodağını çeynəyə çeynəyə ağzın suyunu axıtdı . 

  -Onda belə eliyək!-biraz düşündü:    

  - Bu qızı burdan götürüb aparsan camaat biləcək ki , mən onu elə vermək istəməmişəm .  Bu elin adətidir. Daşqalaq olan qızı atası ya da, qardaşları onu ilk daşa basar. Nə olur olsun , mən onu kəndin meydanına aparmalıyam. Orda sən qəhrəmanlıq elədin elədin , eləmədinsə bəxtinə küs! 

    Gecə sabaha qədər plan cızdılar. Sabaha qarşı Həmid atına atlanıb yola çıxdı. 

    Səhərisi günorta namazından sonra camaat yavaş yavaş meydana toplanmağa başladı . Meydanın ortasında böyük boşluq yaranmışdı . Kimisinın  əlində dəyənək , kimisinin əlində daş - kəsək var idi. Kəndin qara çarşaflı qadınlarının gözlərində heyrət dolu bir nigarancılıq parlayırdı. Bəli, budur Lal Manqı  eili-gözü bağlı Əsməri anlaşılmaz səsiylə öz aləmində nəsə deyə-deyə sürüyüb  meydana  doğru çəkirdi. Meydanın ortasına catar catmaz, əcaib anlaşılmaz səsiylə öz aləmində nəsə dedi  və ilk zərbəni zopayla Əsmərin başına endirdi. Bundan sonra qızı hər bir tərəfdən daşa basdılar. Camaat əllərindəki taxta parcasıyla qadının harasına geldi vururdular . Əsmərin bağırtısı meydandan bir neçə metr aralıdan eşidilirdi . Atasının yanında durmuş 9 yaşlı qardaşi Bəşir atasının verdiyi tüfəngi üzünə qaldırıb Əsməri nişan aldı. Elə bil camaat bu anı gözləyirmış kimi əl saxladı. Hamının diqqəti Bəşirə yönəldi. "VUR" sədalarımeydanı başına götürdü. Əsmərin atasının gözü  nigarançılıqla Yola baxırdı. Həmid ortalarda yox idi. Əlini hər şeydən üzmüşdü. Deyəsən həmid Əsməri qurtarmaya gəlməyəcəkdi. Həmid də bilirdi ki bu vəsiyyətdə meydana daxi olması necə də riskli bir işdir. 

  Bəşir silahı üzünə sıxıb atasından əmr gözlədi. Çarəsizcə Bəşirin əlindəki silahın lüləsini bir balaca yuxarı qaldırdı :

   - Bir... İki... Atəşşş... 

    Atəş açılmasıyla bir anda her teref toz dumana büründü.  Üzü bağlı atlılar əllərindəki qırmancla camaata hücum çəkib, meydana toplanmış əhalini dağıtmağa çalışırdı. Meydandakı çamaat nə baş verdiyini başa düşmürdü. Çaşqın çaşqın camaat qışqıraraq hərə bir tərəfə qaçıb gizlənməyə yer axtarırdı. Elə bilmişdilər ki, kəndi quldurlar basır. Əhali canların, malların qorumağın hayına düşmüşdü. Əsmər yaddan çıxmışdı. Bir azdan bir deste atlı ordan uzaqlaşırdı. Bəli Əsmər meydanda yox idi . 

    Bəşirin açdığı mərmi Əsmərin çiynini parcalamışdı. Meydanda qızı ölümün pəncəsindən qurtaran Hemidin dəstəsi toz duman salaraq dağlara çekilmişdi. Hemid yaxın silahdaşıyla birlikde Əsmərin yaralı çiynini açıb ətinə saplanmış mermini çıxartdı. Qızmış şişlə yarasını dağlayıb  yarasını sarıdı. Dərin yaraya və canındakı ağrılara dözə bilməyən Əsmərin halı günü  gündən pisləşirdi. Həmid onu ayaqda. Tutması üçün hər şey edirdi. Hardansa tapıb gətirdiyi türkəçarəçi bir qadının köməkliyi ilə nəhayyət iki həftə sonra Əsmər özünə gəldi. 

     Əsmər yaxşılaşandan sonra Həmid onu da götürüb Təbrizə yola düşdü.beyninə qoymuşdu. İki həfdə qızdırmadan sabaha qədər  uşaqlarınən və ərinin adını sayaqlayan Əsmərin yeri ancaq və ancaq ərinin yanı olmalıydı. Bəli, Həmid onu Saybalıya təslim edəcəkdir . 

   Başına nə gələcəklərini və  indən sonra onu nələr gözləyəcəyini yaxşı bilən Əsmər qara çarşafın üstündən üzünə saldığı örtünün altından tanış gələn yerlərə baxır, tanış evlərin arasından keçərkən başını aşağı salırdı. Yolda məhəllələrdə tanış adam görünəndə onsuzda qapalı olan üzünü daha da gizlədirdi. İrelide Həmid , onun arxasıyca Əsmər bazara girdilər . Saybalını dükanının  yerinde böyük küllük  var idi .  O olmadığunda burda nələr olduğunu Əsmərin təxmin etmişdi. Ailəsinin başı böyük bəladaydı. 

   Əsmərin son ümüdü də burda qırıldı. İçinə dolmuşdu, bir daha balalarını görməyəcəkdi.

   İçini cəkdi:Bəlkə də Əsmərsiz hər şey örtülüb qapanacaq , unudulacaqdı. Bəlkə də Saybalı Əsmərin yoxluğuna dözməsə də balaları alışacaqdı - yol gedə gedə çadranın altından balalarının taleyinə ağlayırdı. 

  -Axı mən onlara üz qaralığından başqa nə verə bilərəm ki? Bundan sonra mən olsam nolacaq ki, guya? Deyək ki, burdan köçdük getdik, bəs orada da bu hadisəni bilən olsa? Yox yox Əsmər, bundan sonra daha da o uşaqların həyatları ilə oynama. 

   Əsmər artıq qadərinə barışmışdı. Çıxıb buralardan gedəcəkdi. Təki, Əsmər üzündən onların başı bir daha bəlaya girməsin. Təki  balaları sakit və rahat yaşasınlar. 

   Səsindən tanınmasın deyə səsini qısıb arxadan Həmidə səsləndi . Həmid onu eşitmədi . Əsmər addımlarını yeyinlədib ona çatdı. 

   -Gəl gedək burdan! Eşidirsən məni?Sənnənəm... 

   - Hara?

   - Hara deyirsən qulun kölən olaram... 

   - Nə danışırsan qadın?! Mən səni ailenə təslim etməliyəm . 

   - Yalvarıram nolar? - el atıb Həmidin qolundan tutdu:  

   - Həmid, başına dönüm nolar, balalarıma yazığın gəlsin, gedək. 

   İlk dəfəydi Əsmər Onun adını çəkirdi və onunla arasındakı məsafə bu qədər yaxın idi. Əsmərözü  də bunu hiss edir və özünü ələ alıb Həmodlə arasında məsafə saxladı. Çadranın gözlüyündən ona diqqət yerirdi. Həmid fikorli idi, qərarsız olduğu da bəlliydi. 

   Həmid bir söz demədən , onların evlərinə tərəf addımladıqca Əsmər onun önünə arxasına keçib yalvarırdı . 

   -Qurban olum, yalvarıram . Məni onlara vermə. Bu haqq hesabdan sonra mən nə balalarımın , nə də ərimin üzünə baxa bilmərəm. Ailəm məni qəbul etsə də , camaat onlara dinclik verməyəcək . Yalvarıram nolar!

  Həmid onu dinləmədən düz Saybalının evinə gəldi. Əsmər də yalvara yalvara onun arxasınca düşmüşdü. Evin önünə gəldiyində Əsmərin ayaqları  sanki yerə yapışdı. Alçaq hasarından evləri görünürdü . Həyət baca pərişan idi. Yarı açıq doqqazdan həyətə daxil oldular. Qaynanasının evin qabağındakı tutun qoluna yuyulub sərilmiş şələsi( keçmişdə büzmə ətək )  ,  öz əlləriylə əkizlərinə tikdiyi qoftalar, İbrahimin keçə papağı  asılı qalmışdı. Evin pəncərələri qırılmış,qapıları taybatay idi . Həmid qapı pəncərəni busa busa irəliləyib içəri kecdi. İçəri darmadağın olmuşdu. Heç kim yox idi . Üzünün örtüsünü qaldırıb qorxu və təəccübdən böyümüş gözləriylə ətrafa baxdı. Ürəyinə sanki gağlar çəkilmişdi . Elini atıb beşikdən əkizlərinə parcalardan tikdiyi oyuncağı götürüb qoxladı. Gözlərindən yaş leysan kimi yağdı. Arxasında dayanıb onu təsəlli etmek istəyən Həmidin üzünə baxmadan üsyan etdi ;

  -  Məni niyə qurtardın? Niyə qoymadın məni öldürsünlər ?  Axı mən onlarsız yaşaya bilmərəm . 

   - Yaşayarsan.Unudacaqsan hər şeyi. 

- Axı necə ?  

-  Mən sənə kömək edəcəm ! -  deyib onun yaralı çiynine toxundu . Bu yaran kimi ürəyinin də yarasını sarıyacam , sağaldacam, bütün bu günləri  unudacaqsan- deyib qəfildən Əsməri bağrına basdı, alnından öpdü ;

   - Gedək!  

  Əsmər onun üzünə baxdı . Qəddar , zalım bir adam kimi bildiyi bu zəhmli simadan bir cüt merhemetli göz ona baxırdı . 

  -Men seni Saybalı qədər xoşbəxt ede bilməsəm də, sənə sahib cıxacağam. Sənə söz verirəm. Özün nə zaman sevərsənsə...

   - Bu hec zaman olmayacaq !  -  Əsmərin sərt səsi onu susdurdu - heç zaman - deyib yükleri yığdığı taxcaya tərəf getdi . Dağılmış yorğan döşəyin arasından bir boxca çıxarıb yatağın üstünə qoydu . Saybalının ona hədiyyə etdiyi bağlama idi. Qara madyanın  və  Qaşqanın tükü də arasındaydı . İki atın tükünü də götürüb, bir birine bağlayıb üstünə də çiynindən çixan boş mərmini asdı. Saybalının cox vaxt keçirdiyi evin ambar hissəsinə gəldi . Saybalı ora Azerbaycanda satmaq üçün alıb gətirdiyi malları depolayırdı. Ətrafa göz gəzdirdi. Anbar dağılmış və boş idi. Qəlbi buruq buruq idi. Qəhər boğazını deşirdi. 

   Evin dirəyindəki mıxcadan əlindəki tükləri asdı. Etrafa baxd. Bu anbarın hər köşesinde bir sevgi, bir mecara gördü. Bəzən evin külfətindən daldalalıb Saybalıyla himleşib bura qacardılar ... xatırladıqca ürəyi esir gözləri dolurdu.İsti yuvasına su çiləyən həm düşməni, həm onu ölümün pəncəsindən qurtarmış dostu Həmidin yanına gəldi. Boxcanı tekrar bağlayıb qoluna keçirtdi. Beşikdən  uşaqlarının oyuncağını götürdüb qoynuna basdı.Üzünün örtüsünü çəkib bayra çıxdı. Tutun budağına taxılıb qalmış kece papağı və ərinin ketan köynəyini götürıb geri döndü ;

   - Bu evdən mənə qalan əzizlərimin bu yadigarlarıdır . Əgər məni bunlarla qəbul edirsənsə gəl ! 

   Həmid irəlidə gedən çadralı qadına təslim olub onun arxasıyca addımladı. Və o gündən onları bi daha Cənubi Azərbaycan torpaqlarında  görən olmadı. Çox  çox sonralar - 70 il sora İbrahim sərhədlər açılandan sonra anasının sorağını Türkiyenin Kars vilayətindən almışdı . 

             ****

     Dükanları yanandan sonra onların daha burda qalmaqlarının bir mənasını görməyən Saybalı  gecəynən olan olmazlarını , Azərbaycana satmaq üçün aldığı malları da toplayıb ulaq və dəvələrinə yüklədilər. Atların arxasına araba qoşub anasını və üşaqları  arabaya mindirib Çümüşüdü və ibrahimi də götürüb Qarabağ torpaqlarına tərəf  yola cıxdılar . 

   Saybalı  o vaxt Qarabağ səfərlərindən coxdandır ermeni divanından qaçıb canını qurtarmiş bir ailəylə qardaşlıq edirdi. Başlarına gələn ehvalatı qardaşlığı Qənimət kişiyə danışıb ondan kömək istədi . Həyatın hər üzünü görmüş bu mərd adam onları öz evində yerləşdirib Saybalıya yardım əlini uzatdi. Saybalı Qənimətlə bərabər Qarabağda olan olmazlarını satıb burda özlərinə bir koma qurdular. Çümüşidü qonşu qızla evləndirib ona yurd yuva düzəltdi. Şəhər bazarında dükan açıb yenicə özlərini  tutmuşdular ki, anası Asya arvadın halı pisləşdi. Yerindən yurdundan didərgin düşən qadın Vətən həsrətindən catlayırdı . Son günlərində vətəndə olmaq , gözünü vətən torpağında yummaq , vəfalı ərinin yanında dəfn olunmaq istəyirdi . Naəlac qalmış Saybalı İbrahimi Qənimətə və Çümüşüdə tapşırıb anasını və əkizlərini də götürüb  bir araba mal- mülklə Təbrizə geldi. Onlar Təbrizə gəlməkdə burda bir müddət sonra  sərhədlər bağlanmaqda. Bir ailə ikiye ayrıldı. Ailənin yarısı o tayda, yarısı bu tayda qaldı. Bu o vaxtlar idi ki, artıq bu hadisələrdən bir neçə illər kecmiş İbrahimin artıq 16 yaşı var idi...

               ***'**

     Əsməri vuran balaca qardaşı Bəşir də bu zamanlar cavan oğlan olmuşdu. Atası Həmidən aldığı qızılları sataraq Təbriz bazarında Saybalının yanmış dükanının yerində dükan açmışdı. Bir müddət sonra kişi ölən kimi Bəşir dükanın başına kecmişdi.  Bəşir Camaat arasında "bequş"  leqebi almışdı. Çamaatın qız -gəlininə göz dikir, hətta qadın hamamına qadın geyimində girib çılpaq qız qadınlara da tamah saldığını da  deyirdilər. Ara-bərə camaatın da onların kənddən bura gəlməyini onun öz doğma qardaşı qızına da göz dikməsiylə əlaqələndirənlər də vardı. Ətrafında , çevrəsində onunla heç kim yaxınlıq edib ,onu ailə dostu deyə evlərinə salmırdı .  

   Kecmişi unudan Təbriz camaatı Saybalını heç nə olmamış kimi qarşıladı. İlk günü dağılmış yuvasına girib köksünü ötürdü, balalarıyla bərabər qırılıb dağılmış eşyaları qaldırıb atdı ,  qonşuların köməkliyiylə evi səhmana salıb, əhəngləyib təmizlədi. Artıq əşyaları anbara yerləşdirib, hemişəki kimi küncə qoyulmuş taxtın üzərinə uzandı. Çox yorulmuşdu. Bura sərin olduğu ücün hər zaman dincələrkən özünü buraya verərdi.Əllərini başının altına çarpazlayıb tavana, evinin duvarlarına nəzər salaraq, gelecek planlarını düşündü. Təbriz camaatının onu heç nə olmamış kimi xoş qarşılaması ürəyincə olmuşdu. Daha Azərbaycana qayıtmağı düşünmürdü. 

  -Ora da bizimdir bura da. Qoy uşaqlar orda qalsın. Atalar deyib," hər dağda bib ev düzəlt"  yaxşı oldu ora da mal vuraram, bursdada satışımı edərəm. Uşaqların gələcəyi üçün elə belə yaxşıdır. İbrahimlə cümüşüd orda. Azər də yekəlir, bu gün sabah o da başlayacaq ticarətə. Azərlə də mən burda... Takır tukur hər kəs işinin başında. Taxşı olacaq hər şey. Ehhh... Maşallah, uşaqlar da böyüdü. Kaş anaları da görəydi onların  bu günlərini. Yazıq rəhmətlik çox sevərdi balalarını. Elə məni də.... Ah Əsmər, can Əsmər...  Nə gəldi başına kim bilir. Hansı işgəncəylə öldürdülər səni. 

    Elə bunları düşünərək biraz  mürgüledi . 

   Kürən atla qara madyan cütləşir, yaşıl otların üstündə oturub Əsmər ilə söhbət edirdilər. Saybalı Əsmərin üzünə baxmağa çalışsa da Əsmər ondan üzünü gizlədirdi. Qəfil hardansa üzünü belə hgörüb tanımadığı qaynı Bəşir və qaynatası gəlib Əsməri onun əlindən alıb apararkən Əsmər əlində tutduğu bir topa tükü ona atır, tük  hardansa gəlib bir anbarın dirəyinə asılıb qalır. 

   Yatdığı yerdə gözünü açıb tavana baxdı. Bəli yuxuda gördüyü yer elə ambar idi Başın qaldırıb anbarın ortasındakı dirəyə baxdı. Gözünə bir şey sataşdı.qalxıb diqqətlə baxdı. Qara madyan ilə kürən Qaşqanın tükü və bir boş giliz bir yerə bağlanıb dirəkdən asılmışdı. 

   - O sağdır! - Həyəcanla pıçıldadı. Tükü əlinə götürüb  dodaqlarına apardı. Öpdü , həmin günler gözünün qarşısından kecdi. Doluxsundu.

   -  Demək yaşayırsan, bizdən sonra sən bura gəlmisən . Burda mənə yaşadığını bildirmek üçün nişan buraxmısan. Canım sevgilim. Ah Əsmərim, ah mənim ceyranım, hardasan indi? Badam gözlüm, ceyran baxışlım, hardasan axı? - Əlində tutduğu tükü götürüb bazara gəldi. Təbrizə ilk gəldiyi gün eşitmişdi ki, qayını  hardansa onun dükanınına sahiblənib. Bəşir bazarda namus üstündə bacısını öldürdüyünü deyərək qürrələnib, özünü namuslu oğlan kimi tanıtmışdı. Bütün bazar camaatı Bəşiri belə qəbul edib ona qollarını açmışdı. Fəqət zaman kecdikcə Bəşirin gerçək üzü ortaya çıxmışdı. 

   İndi Bəşirin burda olması Saybalının işinə yarayırdı. Əsmərin sağ olub, olmamasını ancaq ən dəqiq o deyə bilərdi. 

   Axtarıb Bəşiri tapdı. Tanışlıq verib, Əsmərin harda olduğunu ondan soruşdusa da Bəşir onu öz əlləriylə öldürdüyünə and içdi. 

  - Axı o sağdır, o mənə burda nişanə goyub gedib. 

   - Bəlkə də o nişana daha əvvəldən varmış orada?  Axı mən onu vurdum, öldü. 

   - Yox ee, bax budur, qanlı mermi ve atlarımızın tükü o yaşayır. Bəşir düzünü de, onu öldürdüyünə əminsən? Bəs məzarı hardadır? 

  - Bilmirəm. Kənd camaatı harasa aparıb atdılar, ya da basdırdılar. Başım üstündə deyildi. Gözümü qan bürümüşdü. Heç bilmirəm nə oldu sonra. 

   Saybalı nə illah etsə də Bəşir atası ilə ölüncəyə qeder bu sirri saxlayacaqlarına and içdiyi üçün bu barədə Sayblıya bir şey demedi. Əgər bu sirr açılsaydı , qan və namus davası tekrar alovlanacaqdı. Bəşirin "qəhrəmanlığı" yalan olacaqdı.burada " yaxşı oğlan kimi tanınan Bəşir nüfuzdan düşəcək, heç kim onunla ticarətə girməyəcəkdi. Üstelik bu dəfə namus davasına Saybalı da qarışacaqdı. 

    Əlini Əsmərdən üzmüş Saybalı yanmış dükanının yerində yeni dükan dikmiş qaynına biraz pul verib dükanına şərik oldu. Cavan yaşda iki arvad alıb hələ də qız qadından gözü doymayan Bequş Beşir Saybalının ailəsinin bir üzvü olmuşdu. 

  Təbrizə dönəndən iki il sonra Asya arvad öldü. Anasının ölümündən sonra Saybalı uşaqlarını başına toplayıb Azərbaycana dönmeyi düşündü . Bəşirin əxlaqsızlığına, bərdxərcliyinə  dözə bilmirdi. Onun əyaşlığı dükana, ticarətə zərər vururdu. Şikayyət üstünə şikayyət eşidirdi. Borc xirtəyə qədər gəlmişdi. Ən yaxşısı üzü sulu, pərdə aradan qalxmadan çıxıb buradan getmək idi. Onsuz da anasından sonra onları bura bağlayacaq heç kim yox idi . Qardaşı, oğlu Arazın o tayında idi. 

   Ordakı gözəl heyatı onun bunun dilindən eşidən Bəşir də Azərbaycana keçməyi planlayırdı. Qarşısına məqsəd qoymuşdu nə olur olsun Azərbaycana keçməlidir. Eşitdiyinə görə orda hər şey rahat sərbəst idi. Tüfeyilli həyata can atan Bəşir bütün günü xəyalında rus, erməni qızlarını canlandırır onlarla rahat kef edə bilirdi. Eşitdiyinə görə orda zina deyilən şey yoxdur. İstədiyi qadınla istədiyi zaman görüşüb evinə gedə, əylənə bilərdi . Qurduğu xeyalları sərhədlərin bağlanmağı gözündə qoyurdu . O taya keçmək mümkün deyildi. 

   Sərhədlər bağlandığını eşidib Azərbaycanda qalan Cümüşüd və İbrahim də bu taya keçməyi planlasalar da bu mümkün olmadı. Bu aralar Çümüşüd xalq hərəkatlarına qoşulmuş, veten torpaqlarının azadlığı uğrunda mübarizəyə başlamışdı. Necə dəfə tutulub hökümətə təslim edilsə də əlində tutarlı bir şey tapılmayınca sərbəst buraxılmışdı. Bu o dövrlər idi ki , Azerbaycan represiya illerini yaşayırdı. Cümüşüdün sağında solunda olan ziyalıları bir bir aradan götürür onları və ya ailələrini Sibrə sürgün edir və ya onları güllələyirdilər . 

    Sərhəddi Azerbaycana keçə bilməyən Saybalı qızı Asyanı və oğlu Azəri başına yığıb onlarla taleyin gedişinə boyun əyməyə başladı. Bəşirin xanımları növbə ile onlara gəlib onların yemək içməklerini hazırlayar, evlerini temizlərdilər. Saybalıya nə qədər evlenmeyi məsləhət görseler də Saybalı Əsmərin üzerine gül qoxlamaq isləmirdi. Bəşirin dilindən eşitdiyinə görə Əsmər ölmüşdü. Onu elin adətiylə daş qalaq etmişdilər ve  Bəşirin dediyinə görə guya Əsmərin daşqalaqdan canı cıxmayınca Beşir onu öz əlləriylə öldürmüşdü. Əsmərin ölümündən cox təsirlənən Saybalı həftələrlə dilinə çörək belə vurmamışdı. Bəşir nə qədər inandırıcı danışsa da yenə də Saybalı əlindəki nişanəyə əsaslanaraq onun öldüyünə inanmırdı. Kim bilir Bəşir ona bir ipucu versəydi bəlkə də Saybalı gözəl xanımının o bəladan qurtulduğunu bilsəydi , onu əli çıraqlı dünyanın hər yerində axtarardı. Hələ bilsəydi ki , o  Həmidə arvad olmağa razılıq versə də , hələ bir dəfə də olsun onun yatağına girməyən Əsməri ona bu qədər vəfa göstərib, onu axtarıb tapmazdımı? Həmidlə dağlarda silaha sarılıb döyüşən  Əsməri bir zaman qəhramanlıq salnaməsinə yüksələn Azerbaycan xanımı kimi dillərdə dastan olacağını nə Azerbaycanda İbrahimin, nə İranda nakam Azerlin, nə də bədbəxt Asyanın ağlına gəlməzdi. 

                ******

     Hadisələr , olaylar elə qarışmışdı ki, bir birinə . Baharı dinlədikcə  həm Şimali Azərbaycanda Cümüşüdlə ,  İbrahimin həyatı, həm də Cənubi Azərbaycanda Saybalının analı yetimlərlənbaşlarına gələn oyunlar damarlarımda qanımı durdururdu. Qulağıma tutduğum telefondakı səs beynimə işləmişdi. Beynimdə hadisələrin təfərrüatını yaşadıqca beynim kilidlənirdi. Yox bunlar telefon söhbəti deyildi. Baharla üzbə üz görüşüb danışmalıydım . 

   Onun vaxtı azalır. Bu yaxınlarda o Holandiyaya qayıdacaqdı. O gedəndən sonra onu hardan tapacaqdım ki? Bele bir xəzinə şans məsələsidir . Özü öz ayağıyla ürcahıma gəlmişdi . Onu əldən buraxa bilməzdim. Qərarımı verdim və elə həmin gün Baharı evimə dəvət etdim.

              _____ BÖLÜM= 4  ______

   Ev əhlini bir bəhanəylə hərəsini bir yerə yollamışdım. Evdə tək mən qalmışdım. Bəli bu gün bizim günümüz olacaqdır. Baharla mənim. Bu gün onunla söhbət edib məni maraqlandıran xəzinəni əyani olaraq, canlı canlı elə burada onun dilindən alacağam. Budur, qapının zəngi çaldı.

    Azərbaycandan gətirdiyim uzun düyüylə qəşəng aş bişirib, dəmə qoymuşdum. Gözəl bir süfrə hazırlayıb allah verenden süfrəmizə düzdüm. İki qadın baş başa təamlardan dadaraq  söhbətə başladıq. Hec sıxılmadan, çəkinmədən. Tam sərbəst və səmimi rəftarı mənə  bu qadını daha yaxşı anlamağa  kömək edirdi . 

                *****

        ŞİMALİ AZƏRBAYCAN

  ...Qənimət kişi kecmiş bəy nəslindən idi. Birinci dünya savaşı zamanı kəndlərini  ermənilər basmışdı. Ermənilər kənd meydanında dərin bir quyu qazmış, kənd camaatını diri diri oraya bastıraraq üstüne yağ (mazot) töküb od vurmuşdular . Diri  diri od tutub yanan camaatın sesi Allahın qatına cıxmışdı. Sankı Allah onları nə görür, nə də eşidirdi. Kənardan baxanlar nə qədər arzulamışdılar belə vay-nöysəde Allahın bir möcuzəsini... Heç olmasa bir yağış yağaydı sel su daşıb bu alışıb yanan camaatın odunu söndürəydi. Hec olmasa bir zəlzələ olaydı, kafirlərin canına bir vəl- vələ düşsəydi,  heç olmaya Nuhun gəmisi gələydi bu yanan camaatı gəmisinə doldurub onları bu cəhənnəm odundan qurtarardı. Mehdinin zühuru çalınaydı ,  bəlkə qiyamət qopardı, bəlkə dünya boşalardı ...

    Gözdən yayınan çox az kənd  camaatı ora bura qaçıb canını bu erməni quldurlarından qurtarmışdılar. Bele qaçqınlardan biri də Qənimət kişinin ailesi idi . Evlərin arasında bir dəstə kənd camaatı və ailəsi ilə birlikdə, olmazlarını orada qoyub gizlənə , gizlənə qonşu əyalətlərə üz tutmuşdular. Bu hadisələr körpə uşaqların yaddaşlarına qanlı tarix kimi yazılmışdı . 

   Qənimət kişinin dəstəsi sabah o başdan qonuşu əyalətə çatanda şəhər girişində böyük bir orduyla rastlaşdılar . Qaçqınlar yaxınlıqdkı meşəyə çəkilib, düşmənə yaxalanmamaq üçün axşamın düşməsini gözlədilər. Uzaqdan bu ordunun kimlər oldugunu anlamaq çətin idi. Odur ki, Qənimət ilə başqa  kişiler gizli yollarla orudıya yaxınlaşanda bu ordunun düşmən ordusu olmadığını başa düşmüşdülər. Bu qoşun qardaş  qoşunu idi. Onların hayına yetişmişdilər. Yerindən yurdundan didərgin düşən camaat qoşuna pənah apararaq onlardan kömək istədilər. Kəndlilərə bələdçilik edən Qənimət kişi dəstənin başındakı türk paşasına əyalətdəki vəziyyətlə bağlı məlumat verərək kəndə ancaq gizli yolla girə biləcəklərini bildirdi. Bu işdə təbii ki, onlara Qənimətgil  bələdçilik edəcəkdilər. Amma ilk növbədə onlarla gələn qız qadınları etibarlı əllərə təslim etməli idilər. Qosundan bir dəstə atli ayrılıb, qaçqın qadın, uşaq və və yaşlıları Qarabağ  torpaqlarına gətirib oradakı xalq hərəkatına teslim etdi. Qənimət kişi öz ailəsi ilə bərabər bır bəy dostunun evinə gəldi. Qardaş bilib qapısını döydüyü bəy onları götürüb işçiləri və nökərləri  yaşayan məhəlləyə gəldi. O lara həmin məhəllədə kiçik bir ev bağışladı.yüz əzab işgəncəylədüşmən əlindən qaçmış bu ailə çöldə qalmamaq üçün bu evə şükür etməli oldular amma... 

   Qənimət burada vaxt itirmək fikirində deyildi. Bura onun üçün müvəqqəti yerdir. Dost da olsa yad adamın torpağı, malı idi. Öz malı, öz torpaqları düşmən əlində idi. İşçiləri pərən pərən olmuş, çoxu öldürülmüşdür. Onların uşaqları yetim, ortalıqda qalmışdı. Odur ki, arvadın dır-dırına qulaq asmaqdansa  tələsmək lazım olduğunu başa  düşürdü. 

  Qənimət ailəsini yer yurd etdikdən sonra özü onlarla buraya qədər gələn əsgərlər ilə geri qayıtdı. Torpağı, malı, xalqı düşmən tapdağı altındaykən o burada rahat yatıb - qalxa bilməzdi. Qaçqın damğası yemək bir bəyin nüfuzuna ağır zərbə idi. Elə bu məqsədlə  düşünmədən, onlara köməyə gələn Qafqaz türk ordusu sıralarına qoşuldu. 

  Qənimət bəyin xanımı Nazlı xanım iki oğlu və bir qızı qardaşı Cəbrayılın ailəsiylə bərabər iki  gözlü kiçik bir evdə qalırdılar. Gözün açıb cəh cəlalda, bəy ailəsində yaşamış Nazlı xanım üçün bu daxal bir məşəqqətələ yarı idi. Dünyanın nanikorluğundan gileylənirdi. 

 - Ah Qənimət ahh... Yetimin atası, kasıbın çörəyi idin. Qardaş dediyin, evini, bağını, süfrəni üzünə açdığın bəyin etibarı bu idimi, ay Qənimət? Belə bir gündə sənin əyalını rəiyyətlə bir yerdə yaşaması nə deməkdir? Heç mi xətrimiz olmamış dostunun yanında? Sənin, mənim o rəiyyətdən nə fərqimiz oldu indi? Mən Nazlı xanımın bir nökərlə nə qonşuluğu ola bilər ki? Mən niyə onlarla bərabər işləməliyəm?Hanı mənim evimin qulluqçuları? Sən bunu onun xanımına, anasına, bacısına, qızəna rəva görərfin heç? İllərlə dar günündə qolundan tutduğun, yükündən cəkdiyin qardaşlıq budurmu? Əminəm ki, belə bir şey onların başına gəlsəydi sən onları evimizin baş ucunda oturdardın... 

    Amma nə etməli , belə həyata alışmalı idilər. İnanırdı ki, adı elatda hörmətlə çəkilən bir bəy nesili birdən birə  belə asnlıqla çökə bilməz. Hələ ki, ara qarışıb məzhəb itib, birazdan dünya düzələcək evli evinə, kəndli kəndinə gedəcək . 

   Nazlının hansı vəziyyətdə, nə şəraitddə yaşadığından əlbəttə ki, Qənimətin xəbəri yox idi. Cünki Qənimət öz könüllü  dəstəyilə beraber Qafqaz türk ordusunda daşnaq və bolşeviklərə qarşı döyüşürdü. Getdiyi aylar ərzində o hələ ki, evinə  gəlməmişdi. Dəfələrlə yaralanmasına baxmayaraq sağaldıqdan sonra tekrar döyüşlərə qalxır, Vətəni yadellilərdən qorumağa can atırdı. Öz torpaqlarını düşməndən azad etmişdilər amma, məmləkətində daş daş üstə qalmamışdı. 

   Yeni hökumət  qurulmuşdu, lakin bu höküməti də içdən parçalamağa çalışırdılar. Ruslar,  ermənilər ölkəyə dolmuş,  kasıblar ilə bəylər arasında qarşıdurma yaradırdılar. Onlar rəiyətə gözəl gələcək vəd verir. Yeni qurulacaq olan hökümətdə rəiyyətlə bəylərin hüquqlarının bərabər olacaqlarını deyirdilər. Azadlığın nə olduğunu bilməyən avam camaat yeni vədlərə  şirnikib kəndlərdə, qəsəbələrdə, şəhərlərdə ağalarına qarşı üsyan qaldırırdılar. Qolçomaq adıyla bəy nəsiliylə savaşırdılar. Bəylərin malları mülkləri əllərindən alınır, özləri də sürgün olunurdular. Menşeviklərlə savaş bitmiş indi də bolşeviklərlə savaş bitmişdı Qənimətlə bərabər Çıyin çıyinə döyüşdüyü Qafqaz türk orusu görəvini  çoxdan başa vurub getmişdilər. Qənmət məmləkətin bəyləri ilə qaçaq həyatı yaşayırdı. Bu dəfə də məqsədi torpaqlarını, ən əsası da nüfuzunu kolxozdan qorumaq  balalarını ailəsini yerinə yurduna qaytarmaq idi. Yeni qurulan demokratik hökümət gəldikdən sonra soyadını dəyişib adı vətəndaş olmuş və təkrar ailəsinə, evinə evinə qayıtsa da yenə öz cəbhəsində idi. Bu dəfə də cumhuriyyət əsgəri idi,  ruslara qarşı savaşırdı. Sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Hardan biləydi ki, düşmən əlindən götürüb qaçdığı öz yuvasındakı ilan onu "vətən xaini" adı altında yeni hökumətə təhvil verəcək.

   Uşaqlıq illərini qaçqınlıq həyatında buraxıb, gənclik illərini Qarabağ torpaqlarında davam eden bu ailenin böyük oğlu Mikayıl dəli dolu, asan kəsən, vurub tutan bir oğlan olsa da el arsında baməzə, zarafatcıl, eyni zamanda qeyrətli oğlan kimi tanınırdı. Qonuşu olduğu atasının aile dostu Cümüşüdün böyük qızı Lalaya sevdalanmışdı. (ləhcə tərəziylə keçmiş Qarabağ və ətraf yerlərin ləhcəsində Laləyə Lala deyərmişlər). Evində çörək kəsmiş olduğu bir adamın qızını sevmək ona ağır gəlirdi. Hələ ona bir şey deməsə də her şeyi zamanın axınına buraxmışdı . Gecə gündüz Lalanın həsrətiylə alışıb yansa da çarəsiz vəziyyətdə boynunu büküb qalmışdı. Daha xəbəri yox idi ki, Lalə də bu dəli dolu oğlanın dərdindən sinsi-sinsi alışıb yanır.  

   İkinci oğlu İsmayıl . 

   İsmayıl Mikayıldan fərqli olaraq arıq sısqa bir gənç idi . İçinə qapanıq və bütün günü özü öz aləmində olan biri idi. Kitab əlindən yerə düşməzdi. Bütün günü oxuyar, yazardı. İntahası onun yazdıqlarından heç kim heç ne başa düşmürdü. Çünkü onun oxuyub yazdığı hərflər sağdan sola yox, soldan sağa yazılırdı. Camaatın oxuyb yaza biləcəyi bir yazı deyildi , oxuduqca təmiz türk dilində oxunsa da yazı olaraq nə dilinde yazılırdı onu da bilmirdilər. Məmləkəttə İsmayıl kimi yazıb oxuyan çox az adamlar var idi. Onlar da dövlət dairələrindəki mirzələr. Atası Qənimət ərəb və fars dillərini mükəmməl bilirdi . Təmiz türk dilində də danışırdı . Hetta türk qoşunlarına qoşulandan sonra bu dildə də mükəmməl yazıb oxuyurdu . Oğlunun yazdığı isə nə elifbasıydı onu anlaya bilmirdi. Bir gün onun kitablarını götürüb qəzadakı Mirzənin yanına gəldi. Mirze onun oxuduğu kitablara baxıb:

- Yuvanda İlan bəsləyirsən haa Qənimət. Xəbərin olsun! 

    İlin Novruzu keçdi. Vəziyyət günü gündən pisləşirdi. Hər gün bir şəhərdən, bir əyalətdən qara xeber gəlirdi, Lenkaran, Qubada qiyam xəbərləri bütün Azərbaycanı silkələmişdi.Bakını ruslar elə keçirtmişdi. Bir tərəfdən də sərhəddə parcalanmış şəhər bölgüsü, eyni şəhərdə pərən pərən olmuş ailələrin müsibəti ,bir tərəfdən yeni demokratik hökümetin süqutu , ölkənin varının yoxunun talanıb yeni şura hökümətinə verilməsi hər yeri silkələdiyi kimi Qarabağada  da təsirsiz keçməmişdi. 

   Ölkədə daxili savaşlar şiddətlənmişdı. Hər yer xain dolu idi. Ağasını yıxıb onun malına sahib olmaq istəyən bəzi nankorlar yeni hökümətin xeyrinə işləyirdi. Bir bəy gətirib yeni hökümətə təhvil verən adamı hökümət təhvil verdiyi  bəyin mallarına sədr təyin edirdi. Bəy həyatı yaşamaq istəyən alçaqların sayı günü gündən artırdı. Elindən,obasından didərgin düşmüş Qənimət və onun kimi digər bəy nəsilləri yeni hökümətlə qolçomaq savaşlarına qalxmışdılar. Dədə babadan qalan torpaqlarını,  sürülərini yeni hökumətə teslim etmək istəmirdilər. Bu mübarizəyə şəhərlərdə Cümüşüd kimi tacirlər də qoşulmuşdu. Günaşırı dükanlarını talan edən hökümət adamlarına qarşı iç savaşlar başlamışdı. Heç kim dişiylə dırnağıyla qazandıqlarını rus hökumətinə vsdmək istəmirdi. 

   Bütün bu vəziyyətə hər kəsdən fərqli olaraq sakit tamaşa edən İsmayıl nə olur olsun bu savaşı ruslar qazanacağını deyirdi. İsmayıl evdəki və meydanlardakı çıxışlarında ruslara haqq qazandıraraq yeni hökumətin  bu xalqı avamçılıqdan qurtara biləcəyini israr edirdi. Oğlunun xalqa tərəf yox iqtidara tərəf olduğunu gören Qənimət onu evden qovmuşdu. Coxdandır oglunun harda olduğundan belə xəbəri yox idi. 

  Qənimət türk ordusundan ayrılandan sonra keçmiş müsavat hökümətin gizli xefiyyəsinə kecmişdi. Bunu heç kim bilmirdi. Bu gizli bir tapşırıq idi. Harda, necə öləcəyi də bəlli deyildi. Bildiyi bir şey vardi. tək canını, olan qalan malını vətəni yolunda qoymuşdu.  Qoy bundan sonrakı nəsil onların yaşadığı acı günləri yaşamasın. Onsuz da bunlar cəkdiklərini çəkmişdilər.

  Özü evdə cox az tapılırdı . İsmayıldan gözü qorxan Qənimət Mikayılı evlendirib evə eşiyə bağlamağa qərar verdi və bu məqsədlə Cümüşüdə ağız açdı. 

   Lalənin Mikayıla nişanlanma xəbəri iki aşiq sevdalıların yanar oduna su səpdi, çox keçmədi ki, Qənimət Nazlının qardaşı hacı Cəbrayılı cağırıb onlara kəbini oxutdurdu.Heyvanlar kəsilib manqallar quruldu, qazanlar asıb, şənliklər başladı. Toyda iştirak edə bilməyən yaşlılara pay- püşk göndərildi. Toy başladı. 

    El adətiylə toyun birinci günü toya teşrif buyurmuş şəhər camaatı yedilər içdilər. Təşkil olunmuş şənliklərdə iplər asıldı , kəndirbazlar öz məharətilərini gösterdi, pəhləvanlar qurşaq tutdu. Mahalı musiqi səsi bürüdü. Telli sazını döşünə sıxan kim, oxuyan kim, oynayan kim... Bu toy elə belə toy deyildi . Mahalın nəsil nəcabətli bir bəyinin oğlununun toyu idi.Uzaq- yaxından saysız hesabsız qonaqları var idi. Yarışlarda gənclər at çapdılar, elin sevdiyi ən gözəl oyunlardan bırı olan papaqqapma oyunu ən cox gənç qızların maraq8 dairəsi idi . Sevdalı qızlar kimin sevgilisinin birinçi olacağından mərcə girərdilər.Hər kəsin üzü gülürdü. 

   Adətə görə oğlan evinin xanımları toyun birinci gecəsi toplanıb qız evinə xınaya gedər , səhəri gəlini çal çağırla bəy evinə gətirərdiler. Bu dəfə də toy belə davam edirdi. Qadınlar xınadaykən şəhərə hay düşdü . 

   -Şura gəlir ...

   Qənimətı malını varını dövlətə təslim etmədiyinə göre tutub apardılar. Ölkənin bu kasıb vaxtında belə böyük dəbdəbəli toy etmek Qənimətin və ya başqa bəy nəsilin nəyinə yaraşırdı ki? Yeni hökümətin kitabında ölkədə varlı, kasıb söhbeti olmamalıydı, hamı bir qazanıb bir yaşamalıydı . Son zamanlar belə şeylərlə tez tez rastlaşan camaata bu hadisə heç də tecüblü gəlmədi də. Əksinə ağız əyənlər  az deyilxi "olacağı bu idi də, Qənimət bəy bilmirdi ki belə səs küylə toy edəndə belə də olacaqdı?" 

   Qənimətın tutulması heç kimdə təəccüb doğururmadı. Təccüblü olan  şsy: gələn bu dəstənin içərisində İsmayılın da  olması idi. 

           CƏNUBİ AZƏRBAYCAN 

   ... Saybalının səsini eşidən Asya atasının qabağına qaçar, əlindəki səbəti alıb, aldıqları şeyləri yerbəyer edərdi. 12 yaşı vardı. O dövrdə 12 yaşlı qızlar  yetkinlik yaşına dolmuş qız  sayılırdı. Odur ki, artıq ordan- burdan bu qızın  da adını çəkməyə başlamışdılar. Əkən evliliyin bəlasını həm özündən , həm Əsmərdən görən Saybalı qızını hələ ərə verməyi düşünmürdü də. Məhəllə qadınları o cümlədən Bəşirin arvadları artıq Asyanın yaşının keçdiyini tez tez Saybalıya xatıladır, biraz da geciksə ya dula qısmet olacağını, ya da kiminsə günüsü olacağını deyirdilər. Bütün bunlar Saybalının vecinə deyildi . 

    Bəşirin Saybalının yemək içmesini hazırlayan arvadlarına etirazından sonra qadınlar  ayaqlarını Saybalının evindən kəsmişdilər. Evin bütün yükü Asiyanın üzərinə düşmüşdü. Qardaşı Azər atası ilə bərabər sabah işə gedir, axşam evə dönürdü. Saybalı uşaqlarını yiyəsiz qoymamaq üçün karvan başına Bəşiri qoyub onu mala yollayardı. Özü isə dükanda qalardı. 

   Saybalı bir neçə dəfə lazımı yerə müraciət edərək Azerbaycandan oğlunun ve qardaşının vətənə dönmesini tələb etmişdisə də hələ də tələbi cavabsız olaraq qalırdı. Nəhayyət bir gün cavab gəldi ki ,  sərhəddə yalnız görüşə icazə veriləcək.  Saybalı buna da şükür edib balaların da götürüb Araz kənarına gəldi. Gəldiyi yolun yorğunluğu və isti canında hal qoymamışdı. Xudafərin körpüsündə iynə atsan yerə düşməzdi. Görüş körpüde baş tuturdu. Hər ailəyə sadəcə görüşüb danışmaq üçün on dəqiqə vaxt verilirdi. Körpünü iki yerə bölmiş tikanlı məftillər görüşə gəlib elə məftillərdən  bir birini qucaqlayan adamları qanına boyamışdı . 

   Əlinə keçəndən pay püşk edib zənbil tutan Saybalı arabasının arxasında oturub qanına bulaşmış camaata baxırdı .  Asya eli qoynunda Arazın o tayına boylanır, Azər isə öz  yaşıdlarıyla söhbət edirdi. Birdən Asyanın cingiltili səsi Saybalını yerindən atdı ; 

  - Dədə İbiişşş ! 

Gözü zəifləyib əldən düşmüş Saybalı əlini gözünün üstünə qoyub ha Arazın o tayına boylandıysa da İbrahimi görə bilmədi . Arazın o tayından ailesini görərək özünü saxlaya bilmeyen İbrahim suya baş vurub Arazı keçmek istədi. Aləm bir birine deydi. Suya atılan atəş camaatın qəzəbinə səbəb oldu . Vay-nöyse ərşə qalxdı. Arazın suları qana boyandı. Körpünün üstündəki tikanlı məftillərdən bir birinə sarılmış ana qız , oğul uşaq , yaşlı cavan elə bir birinə sarılmış olaraq güllələdilər. Asya İbrahimin suya baş vurduğunu görmüşdi. Azər də Asyanın "İbişş, ibiş" - deyib bağırmasına qaçıb gələrək onun barmağıyla göstərdiyi səmtdə suların arasında İbrahimin başını gördü. Deyəsən İbrahim vurulmuşdu. Hərəkətsiz suyun üzərində qalmışdı.

   İbrahimin vurulduğunu görən Cümüşüd sulara baş vurub onu sudan cıxartdı. 

  Başından ağır yaralanmışdı. Güllə ilişib üz sümüyündə qalmışdı. 

  Bu hadisədən bir neçə ay sonra Saybalı Cümüşüdlə məktublaşsa da sonralar bu mektubların da arası kesildi. Oğlun ağır yaralanması xəbərini Cümüşüdün məktublarından öyrənən ata günü gündən əriyirdi. Dərdinin üstünə dərd gəlmişdi. Bayaqdan oğlunun sağ canının dərdini çəkən ata, indi isə yaralı oğlunun dərdini çəkirdi. Üstəlik də məktubların arası kəsmişdi. Əli əlinə, sesi səsinə yetmirdi balasının. Bir istədiyi şey vardi , kaş kə bir dəfə balasına sarıla biləydi. Dərd belini bükmüş. onu vaxtından əvvəl əldən salmışdı .  

    Əldən ayaqdan düşmüş ata neçə dəfə idi ki, evə gəldiyində Asya onun qabağına qaçmırdı. İçeri girəndə isə Asiyanı ya yatmış görerdi ya da gözü yaşlı. Onun dəyişdiyini hiss edirdi . Asiya əvvəlki kimi şən , xoşbəxt deyildi. Üz-  gözündən qüssə yağırdı. Bir müddət Saybalı kişi bunu qardaşının yaralanmasıyla əlaqələndirdi. Qızının başını bağrına basıb ona təsəlli etməkdən başqa çarəsi qalmamışdı. Yox deyəsən  mesele başqa idi. Saybalı ondan bir dərdi olub olmadığını soruşandaqorxu ve heyecandan böyümüş gözlerini atasından yayındırıb bir bəhanəylə özünü bayıra atırdı. Bülbül kimi cəh cəh vuran qız, indi heyva kimi saralır, gül kimi solurdu. Saybalı uşaq deyildi,hiss edirdi ki, qızı ondan nəsə gizlədir. 

   Günlərin bir günü, səfərdən yeni gəlmiş Bəşir Saybalıya evə gedib bir az dincələcəyini dedi. Aradan biraz keçmiş Bəşirin birinci xanımı əlində yemək içəri girdi. Erini soruşdu. Azər dayısının evə getdiyini söylədi . 

   -  Boy?Yox evə gəlməyib axı?  

   -  Bilmirəm dayıdostu. Dayım dedi evə gedirəm. Belke Kərbəla Məmişin qızına gedib?- Azər  dayısının ikinci xanıma belə deyərdi 

   - Yox ay bala, mən elə indicə onlara gəldim, onlardan da buraya. Yeməyimizi bir yerdə yedik ,bir qab da çəkib getirdim ki,  yoldan gəlib yorğundur. Elə onunla  bir yerdə yeyesiz. 

   Bütün bu səslərin hamısını  ambardan Saybalı eşidirdi. Ağır ağır ayağa qalxıb dükanı ambarla ikiyə bölən pərdəni açdı. Ağır addımlarla irəliləyib əlini Azərin çiyninə qoydu:

   - Oğul, bala, dükan sənə  əmanət ...

   - Hara gedirsən dədə ? 

    Saybalı əl atıb biraz əvvəl  kesib yedikləri qarpızın üstündəki bıcağı götürüb sol əlini yuxarı qaldırıb yellədi . Sanki sağollaşırdı. 

   Sesiz səmirsiz evine geldi. Günün günorta cağı heyətin taxta qapısı kilidli idi. Qapını döymek istədisə də fikrindən daşındı. Hasarın uçuq yerinə qoyduğu çırpı kolunu dəyənəklə yana edib,ordan içeri adladı. İçində bir heyecan, sıxıntı və təlaş dolu bir hiss var idi. Elə bil ki, bu saat xoşagəlməz bir hadisəylə rastlaşacaqdı. Qapının dəstəyindən tutub itələdi . Qapı açılanda rahatlandı. Dodaqları qaçdı. Şükür etdi. Bayaqdan bazardan evə gələnə qədər ağlına yüz fikir gəlmişdi . Alaqapını bağlı görüncə ağlına gələnin başına gələcəyindən qorxurdu. Ayağını soyunub içəri girdi ; 

    - Asya, evdəsən qızım? 

  İçərini dinşədi, səs gelmirdi. Otağın içi boş idi. 

  - Asya? 

  - Burdayam dədə! - evin anbar bölümündən - pərdənin arxasından səs gəlirdi . 

   - Burdayıq yeznə mal götürməyə gəlmişdim , bir top kətan istəyən vardı. Dükana qayıtmağa fürsət olmadı ,  dedim elə ambardakını aparım

   Heyecandan ürəyi ağzına gəlirdi, perdenin arxasına keçincə Beşirlə burun buruna gəldi. Çiyninə bir top parça alıb cıxırdı. Yumuruqlarını düydü, ağlının dediklərini ürəyi qəbul etmirdi. Heç vaxt belə şey ola bilməz! Ürəyində: 

   -Yatanı da ayıltma Saybalı ,  bəlkə bir şey yoxdu? Bəlkə ərk eliyib gəlib, axı o bu uşağın dayısıdır! - deyə özünə ürək direk verib yana çəkildi. Ona yol verdi. Boylanıb ortadan üst üste yığdığı taxıl kisəsinin arxasında  əsim-əsim qızına baxdı:

  - Nolub qızım, yaxşısan?

   Etrafına baxdı, qızının donunun altından geydiyi tumanı taxtın ayağına atılmış, donunun üstünden geyindiyi arxalıq taxtın üstündən aşağı sallanırdı . Taxtın örtüsü dağılmışdı. Sanki burda kimsə süpürleşmişdi . Sacı -  başı perişan idi. Her şey gün kimi ortada idi. Beşir qızına təcavüz etmişdi. "Ahhh  Saybalı ahh... gərək səs salaydın? Niyə səsiz gəlib öz gözünlə görmədin?"  Əlindəki bıcağa baxdı, dönüb bıcağı qapıdan çıxıb gözdən itmiş Beşirin arxasıyca fırıldatdı :

  - Allah mənim  belamı versin!  - deyib özü özünü söydü.

  - Soxaydın da bıçağı göbəyindən çırıb ağzından cıxaraydın...

   Asya qorxudan bərəlmiş  gözlərini qapıya zillədi, həyəcan və havasızlıqdan tərləmiş üzünü və alnını silib atasının yanından keçmək istəyərkən Saybalı onu tutub üzünə baxdı. Qız atasının üzünə baxa bilmirdi. Saybalı onun başın qaldırıb qızının gözlərinə baxmaq isteyirdi. Qız gözlerini ondan qaçırınca Saybalının ürəyini təlaş bürüdü:

   - Üzümə bax, Asya! 

   Atasının hökümlü səsindən çiyinləri Saybalının əlləri altında əsim-əsim əsirdi. Qızının qorxduğunu görən Saybalı səsini mülayimşdirib;

  - Qızım, sakit ol, üzümə bax,  nə olub danış, qorxma, eşidirsən?  Burda ikimizdən başqa hec kim yoxdur. De görüm o qurumsax sənə sataşdı?Qorxma de! Mən o oğracdan hər şey gözləyirəm qızım, neylədi sənə de! 

   Atasının əlinin altında olan qız heç bir şey demədən ağlayırdı. 

   - Niye ağlayırsan gözəl balam? Ağlama. Mən sənin dədənəm qızım, sən dərdini deməsən ...

  -  Dədə , məni bağışla, dədə... Mən özümü ondan gözləyə bilmirəm. Siz evdə olmayanda o gəlir, qorxumdan evdə tək qala bilmirəm. onlara gedirəm ki , bəlkəm  arvadlarının yanında mənə bir şey eləməsin . Gəlib ordan da meni cağırır . Mal götürmek bəhanəsiylə meni bura gətirir. Qorxumdan dayı dostularıma da bır şey deyə bilmirəm ki , məni daşqalaq eliyəcəklr.  Dədə ,  bından sonra qardaşım nə də sən camaat içinə çıxa bilməyəsiz. Dədə ,  mən  biabırçılıqla ölmək istəmirəm nolar. Məni də anam kimi öldürmesinlər- deyib hönkürərək atasının dizlərinə sarıldı . 

   Yer ayağının altından qacdı , durduq yerdə qızı niyə belə şeylər desin ki? Ağlına gələn başına gəlmişdi. Bu dəfə Bequş  Bəşirin güdazına onun öz doğma bacısı qızı gəlmişdi . Asyanın dediklərini qəbul edə  bilmirdi , qulaqlarına inanmırdı . Belə şərəfsizliyi heç bir yerə yazmaq, kimsəyə demək mümkün deyildi . 

   -  Nə danışırsan qızım? Deli olmusan? O alcaq sənə ...

 Atasının sözün ağzında qoyub həyətə qaçdi ...

   Hemin gün Saybalı hər yeri axtardı, Beşiri tapa bilmedi. Kimden soruşdusa Bəşiri gördüm deyən olmadı. Gecə külfət eve toplandı. Qızı gərdəyin arxasına çəkilmişdi . Azər bir neçə dəfə Asyaya səslənsə də Saybalı onu rahatsız etmədi . 

   - Xəstədir bacın, halı yoxdur , rahat burax qızı. 

    Yer tapıb otura bilmirdi. Qalxıb Beşirin evinə üz tutdu, Qapı pəncərəni dinşədi. Bəşirin səsi küyü gəlmirdi . Eyni heyətin içində olan iki xanımının qapısını da döydü Beşiri gördüm deyən olmadı. Saybalı onlardan bir top parcanı soruşduğunda balaca oğlu ;

   - Qağam parcanı getirmişdi verdi mənə. mən də cıxartım evin üstünə. 

   SAybalı barmağını dişlədi . Demək parca bəhanəymiş o parca adıyla özünü Saybalıdan qurtarıb.Nə olur olsun, Bəşiri tapmalıydı. Hirsindən dili dodağını gəmirirdi 

    Evinə döndü , qaranlıqda alcaq daş hasarın arxasındakı tut ağacında bir kölge qaralırdı . 

   - O nədi helə? - öz özünə düşündü Yeqin Asya nese yuyub asıb .

    Həfif rüzgar əsirdi. Saybalı başını qaldırıb diqqətlə tuta tərəf baxdı 

   - Yox paltar olsaydı külək tərpədər, bu paltar deyil.  Ürəyini həyəcan basdı, dizləri əsdi , tələsib özünü alaqapıdan içəri atdı ...

                *****

    Bu yerə çatanda yeyib bitirmişdik. Süfrə ortalıqda qalmışdı. Ayağa qalxdım. Maraq bir tərəfdən , həyəcan bir tərəfdən  məni silkeleyırdi . Bu qarışıq həyatın içində Baharın necə dünyaya geleceyini sebirsizlikle gözləyırdim . Ümumiyyətlə Bahar kim idi, heyatını beynimə yazdığım bu romanımın hansı qehremanının qızı idi? Çözməyə çalışırdım, ama bir türlu bu qarışıq, düyün düşmüş həyatı açıb cöze bilmirdim . 

   - Qalxım bir çay qoyum, sən davam et , mən də yavaş yavaş işimi görüm. Qulağım səndədir, danış, eşidirəm...

   Bahar da mənimlə bərabər ayağa qalxdı ...

            _____BÖLÜM=  5  _____

     Çayımdan içə içə Baharı dinləyirdim.Gözü balkonumdan uzaqlarda bir nöqtəyə zillənmişdi. Onun gözlərinə baxdıqca ailəsinin dramını sanki bir mavi ekrandan izləyirdim. 

                    *****

     Saybalı özünü hövlank içəri atdı. Qaranlıqda tutdan asılmış qaraltıya sarı gələndə dizləri büküldü, yeriməyə taqəti qalmadı. Sanki boynunun şah damarından tutub sıxdılar, ezdiler, xıncım xıncım etdilər. Əlini ağaca doğru uzadıb inildədi:

    -Oğluuumm !!!

     *****

  Oğlunun müəmmalı ölümündən 7 il kecmişdi. Həmin gündən Azərin ölümünə dözə bilməyən Saybalı ifliç olmuşdu, dili söz tutmur, sol ayağı və qolu qurumuşdu. Onun hər əziyyətini Asya çəkirdi. Asya 19 yaşına gəlmiş gənc gözəl bir qız olmuşdu. Həyatın hər zərbəsi onu bərkidib daha güçlü bir qız etmişdi. Atasının dükanını  Bəşirin qayını- Banuxatunın qardaşına kirayə vermiş, ordan gələn gəlirlə evin ehtiyyacını ödəyirdi. Asya həyətlərində əkdiyi tərəvəzlərdən bağdakı meyvədən səbəblərə yığar, həftədə bir dəfə bazara aparıb satar, yerinə yeyəcək alıb gətirərdi.Qışda yaşam çox  çətinləşdirdi. Dükandan gələn gəlir ancaq oduna və ya kömürə yetirdi. Usanmadan yatalaq atasının altına üstünə baxardı, su qoyub onu çimizdirərdi. Əvvəllər bu  həyat ona ağır gəlsə də Asya atasının bu halına və həyatın acımasızlıqlarına öyrəşmişdi. Daha əvvəlki kimi çətinlik çəkmirdi,bu həyat onun ücün adi bir yaşam tərzinə dönmüşdü artıq. 

    Bəşir o gedən getmişdi ,harda olduğu bəlli deyildi. İki arvadı və her arvaddan olan iki üç uşağı ortalıqda qalmışdı. Qadınlar Bəşirin üzündən düşdüyü bu acımasız həyatla savaşırdılar. Onun bunun evinə, əkininə bir qarın yeməyə gedib işləyirdilər.  Asya bu zavallı qadınlarla cox gözəl keçinirdi. Onlarla bacı kimi idi. Qadınlar 19 yaşlı bu gözəl qızı ərə vermək istəsələr də, Asya atasını belə vəziyyətdə qoyub getməyəcəyini demişdi. Sevdalısı var idi, yaxınlıqdakı , zəngin bir bəy oğluyla sevdanamışdılar. Ama onların bu sevdası ürəklərini gizli gizli yandırırdı. Fransaya oxumağa gedən Abdulla Asya olmasaydı heç İrana gəlməyi beləağlından keçirtmirdi də. Onu vətənə gətirən bir tək  Asyanın sevdası idi. 

  Günlərin bir günü bu gizli sevdadan ilk Abdullanın bacısı, sonra isə bütün ailəsi xəbər tutdu. O gündən Asyanın günü göy əskiyə büründü. Mahalda varlı, və imkanlı bəy qızları qalmışkən bir bəy oğlunun kasıb və xəstə, keçmiş bir tacirinqızı ilə sevdalanması onlara ağır gəlirdi. Bu barədə həm Abdullanı həm də Asyanı xəbərdar etməsinə baxmayaraq, heç bir nəticə əldə edə bilməmişlər. Carə qalmışdı Asyanı ərə verib Abdulladan ayırmağa.O gündən  Asyanın elçıləri çoxalsa da bütün planlar nəticəsiz qalmışdı. Asya gələn elçiləri geri qaytarırdı.Bir daha Asyanın adını çəkməsinlər deyə sevdiyi olduğunu, adaxlandığını deyirdi. Asyanın bu hərəkətləri Abdullanin ailəsinə tərs gəlirdi. 

  - Bilərəkdən edir. Gözün dikib bəyin mallarına, heç bizdə sənə Abdullaya baxdıracaq göz var? Ay sən öləsən!  İndi sən görərsən gününü. Bezdirib səni bu şəhərdən didərgin salarıq, ağlın başına gələr.

   Asiya  Abdullanın ailəsi tərəfindən təqib edilir və harda gəldi təhqir olunurdu.Məhəllənin yeniyetmə uşaqları onun evini daşa basırdılar. Bəzən evinə gəldiyində evinin dağılmış, alt üst olduğunu görürdü. Bulaq başında yeni mövzu açılmışdı. "Asyanın əxlaqsızlığı". Di gəlki Asyanı daşqalaq etməyə əllərində nə sübutları vardı nə də şahidləri. Tanış biliş bu "pozğun" ve "əxlaqsız" qızdan üz döndermişdi. O boyda şəhərdə onunla danışan tək dayısının birinci xanımı Banuxatın idi. O, Asyanı bağrına basar ona ana şəfqəti göstərərdi. Abdulla Fransadan gələndə ona ilk xəbəri də o verərdi. Gözdən iraq bir yerdə onları görüşdürərdi. Abdulla Asiyaya qarşı edilən haqsızlığa əsəbləşib özündən çıxardı. Ona ümüd və təsəlli verərək biraz səbr etmesini deyərdi. Gələn il məktəbini qurtarıb doktor olacaqdı. Ama doktorluğa məmləkətində yox elə Fransada edəcəkdi. O zaman Asyanı da özüylə aparacaqdı. Orda onlar xoşbəxt olacaqdı . Asya buna heç zaman razı olmurdu. Cünkü o Abdullayla qaçsaydı atasına kim baxardı? Atasını kimə tapşırardı. Çarəsiz qalan gənclər taleyin bu acımasız oyununa baş əyməli olmuşdular. Abdulla Asyaya nə qədər can atsa da Asya ondan birdəfəlik ayrılmağa qərar vermişdi. Çünki Abdulla  Asyaya görə ailəsinə  qarşı çıxdıqca ailəsi daha da azğınlaşır, Abdulla burada olmayanda Asyanı daha  çox incidirdilər. Həm atasının vəziyyəti ortada idi. O ölmədən Abdullaya ümüd vermək istəmirdi. Cox gözəl başa düşürdü ki, atası belə olmasa onlar Fransaya belə getsələr orda da onlara rahatçılıq verməyəcəkdilər. Yox bu sevgi ona bədbəxçilikdən başqa heç nə verməyəcəkdi.

   Uzun illərdən sonra şəhərə hay düşdü. Bəşir gəlib...

  O hadisədən sonra  Saybalının qorxusundan Bəşir Bağdada qaçıbmış, orda zəngin bir ərəb taciriyleə ortaq dükan açıb işləyirmiş. Sonra orada evlənib ailə uşaq yiyəsi olub. İndi gəlib burdakı ailesini də yığıb oraya aparmağa.

   Bəşirin xanımlarının qohum əqrabaları yığışıb, məşvərət -  məsləhdən sonra ikinci arvad onunla Bağdada getməyə razılıq verdi. Nə illah etdilər Banubatın Bəşirlə bir araya gəlmədi. Banuxatın Bəşirin xəbərsiz-ətərsiz, onları ehtiyyac içində qoyub getdiyi üçün onu bağışlaya bilmirdi. 

   Bəşir gəldiyini eşidən Asiya doqqazı və qapıları kilidlədi. Özünü atasıyla bərbər eve dustaq etmişdi. Saybalı canlı bir ölü idi, göz görür, qulaq eşidir, diş çıynəyir. Amma bu həyatda nələr baş verir, neler yaşanır hiss etmirdi, anlamırdı. Bəzən key key baxır,  bəzən də baxışlarıyla nəyisə anlayırmış kimi hiss etdirirdi. Bütün günü yatağında yatar, Asya gündə bir dəfə onu arxasına alıb tutun altına çıxardar onun ücün düzəltdiyi taxta döşək yastıq qoyub atasını ora söykəyərdi. Saybalı tutun altında dincələrkən gözünü qırpmadan Azərin asıldığı budağa baxardı.

   Dörd gündür atasını da evə salıb qapıları bağlamış ,heç bir yerə də getmirdi. Evdə su və qida bitmek üzrə idi. Havanın qaralmasını gözləyirdi ki, el ayaq çəkiləndən sonra bulağa gedib evə su gətirsin. Yaxşı qidalanmadığı üçün Saybalının vəziyyəti də yaxşı deyildı, aclıqdan zarıyır, yemək istədiyini hiss etdirirdi. Bu dörd gündə Banuxatundan başqa onlara gələn də olmamışadı. Bəşirlə aralarında yaşanan hadisələrdən xəbəri olmayan qadın Asyanı dayısı ilə görüşmədiyi üçün qınayır, qızın üzünü danlayırdı . 

   - Nə zamandır gedib, indi gəlib niyə gəlib dayınan görüşmürsən? Bu qədər böyümüsən? Nə pisliyi keçib sənə? 

   - Dayıdostu... 

   - Zəhrimar... Bütün şəhər gəlib görüşdü bir sən gəlmədin. Belə saymamazlıq olmaz.  Ayıbdır vallah. Görən deyir görən nolub bu dayı bacı qızına. 

    Nə deyəcəyini bilməyən qız atasının vəziyyətinin pis olduğunu, onu tək qoya bilmədiyini bəhanə gətirərək özünü Bəşirlə üz üzə gəlməkdən qoruyurdu . 

   Səhəngini götürüb bulağa endi. Su gətirib sərin sudan doyunca atasına içirtdi. Səbəti götürüb bazara yönəldi. Axşam olduğundan bazar yığışmışdı. Bazarda bir inni cinni yox idi. Sevindi. İstəmirdi ki, kimsə onun bazarda, zibillərin içində tərəvəz seçdiyini görsün. 

   Dükanların qabağında qalaqlanmış zibillərin içindən meyvə tərəvəzlərdən seçib səbətinə yığıb evə döndü. Həyətdəki ocaq yerində ocaq çatıb qazanı üstünə asdı . Yeməyi üstünə qoyub axıra girdi. Yeganə iki toyuğunun yerindən 1 yumurta götürüb geri dönəndə qapıda qara kölgə gördü. Əvvəlcə kim olduğunu tanımadı . Böyük, cüssəli kölge ona yaxınlaşdıqca, bədəni süsləşdi ,  dizləri, əlləri əsdi. Əlində tutduğu yumurta yerə düşdü. Qorxudan böyümüş gözləri ilə qaranlıqda  özünü müdafiə edəcək bir şey axtardi. Gözünə bir şey dəyməyincə geri geri addımladı . Addımladıqca kölgə ona yaxınlaşır, qapıdan düşən zəif işığında ona "sus"  işarəsi verirdi. Asya geri çəkilə çəkilə nəyəsə ilişdi. Daha burdan geri getməyə yolu yox idi. Kölgə onu haqlamışdı. Artıq nəfəs - nəfəsə idilər. Kəskin tütün qoxusundan Asya bu adamın Beşir olduğunu bildi. 

   -Qurban olum, dayı eləmə. Çıx get, nolar, yazığam get, qurban olum ...

   -Suusss!!! Sakit ... camaatı bura tökmə.  Mən gedəcəm onsuzda, sən biabır olarsan. 

   Asya qorxu içində səsini qısıb az qala pıçıltıyla :  

  - Nolar dayı, qurban olum, dəymə mənə, başına dönüm dayı, eləmə! Burax gedim. Yazığam ay dayı, meni bədbəxt eləmə 

  - Sakit ol dedim. Sakit ol! Zırlama, ağılsız qız! Camaatı bura tökmə. Keçən dəfəki qaraçılığın qardaşını öldürdü, dedenin xəstə yatalaq saldı, kimə noldu? Olan sənə oldu da... Bu  dəfə də qaraçılıq eliyəsən  səni daş qalaq eliyəcəklər, ay ağılsız. Sakit olsan, bircə dəfə. Tək bir dəfə... Onsuz da gedəcəm. Kim biləcək? səndən doya bilmirəm itin qızı, xoşuma gəlirsən... 

  - Dayı başına dönüm, yalvarıram... 

   Asyanın nə  gözünün yaşı, nə də yalvarışları Bəşirin vecinə deyildi. Gözü dönmüş Asyaya əl üzatmışdı. 

   - İtin balası, xoşun gəlir daş qalaq olub, biyabırçılıqla ölməkdən? Məni boş ver qaçıb gedəcəm. Bəs sən? Dədənə kim baxacaq?Hec ona da yazığın gəlmir?  

   Bəşir danışdıqca qızın donunu yuxarı çəkib əlləri qızın bədənində gəzirdi. Vəhşi eyni zamanda pıçıltılı səsiylə özü özünün ehtirasını cuşa gətirirdi. Asiya özünü ələ alıb onun əlindən qaçmağa calışdı. Ayağı yerdə nəyəsə ilişib büdrədi. Yıxılmamaq üçün əl qol atdı. Eli arxasındakı məhəccə kecdi. Tez özünü cəmləyib ordan hoppanıb bayra qaçmaq istədi. Bəşir cəld tərpənib onu  yan tərəfə itələdi . Qız məhəccərin qarşısındakı artırmaya sərildi. Bəşir fürsət edib özünü qızın üstünə atdı ...

   Asya bu dəfə də dayısından qurtula bilmədi. Artırmaya qurumaq üçün sərdiyi otların  üstündə heysiz hərəkətsiz qalmışdı. Key kimi donmuşdu . Bütün qüruru, menliyi, şəxsiyyəti, qadınlığı təhqir olunmuşdu. Dayısından belə şey cox görmüşdü. Amma o zaman uşaq idi. Bəlkə də bunun nə demək olduğunu ağlı kəsmirdi. Amma bu dəfə bütün həyatı alt-  üst olmuşdu. Az da olsa ürəyindəki sevgi şamını bu dəfə dayısı özü öz əliylə söndürmüşdü. Asya nəinki, Abdullayla, bir daha heç kimi sevməyəcək, heç kimlə ailə qurmayacaqdı. Abdullaya elə o gün, bu samanlıqda vəda dedi...

   Bəşir özündən razı halda şalvarını cəkib qayışını düzəldərək ayağıyla yerə sərilmiş Asyanı dürtmələdi:

  - Qalx ayağa, mən gələndə dədən gördü deyəsən, get barım nigaran qalmasın. Sakitləşdir onu. Özün də... 

   Cibindən bir topa pul çıxardıb Asyanın üstünə atdı- götür bunu, get özünə bir şeylər al, çim təmizlən. İt iyi verirsən. Gedənə qədər yenə gələcəm... 

                     ****

     Ayının gününün içindəydi . Bu sirrı Banuxatundan və Asyadan başaqa heç kim bilmirdi. Asya qarnında dayısının uşağını daşıyırdı. Çarəsiz qalan qız Bəşir getdikdən sonra başına gələnləri Banuxatuna danışmışdı. Orada qaldığı müddətcə dəfələrlə Bəşirin təcavüzünə məruz qalan Asya ən son günündə əlinə keçən dəhrəni dayısına tullamış, dəhrə onun qolunu yaralamışdı. Harda necə yaralandığını soruşan olanda Bəşir :  

   - Saybalının ağaçların budayırdım səkim. Birdən necə oldusa balta sapından çıxıb qolumu götürdü- deyərək özünü sudan quru çıxarmışdı .

  Banuxatun Asyaya inanırdı . Ərinin nə qədər alçaq olduğunu yaxşı bilirdi. Hələ kənddə olarkən qardaşı qızına da ağız uzardığının şahidi olmuşdu . Odur ki, ərinin bəlasına gəlmiş bu yetim, zavallı qızı qorumaq istəyirdi. Axı necə? Belə şeyi necə gizli saxlayacaqdı ki? Deyek ki, hamileliyini gizlətdi, bəs doğuşunu, bəs uşağını?

   Soraqlayıb bir mamaça tapdi. Bəşirdən qalan olan olmazını satıb kəndə yeni gelmiş bu köçmən qadına verdi. Bu sirri gizli saxlamaq şərtiylə qadın Asyanın doğumuna kömək edəcəkdir. Qadınla belə razılaşmışdı ki, doğumdan sonra uşağı götürüb özüylə aparacaqdı. Özü də buradan köçüb gedəcəkdi. Bu qərar Asiyaya çətin gəlsə də buna məcbur idi. Cünki belə bir mühitdə bic doğan qadını və bic uşağı yaşatmazdılar. 

   Bəli, gözlənilən an gəlib çatdı . Həmin gün, günün günorta çağı Asyanın sancısı tutmuşdu. Qonşular duyuq düşməməsi üçün səbətini də götürüb Banuxatının yanına gəldi. Evdə,  evə yaxın bir yerdə doğuş edə bilməzdi. Səsi hər an eşidilə bilərdi. Aylardır gizləndiyi, gizltdiyi srrin üstü açıla bilərdi.

    Banuxatın səbətini qoltuğuna vurub pencər yığmaq adıyla Asyanı da götürüb çölə getdi. 

    Axşamdan yağmış yağış ekinin tozunu torpağını yuyub sanki boz rənginə rəng qatmışdı. Güneşin şüasından hər tərəf muncuq  kimi parıldayırdı.Başqa zaman Asiya bu gözəlliyə baxsaydı dodaqlarına təbəssüm, üzünə gülüş gələrdi. Ama indi içinə heç bir zaman çəkmədiyi, acı və çox şirin bir sancı dolmuşdu. Nə yağışın yağması, nə günəşin doğmasi vecinə deyildi. 

   Tarlanın ortasında tək ağac vardı. Ağacın altına keçib evdən gətirdikləri örtünü ağaçın altına sərdilər :

   - Sen burda rahatlan mən qaçım arvadı çağırım, gəlim. Qorxma uşaq gəlsə pzünü itirmə. Özün uşağı çək, üzüquylu qoy qarnının üstünə. Çalış qyatma. Qan aparar səni. 

  - Yaxşı. Get tez gəlin. Çox qorxuram.

   - Qorxma... Mən bu saat gəlirəm.

    Asya öz hayında idi. Etrafda nələr vardı, neler yoxdı heç nəyin fərqində deyildi. Taxıllığın arasında görünmemek üçün yere sərdiyi örtünün üstünde qıvrılır,o baş,bu başa iməkləyirdi. Daha dözümü qalmamışdı. Səbri daralırdı. Banuxatun da gəlib çıxmaq bilmirdi.Sancısı artdıqca qorxusu da coxalırdı. Qıçlarının islandığını hiss edir, bundan daha da qorxurdu. Həyəcandan nə edəcəyini bilmirdi. Yerə uzanıb ətəyinin altından geyindiklərini çətinliklə çəkib çıxartdı. Ağacların arasından süzən Günəşin şüası gözlərini qamaşdırırdı. Səsini içinə salıb inim inim inləyirdi. Dili dodağı qurumuş, yanaqları solmuşdu. 

  - Bir qurtum su, allahım, nolar su... - deyib zar-zar zarıyırdı. Bir anda ağacın budaqları arasından süzən günəşin önünə bir kölgə gəldi. Bir anda üstünə sərinlik düşdü. Sevincək gözlərini açdi. Başının üstündə silahlı- yaraqlı bir kişinin dayandığını görüb tez ətəyini dizlərinin üstünə çəkdi. Dikəlib qalxmaq istəsə də bacarmadı. Adam başının üstündə durub heyrətlə onun mərhəm yerinə baxırdı. Asya qollarına, dizlərinə güc verib qalxmaq istədikcə  bətnindən nəyinsə sürüşüb düşdüyünü hiss etdi. Adamın böyümüş gözlərindən nəsə təəccüblü bir şey baş verdiyini hiss etdi. Başın qaldırıb qıclarının arasına baxmaq istədi. Ətəyi dizlərini örtmüşdü deyə  heçnə görə bilmədi.Elə bu zaman cır körpə səsi qulaqlarını oxşadı. Acizanə və yalvarış dolu baxışla başının üstündəki adama baxdı. Əlini ona uzatdıb qalxması üçün kömək istədi. Adam tez əl ayağa düşüb, üstündəki silah sursatını yerə atdı. Asyanın qarşısında dizlərini yerə qoyub,qadının ətəyini yuxarı çəkdi ...

   Gözünü açanda balasını gollarının üstündə gördü . Yanında heç kim yox idi, Başın qaldırıb sağına soluna baxdı . Heç kimi görmədi. Səbətində gətirdiyi ağ parçaya bükülmüş  körpəyə baxdı. Analıq duyğuları dile gəldi. Gözleri yaşla doldu . Uşağın örtusunu açıb kötrpəyə baxdı. Oğlu olmuşdu. Asya sevinc və kədər arasında qalmışdı. Axıtdığı göz yaşları nəyi ifade edirdi, özü də bilmirdi. Birazdan balasını əlindən alacaqdılar, doqquz ay ətini və qanını sümürən bu balasını ondan ayıracaqdılar. Bu gün onun balasıyla, ilk və son görüşü olacaqdı. Bunları düşündükcə dodaqları büzülür, çənəsi əsirdi. Dolmuş gözlərindəki yaşı günəşin şüaları parladıb təkrar gözünə doldururdu. Bu gün ürəyindəkiləri, bütün yaşadıqlarını balasına danışmalıydı. Yoxsa bir daha fürsət olmayacaqdı. Yoxsa bu sirr ürəyinin şah damarını gəmirəcəkdi. Balasının başını qaldırıb dua etdi adını qulağına pıçıldadı. 

   - Adını mən qoydum, oğlum , qoy adın Araz olsun. Ailəmizi parçalayan qan Araz idi, bizi bir yerə toplayan sən Araz ol ! 

   Asya bütün başlarından keçənləri qolunun üstündə yatan balasının məsum yanaqlarını oxşaya oxşaya ona danışırdı. Sanki balası həyatı başa düşür, onu dinləyirdi.

   Yaxınlıqdan gələn xışıltı və hənirtini eşidib şəkləndi. Başını qaldırıb etrafı dinlədi. Səs arxa tərəfindən gəlirdi. Qurşaqdan aşağısını yerindən tərpədə bilmirdi. Çox sancısı var idi. Balasını köksünə sıxıb bədənini biraz yuxarı qaldırdı. Ürkək baxışlarla geri boylanıb hələ saralmamış taxılların arasından  gələn səsin sahibini axtardı.

   - Kim var orada? 

   Artıq hənirti belə yox idi. Sadəcə ətrafda mehdən xışıldayan zəminin səsi gəlirdi. "İnşallah ki, çaqqal qurd deyil, belə isti havalarda çaqqal zad olmaz. Yəqin dovşan zaddır"- deyə düşünüb körpəyə baxdı . Gülümsədi:

  - Səni verən allaha qurban olum. Səni verən allah inşallah bizi qurda quşa yem etməz. Uşağının üzündəki məsumluq və nur ana qəlbinin qapılarını   tıqqıldadırdı. Barmaqların  balasının zərif, incə üzünə,  burnuna sürtüb dünyanın bu kiçik sakininin sevdi. Sevdikcə içinə bir məhəbbət dolurdu, ona daha cox bağlanırdı. Beynində bir fikir dolanırdı :  

  -  Verməyəcəm, mənim balam, mən səni heç kimə verməyəcəm!  

  Körpəsi qucağında qımıldandı. Ağladı. Qorxaq baxışla etrafını dinlədi. Birdən yaxında kimsə olar. Balasının səsini eşidər, duyar. Balasın ondan alar deyə qorxurdu. Döşünü çıxarıb balasının dodaqlarına sürtdü. Dodağına dəyən şeyin nə olduğunu bilməyən körpə daha da əsəbləşir daha da qışqırırdı. Asya gülümsəyərək,  körpəni xoş dindirərək, səbrlə döşünü balasının  ağzına sıxırdı. Döşündən çıxan ilk ağu damlası körpənin ağzını dada gətirdi. Sakitləşdi. Acgözlüklə anasının məməsində İkinci damcını axtarmağa başladı.

   Körpə Asyanın döşünü əmdikcə məmələrinə axıb dolan südün hərarəti döşünün gilələrini yandırırdı. Kürəyindən, qollarından, vücudundan axan damarlarının qanı ürəyinin tellərini tərpədirdi. İçinə qəribə bir hiss, qəribə bir rahatlıq dolmuşdu. Bu nə həyəcan, bu nə hisdir ilahi? Ana olmaq bu qədərmi gözel duyğudur? Ana olmaq bu qədərmi gözəldir?O bu duyğudan sonra balasından necə ayrılacaqdı?  

   - Ya Rəbbim sən özün balama da, mənə də kömək ol, Allahım !  Heç kim bilməsə də sən bilirsən bizim necə məsum və günahsız olduğumuzu, ya Allah sən köməksizlərin köməyi olan tək varlıqsan,sən yetimlərin ,  yazıqların ümidüsən, ilahi bütün  ümidilə əl atıb ətəyindən tururam,əl məndən etek səndən. Bizi bu müşkül vəziyyətdən özün çıxar, məni balamdan ayırma Allah! Sən özün bizə bir yol göstər, hər şeyin səbəbkarı sənsən .Balamdan ayrılmamaq üçün mənə bir işarət, bir səbəb yolla!- deyə göylərə baxaraq  hönkürdü. Gözlərinin yaşı bulaq olub boğazından aşağı süzürdü . Yaşıl sünbüllərin arasında gizlənib bütün olanları seyr edib dinləyən Qulamın qadının bu yalvarışlardan sonra ürəyinin başına od düşdü .

   - Bəlkə məni Allah sənə yollayıb, ay binəva! Bəlkə sən səbəb və işarət dediyin o möcüzə mənəm? 

  Bir bəy zülmündən bezar olan  kəndlərini bəy ailəsini öldürərək  qaçıb canını qurtarmağa çalışan Qulamın qarşısına tanımadığı bir dünya gözəli, yetim çarəsiz bir qadın çıxmışdı. Bəlkə Allah Qulamı  bu qadının çarəsizliyinə səbəb kimi yolunu bu zəmindən salmışdı? Gündüzləri taxıllıqlarda gizlənib, gecələri yoluna davam edən Qulam bu dəfə məkan tutduğu bu taxıllıqda çarəsiz qadına elə bu səbəbdən rast gətirmişdi? 

  Qulam bu zavallı qadının doğuşuna kömək edib körpəsinin göbəyini kəsmiş , balasını onun qucağına verib özü isə kənara çəkililərək bütün hadisələri  kənardan müşahidə edirdi.Cavan qadının danışdıqlarından, yalvarışlarından bağrının başı şan şan olmuşdu. Əyalətin zülmünə, ədalətsizliyinə qarşı çıxan Qulamın bir də öz bacısı qızına təcavüz edən belə binamus dayılara, əmilərə qarşı içində bir vulkan püskürürməyə başlamışdı. Bu nə həyatdır Allah? Əyalət bu gedişlə hara gedir?

  Biraz aralıdan gələn qadın səsləri Qulamın yerini dəyişməyə məcbir etdi. Sünbüllərin arasından əyilərək ordan uzaqlaşdı. 

    Banuxatın və qadın gələndə Asya döşü balasının ağzında yuxuya getmişdi. Ehmalca körpəni qucağına alıb qadına verəndə Asya oyandı. Balasını qadının qucağında görəndə dəliyə döndü . 

   - Ver, mənim balamı verr !  

   - Sakit ol Asiya, qızım, sakit ol!  Qışqırma, Eşidən olar! 

  - Yox dayıdostu, mən Arazımı heç kimə vermirəm, ver mənim balamı özüm saxlayacam ,elə burdan da balamı götürüb gedəcəm, şəhərə dönməyəcəm. Söz verirəm. Meni balamdan ayırmayın nolar qurban olum. ayırmayın. 

   Asyanın bütün yalvarışlarına baxmayaraq Banuxaumla gələn qadın uşağı götürüb gedir. Ağır və köməksiz doğuş edən Asya  güç bəla yerindən qalxıb, oğlunu aparan qadının arxasınca sürünürdi. Süründükce Asyanın qıçları arasından axanqan yerdə incə xətt salırdı ...

                  ******

     Nəçə gündə ölüm qalım savaşı verdi Asya. Axır kefeni yırtıb çıxdı. Banuxatun uşağı aparan həmin qadının köməkliyiylə Asyanı evlərinə gətirib , özünün hazırladığı məlhəmlərlə ona köməklik etdi . Üç gündən sonra Asya özünə gələrkən ilk dilinə gələn kəlimə "oğlum" oldu. Banuxatunun məsləhətiylə qadın Asyanın gözünə görünmədən ortadan  itib batdı. 

   Doğuşdan sonra ilk dəfəydi ki , ayağa qalxırdı.Gözləri qaraldı ,  başı gicəlləndi.Yatağında oturub biraz özünə gəldi, həm doğuş , həm açlıq qızı əldən salmışdı . Gözü otağı gəzdi. Necə qoyub getmişdi  ev elə də dururdu . Evin pəncərəsindən bayıra boylandı. Göyün üzü tər təmiz idi. Amma nə ay, nə də ulduzlar görünmürdü. Zülmət aləmi bürümüşdü. Ehmalca qalxıb divarlardan tuta tuta taxcaya yaxınlaşdı. Başı üstündə durmurdu. Qranlıqda heç nə göre bilmirdi. Özünü taxcaya catdırıb  taxçadakı nənəsinin köhnə, paslanıb qaralmış cehiz cırağını yandırdı. Çırağı götürüb qapıya yaxınlaşıb o biri otağa boylandı. Atası yatağında uzanmışdı. Banuxatun atasının yanına su və yemək qoymuşdu . Sanki atasının eli qolu vardı ki, götürüb yeyə də biləydi. Çırağı  pəncərənin önünə qoyub atasına yaxınlaşdı. Atasına yemək yedirtdi. Özü də atasının yeməyindən bir şeylər atışdırdı .  Dizlərini yerə qoyub, özünü atasının qucağına atdı. Atasının çiyinlərindən tutub hönkürdü. 

  -Meni bağışla dədə, sən mənim üzümdən bu hala düşdün, məni bağışla nolar. Amma mənimki də bura qədərmiş, mən daha yaşaya bilmərəm. Məni bu həyata bağlayan bir oğlum vardı. Onu da məndən ayırdılar. Ayrılıq bizim alnımıza yazılıb. Əvvəl anam, sonra. Qardaşlarım, indi də oğlum...deyəsən  biz elə ömrümüzün axırəna qədər biz bizə qalacağıq. Yox dədə, yox... Daha yaşaya bilmərəm. Menim sonum yoxdur dədə.Daha dözə bilmirəm. Daha bu yükü çəkə bilmirəm dədə! Meni bağışla !   

    Atasının gözlerinin ucunda yaşlar gilələnmişdi. Əyilmiş dodaqları səyirirdi. Atasının bu halına dözə bilməyən Asya atasının gözlərindən öpüb: 

  - Haqqını halal et dədə. Mən də sənə neyləmişəm halal halal xoşun olsun. Səni Allaha emanet edirəm.  Bundan sonra Allah necə məsləhət bilir, elə də etsin- deyərək ayğa qalxdı. Sol əliylə qarnını tutub divarlardan tutaraq qapıdan cıxdı. Pəyəyə girib  oradan bir ip götürüb tutun altına gəldi ...

              ****

   Baharın danışdığı bu dəhşətli hadisəni daha dinləməyə halım qalmamışdı. Zavallı Asyanın yaşadıqları gözlerimin qarşısında canlandıqca boğazım quruyur, məni soyuq tər 

                                         ____BÖLÜM=6___

   Bahar halımın yaxşı olmadığını görüb söhbəti kəsmək istəsə də əlimlə ona "davam et" işarəsi verib qrafindən su töküb qurtumladım.Bahar bu vəziyyətdə söhbəti necə davam  edəcəyini bilmirdi.Asyanın yaşadıqlarından heyrətə gəldiyimi görüb bu dəfə söhbəti İbrahimə fırladı. 

         ŞİMALİ AZƏRBAYCAN 

    Asya Arazın o tayında yatalaq atayla mücadilə edərkən, İbrahim də bu tayda ölüm qalım savaşında idi. Üzünü yaralayan mərmi hələ də sümüyünə ilişib  qalmışdı. Yarası sağalmaq bilmirdi. Cümüşüd üzv olduğu təşkilatların əliylə onu Tiflisə ,  ordan Petrbuğa göndərdi . Petrbuqda üzündən mermi çıxarılsa da yarasının sağalmaması İbrahimdə qorxulu bir xəstəliyin olduğunun göstericisi idi. Petrbuqdan onu Moskvaya yolladılar. İbrahimə hələ o zamanlar cox nadir tanınan şəkər diyaqnozu  qoyuldu . 

   Nəhayyət uzun sürən xəstəxana həyatından sonra İbrahim vətənə qayıtdı. Bu uzun müddətdə burada çox şey dəyişmişdi . Emisi Cümüşüd və Qənimət kişi represiya qurbanı  olmuşdu. Qənimət edam olunmuş Cümüşüd isə Sibrə sürgün olmuşdu.

    Ölkədə vəziyyət həqiqətən acınacaqlı və gərgin idi. Az qala ağzını açıb "men türkəm" deyeni həbs edirdilər. Yeni hökümət türkün düşmanı idi. Hətta Azərbaycanda yaşayan türk əsillilərin kimliyini dəyişib ora coğrafi məkanın adına uyğun milliyyəti "azərbaycanlı" olaraq yazmışdılar. Yeni hökümətin pıs niyyəti özünü biruzə verirdi. Represiyayla türkcülüyü aradan qaldırmağa calışırdılar. Ölkənin onsuz da az olan savadlı nəslini bir bir ortadan qaldırır, onları müdafie edenleri gizli-gizli gecəynən aradan götürürdülər. 

     Gümşündün xanımını bir müddət sıxma-boğmaya saldıqdan sonra həbs etdilər. Həbsxana həyatı yaşayan qadın bir müddət sonra azad olundu. Bir şərtlə. Xəfiyyəlik edəcəkdi və o bunu gizli saxlayacaqdı.  Düzdür qadın azad oldu, amma evinə getmədi. Dövlət ona vəzifə verildi,onu oxumağa göndərdi. Nədənsə İsmayıl da,Cümşüdün xanımı da vəzifəyə gəldikdən sonra İbrahim və Qənimətin ailəsi ilə əlaqələri kəsmişdi. Sanki bu ailə onların ailəsi deyildi. Sanki rus höküməti bunları doğub böyürmüşdü. Onlar atalarından,  qardaşlarından  cavabdeh belə deyildilər. Represiya dövrü bitdikdən sonra İsmayıl da, Cümşüdün xanımı da ailəsinin yanına qayıdıb, özlərinə bəraət qazandıraq belə lazım olduğunu söyləmişdilər. Hetta həmin dövrlərdə İsmayıl gizlice evə gəlib evde kim var, kim yox hamının sənədlərini almaq istemiş, onlara yeni hökümət pasportu verəcəyini ved etmişdi. 

  -Başa düşmürsüz ee. Artıq. Zaman o zaman deyil, qadanız alım. İndi başqa zamandır. Sizin dövrünüz bitib, ay nənə, yeni dövür başlayıb. Sizin bəy nəsili olduğunuz bilinməməsi lazımdır, başa düşürsüz. Bu hökümət bəy ağa düşmanı, kəndlinin, fəhlənin dostudur. Qəbul etməlisiz, alışmalısız bu hökümətin qanunlarına. Alışmasaz burnunuz sürtünəcək. Camaat necə, siz də elə. Şəxsiyyət vəsiqəsini dəyişməsəz türk adıyla hamınızı içəri dolduracaqlar. Sora İsmayıl demədi deməyin.

  - Türkük, də kim olduğumuzu danacağıq? 

  - Əşi bilirik də, bilirik, sənə kim deyirki dan, danma. Amma sənətdə türk yerinə azərbaycanlı yazılacaq. Yerimizin, məmləkətimizin adıyla bağlı, kim soruşsa "azərbaycanlıyam" deyəcəksiz. Vəsaalam. Onsuz da hamı başa düşəcək ki, Azərbaycanlılar türklərdir. 

    İsmayıl nə qədər onları başa salmağa calışsa da heç kim sənədlərini ona vermirdi. İsmayılın dönük olması ilə qınayanda İsmayıl onlara başa salırdı ki, o da, Cümüşüdün arvadı da bu yolu seçməsəydilər, onlar da tutulub ya gülələnəcəkdilər, ya da Sibrə sürgün olunacaqdılar.

   Qənimət və Cümüşüd tutulduqdan sonra iki ailənin  bütün qadınları və uşaqları tək Mikayılın üstündə qalmışdı . Yazıq Mikayıl sabah gedib axşam gəlir, bənnalıq edirdi. Ele yorğun olurdu ki, bəzən ağzına bir loxma çörek belə apara bilmirdi. İbrahim Moskvadan qayıtdıqdan sonra dağılıb xaraba qalmış dükanı yır yığış edib  birdəfəmlik bağladı.Daha ticarət edəcək halı yox idi. Onsuz da yeni hökümət tacirlərin dükanlarına, mallarına əl goymüş dövlətin balansına keçirmişdi. Tacirlər indi dükançı olmuş, dövlətdən maaş alırdılar. Odur ki,onsuz da kecirdiyi ağır əməliyyatlardan sonraki piskolojik vəziyyəti ilə bağlı artıq belə bir işdə işləyə bilməyəcəyini  başa düşüb özünə yeni bir məslək seçməyi planladı. Mikayılılın məsləhəti ilə qoşulub bennalıq elədi.

  İbrahimin evi ayrı olsa da yemək içmeyini Mikayılın evində əmisi uşaqları ilə bərabər idi.cümüşüd sürgünə gedəndən cümüşüdün uşaqlarına Mıkayıl sahib çıxmışdı. Elə bunun üçün də Lalə bütün həyatını Mikayıla qurban verərdi.

   İbrahim ayrı yaşasa da qazançını əmisi uşaqlarına xərcləyirdi. Onlardan başqa axı kimi vardi ki? Cümüşüdün uşaqları ona bacı qardaş əvəzi idilər. 

   Həm Qənimət kişinin ailesi,  həm Çümüşüdün beş qız bir oğlan övladının yükü Mikayılın çıynlərində qalmışdı. Eşidəndə ki, Cümüşüdün arvadı altı uşağını atıb Bakıya gedib dəliyə döndü.

   - Belə ana olar? Ana övladı necə ata bilər axı? - deyə qınaq çəksə də, içində özü özünü danladı. 

   - Sənin anan 3 uşağı atıb yad kişiylə necə qacdı? Arada ölümmü var idi? Əgər məcbur qaçırmışdılarsa niyə qayıtmadı? Axı 3 balası vardı. O anaydı ölümünə də olsa qayıtmalıydı... 

    İlk dəfə Bakıya gəlmişdi. Axtarıb əmisi arvadını tapdı. Ayaqlarına düşüb, uşaqlarına sahib cıxması üçün yalvardı. Lakin qadın ağlayaraq bunun mümkün olmayacağını dedi.

  -Mən bir vətən xaininin uşaqlarına ana ola bilmərəm. 

  - Axı əmim nə xainlik edib?Günahı nədir? 

  - Müsavatçı olmaq, türklərə kömək etmək... 

   -Çox gülməli danışırsan bibi. Sən türk deyilsən?Əmim türk deyil? 

   - Başa düşmürsən? Sən bildin mən əminin ucbatından içəridə nələr yaşadım? Məni nələrə zorladılar? Yoxsa elə bilirsən aparıb o dörd divar arasında qaymaq, bal verdilər, quyruq kababı yedirirdilər? Öz nəcisimi, yedirirdilər mənə, öz sidiyimi içirdilər.heç bilirsən məni kimlər zorladı, nəyə məcbur etdilər, nəyə təslim etdilər? 

   -Axı bu qədər çəkdiklərinin qarşısında 6 balanı atmalı deyildin sən... 

   - Atmasaydım mən bu gün burada olmazdım.

-Dəydimi? 

   - Dəydi İbrahim, dəydi. Mən o murdarçılıqda nələr yaşadım bilmirsən. Allaha yalvarırdım alsın canımı, əzraildə məndən üz çevirmişdi. Mənə gözəl gələcək vəd etdilər, al ərini də uşaqlarını di get yaşa dedilər. Getdim əminlə görüşdüm. Gəl bu həyatı bərabər yaşayaq dedim, təslim ol, onlara lazım olan adamları de, məlumatları ver, çıxaq azadlığa. Getdi burnunun dikinə. Mən şəhid olub gedəcəm, mənim xalqım mənim uşaqlarıma sahib çıxacaq. Hanı, noldu? Kim sahib çıxdı mənə? Müsavat ya Sovet höküməti? Dəydimi bir yuvanı dərbədər etməyə? Hökümətlə hökümətlik etmək olar? Di getsin cürüsün sürgünlərdə... Hanı indi dursun da o türk, o müsavat arxamda. Durmur axı. 

 -Barım sən gəl də,gəl uşaqlarına sahib çıx da bibi. 

  - Tək başına mən 6 uşaqla, köməksiz dayaqsız neyləyəcəm? Elə bilirsən qurtarmışam bu zibildən? Elə bilirsən o uşaqların gələcəyi var? Bir atanını qara damğası hər zaman onların alnında olacaq. Nə iş tapacaqlar, nə gələcək həyat...  Mən bundan sonrakı həyatımı da bir xainin uşaqları üçün iztirablara ata bilmərəm. Bağışla. Bir daha bunun ümün mənim yanıma gəlmə. Mən sənin əminin arvadı deyiləm daha. Ailəli qadınam. Mənim də öz yuvam var. 

  Bu qadına qarşı İbrahim ürəyində o qədər kin və nifrət yığmışdı ki. Qadın o qədər etinasız,o qədər özündən razı idi ki, beş yetişkin qızlarını və 2 yaşlı oğlunun taleyi bu qadını bir damcı da maraqlandırmırdı. Hələ hər şey bir yana, eşidəndə ki, vəzifədə olan bir erməni dığasına ərə gedib az qalsın elə ordaca onu öz əlləriylə boğacaqdı. Bakıdan suyu süzülmüş geri dönüb emisii uşaqlarını bağrına basdı. Bu bədbəxt və talesiz uşaqların gününə hönkürə hönkürə ağladı. Başqa çarəsi qalmamışdı, başqa yolu da yox idi. Əmisi uşaqlarının ibrahimdən başqa heç kimi yox idi. Onsuz da Mikayılın dərdi, qayğısı başından aşır. Lalə evli qadın, özünə görə külfətdir. Bu yük İbrahimin çiynindədir. Əmisi qızlarını ortada qoymağı qeyrətinə sığışdıra bilmirdi. Beləliklə İbrahim onlara sahib çıxdı. 

   Bakıdan gələndən sonra, İbrahım izlənildiyini hiss edirdi. Özünü o yerə qoymurdu. Axı dövlətə verəcək varı yox, dövləti yox. Axı İbrahim niyə izlənsin ki?Olsa olsa bu ancaq o xain  qadının və onun erməni sevgilisinin işi olar. Çünki o qadının yanından ayrılanda ibrahım onları təhqir edərək ayrılmışdı.

   Bəli, gecənin birində İbrahimin evini basdılar. Olan olmazların yığıb yığışdırıb, evlərində nə qədər qiymetli əşya varsa dövlet müsadirə edib götürdü. Bir neçə gündən sonra təkrar gəldilər bir şey tapmayınca, üçünçü dəfə geldiler. Bu dəfə gələnlərin içində o qadın da vardı. Özü öz əliylə həyətdəki inçilin altını qazdırdı. Ordan bir küpe çıxartdı. Küpe yarıya qeder yağ dolu idi , yarıdan aşağısında ise qızıl var idi. Qızılları alıb İbrahimi də həbs etdilər, 8 ay hebxana heyatından sonra bu qızılların İbrahimle heç bir elaqesinin olmadığı sübuta yetirildi və azad olundu. Qızıllar Cümüşüdün imiş. 

   İbrahim həbsdən geri dönəndə evdə  2 yaşlı Elinı görmədi Uşağı hökumət götürüb aparmış, Əlini uşaq evine yerləşdirmişdilər. 

   İbrahim artıq  burda yaşaya bilməyəcəyini görüb ordan köçməyi planlaşdırdı. Çünkü orda qaldığı müddətcə hökümət orqanlarının və camaatın nəzəri üstündə olacaqdı. Addım başı bir xainə rast gəlirdi. Hər yer namərd dolu,dost deyib kürəyindən vuranların sayı hesabı yox idi. Odur ki, qızları da götürüb Ağstafaya gəldi. Gəlincə evinin bünövrəsində basdıraraq saxladığı az qisim qızıl və pulları da götürdü. Pullar bir işə yaramırdı.Yeni hökümət pullarıda dəyişmişdi. Ağstafa kənarında xaraba bir evə yığışdılar. Qızlarla birleşib bu evi səliqəyə saldılar. İbrahim həbsxanada Ağstafalı bir oğlanla tanış olmuşdu. Canlara dəyən oğlan idi. Onun da atası babası represiya qurbanı idi . Elə ona səbəb buraya köç etmişdi qardaş bilib gəlmişdi. Oturub məsləhətləşdilər. Bele qərara gəldilər ki, ibrahimin yerləşdiyi bu evi yandırsınlar və şəhərə gələrək hökümətə müraciət etsinlər, hökümtdən sığınacaq, iş istəsinlər. Axı bu hökümət kasıbların hökümətidir.

    Beləliklə  dostunun dediyi kimi edib hökümətdən sığınacaq və iş istədilər. Dövlət onlardan kimlik - pasport istəyincə sənədlərini evdə yandığını deyərək hökümətdən başqa ad soyadda senəd aldılar. Adlar və soyadlar tamami ilə dəyişmişdi . Bir tək ibrahimin adı İbrahim olaraq qalmışdı .     

  Vəziyyətləri xeyli yaxşılaşmışdı. Dövlət onlara yaxşı baxırdı.Qızlar və özü kalxozda işləyir həm də oxuyurdular. Özüylə gətirdiyi qızıllar da bir işə yaramırdı . Çünkü bu hökümətdə varlı kasıb söhbəti yox idı.Hamı eyni bərabər hüquqa malık idi. Ama bu hökümət nə qədər kasıbın dostu olsa da İbrahim bu hökümətlə barışa bilmirdi. O tayda qalmış ailəsindən heç cür xəbər tuta bilmirdi. Ölüblərmı, qalıblarmı, başlarına nə gəlib - heç bir məlumatı yox idi.

    Yeni hökümət ibrahimi ağlatmaq üçün qurulmuşdu. İlk başda ailəsi ilə ayırdı, indi də əmisi ilə. Doğmasının doğmaları ilə baş başa qalmışdı.Həyatını, gəncliyini onlara vermışdı.Özü öz həyatını yaşaya bilmirdi.Yaşı keçırdı.Başı açılıb yuvasını qura bilmirdi. Qızların da vaxtı gəlib çatmışdı. İbrahimin boynunda ağır məsuliyyət var idi. Həm qardaş kimi qeyrət keşikcısi olmuşdu həm ata kimi düşmən çəpari... Qardaş kimi bacı qoruyurdu, ata kimi cehiz yığırdı. 

   Bir tərəfdən də İrandakı vəziyyətin gərginliyini eşidəndə  burdakı həyatlarına şükür edirdi. Çox istəyirdi ki , ailəsini ordakı zülmdən qaçırıb buraya gətirsin. Təssüf ki, əlindən gələn bir iş yox idi. Bu mümkün deyildi . 

   Günlərin bir günü Mikayıl ilə Lalə Qarabağdan onlara qonaq gələndə İbrahimə bir məktub gətirdilər. Məktub Bağdaddan, üzünü görüb tanımadığı dayısı Bəşirdən gəlmişdi. Cox qısa bir şey yazmışdı: O, SSR-ə ailəsinə qovuşmaq üçün dövlətə təslim olması barədə müraciət etmişdi. Guya ki, o Azərbaycandan Bağdada qaçan bəy ailələrindən biri imiş. Vətənindən ayrı yaşaya bilmədiyi üçün geri dönmək istəyirmiş. Ailəsi Qarabağda yaşadığını deyib.Bəşirin müraciətinin həqiqət olduğunu təsdiqləməsi üçün, qohum kimi Cümüşüd ilə İbrahim ona dəvət (viza) göndərməliymiş.əlbəttə bu vəziyyətdə Cümüşüd həbsdə olduğu üçün bu məsuliyyət İbrahimin boynuna düşürdü. Bundan başqa məktubda Bəşir onlara üstü örtülü başa salıb ki , bu barədə onun yalanın cıxarmasınlar, onu müdafiə etsinlər. Əgər Bəşir şimala keçə bilərsə Saybalı və İbrahimin bacı qardaşını da Azərbaycana gətirməsi üçün əlindən gələcəyinə söz verirdi. Bundan gözəl xəbər olmazdı. Bu fürsət İbrahim üçün göydən düşmə idi. 

   Lalədən balaca bacının toyu olacaqdı. İbrahim içəridə  dostlaşdığı həmin bu ağstafalı oğlanla evlenirdi. Qarabağdan bütün ailə toplanıb  toy üçün gəlmişdi. Təbii ki gələn qonaqların içində Mikayılın da ailəsi vardı. Ulduz da onların içindəydi.

   İbrahimin oğrun baxışları qızadan rəng alıb, rəng verirdi. Elə bil məhəllədə keci kimi atılıb düşən o dəcəl qızı ilk dəfəydi görürdü İbrahim. Ordan buraya gəldiyi uzun vaxt deyildi də heç. Yanı Ulduz o qədər böyüməmiş, o qədər də dəyişməmişdi. Bəs İbrahimin gözündə Ulduz niyə belə cazibədar, onun ağlını başından alacaq bir qız olmuşdu, onu da bilmirdi. Bir onu bilirdi ki, İbrahimin gözündə Ulduz elə həqiqi əlçatmaz ulduz olmuşdu. 

   Yeni hökümətin qanunlarına görə bütün sovet sosialist Respublikası vətəndaşları  oxumalıdır. Əvvəllər atasının dəstəyiylə Tağıyevin açdığı qız məktəbində təhsil alan Ulduz, bu dəfə tibb bacısı kursuna girmiş orda tibb bacılığı və fledşerlik oxuyurdu. Bəlkə də məktəb həyatı bu qızın şıltaqlığının üstünə pərdə çəkirdi. Ulduz ağır başlı, yetişkin qız olmuşdu artıq. Qızın gözəlliyi İbrahimiə gənc, dəliqanlı oğlan olmağını, yaşının kecdiyi, evlənmə zamanının çoxdan çatdığını ona xatırladırdı. Ürəyi ilk dəfəydi ki, belə həyəcanla çırpınırdı. Bu hisslər nə idi bilmirdi, bir onu bilirdi ki, o, xoş və dadına doyulmaz bir duyğu yaşayırdı. Zəmanəsinin və ailəsinin problemlərindən  sevginin nə olduğunu bilməyən İbrahimin ürəyinə odlar düşmüşdü. Qıza bir könüldən min könülə aşiq olmuşdu. Özü- öz həyatına baxmağı unutmuş İbrahim bu qızla evlənəcəyini qərara aldı və bu barədə Laləyə fikirlərini dedi. Lalənin də ürəyindən bələ bir fikir keçirdi . Odur ki, bu iş çox ləngimədən İbrahimlə Ulduzun evlənməsi ilə nəticələndi. Bu evlilikdən onların 3 oğlu 3 qızı oldu. Ailənin axırıncı qızın atası İbrahim yazılsa da əsil atası başqası  idi... Sizcə bu qız kim olsa yaxşıdı? Bizim  bu qəhrəmanımız Bahar... 

   Artıq bir müddət sonra Bəşir Azərbaycana keçmişdi. O, Azərbaycanda "qalan mallarını və sərvətini"  dövlətə təhvil verərək yeni hökümətdən vətəndaşlıq istemişdi. Bəs bu sərvət onun əlinə hardan keçmişdi? Şura höküməti yeni qurulan vaxtlar, qolcomaq davaları zamanı ölkəni tərk etmiş bəy ailəsindən biri Bağdadda yerləşmiş , orda Beşirle möhkem dost olmuşdu. Bu bəyzadədən öz xeyri naminə o ki, var istifadə edən Bəşir əl altından bəydən özünə lazım olan məlumatı toplayaraq, Azərbaycan da gizlətdiyi sərvətin yerini öyrenmişdi. Bəşir onu arxayın salmışdı ki , qızılların yerini söyləsə Azerbaycanda qalan bacısı oğlu İbrahimin vasitəsi ilə, onun qızıllarını gizli yollarla bu tərəfə keçirib ona təslim edəcəkdi. Bəy ilk tərəddüt etmiş , sonra Bəşirlə razılaşıb qızılların yerini ona söylemişdi. Bütün bunların qarşılığında Bəşir ondan sənədini istəmiş və o taya keçmesi üçün ona kömək etmesini xahiş etmişdi. Bəy  Bəşirin "sən öl" - ünü kişi sözü bilərək pasportunu ona verir və  Bəşirin Azərbaycana keçməsi üçün lazımı yerlərə müraciət edir. Bəşir mühacir bəy kimi vətənə keçməsi öz adından üçün yeni hökümətə məktub yollayır.

   Budur, gözlədikləri zaman gəldi. Bir neçə ol sonra Bəşir mühacir bəy kimi Moskvada idi. Moskvada bir müddet nəzarətdə qaldıqdan, sonra  " mühacir bəy yəni Bəşir Azərbaycana gətiriləcək və ordaki malları müsadirə ediləcəkdi. Moskvada  müvəqqəti nəzarətdə və sınanması üçün bəzi tapşırıqlarla yaşasa da  Bəşir arzusuna çatmışdı.o buradakı  həyatından çox memun idi. Orda İran ve İraqdakı kimi çadralı qadınlar yox idi. Geyim sərbəst, qadınların üzü gülür, dik və təbəssümlü baxışlarla kişilərin gözlərinin içinə baxır, hətta onlarla zarafatla bilirdilər.  Burada qadınlar sərbəstdir ,  oların qadınları kimi, heç nədən utanıb çəkinmirlər, kişilərlə bir məclisdə otururlar. Yeyib ,içib , rəqs edir, əylənirdilər. Əlbəttə ki, bu həyat onun istediyi həyat idi . Gözü cadralı qadınlardan yorulmuşdu Bəşirin. Öz arvadlarından da bu qadınlar kimi sərbəstlik görməmişdi.  Elə bilirdi orada  həyat dediyi şey qaranlıq dünyadan ibarət idi. İndi başqa aləmə, başqa dünyaya düşmüşdü. Orada yaşadığı həyatına baxırdı - bir evin altında iki arvad bir birini qısqanır, hər gün dava qırğın, küsülülər, naz əda... Bəşir onların arasında qalırdı. Burda isə qısqanclıq yox idi. Hətta rus və erməni qızları onu eyni yataqda bir yorğan altında paylaşa bilirdilər. Ona da belə əhli- keyf həyat lazım deyilmişdi? Hara getdi hardan gəldi, nə iş gördü heç kim ondan haqq hesab etməsini istəmirdi . 

   Verilən tapşırıqları layiqincə yerinə yetirən Bəşir dövletin etibar və etiqadını qazandıqdan sonra Azerbaycana gəldi .  Həmin bəyin malikanəsini öz malı kimi,dövlətə təhvil verdi. Müsadirə olunmuş həmin malikanə sonralar məktəb binası kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Bəşirin tapşırığı ilə  bəyin öz əli ilə gizlətdiyi qızıl və qiymətli əşyaları İbrahim tapıb ortaya çıxardı. Qızılların və qiymətli əşyaların bir hissəsini Bəşirin tapşırığı ilə etibarlı yerdə gizlədib bir hissəsini dövlete təslim etdi. Beləliklə  Bəşir sovet hökumətini qəbul etmiş bəy kimi Azərbaycanda  hamıya nümunə göstəriləcək sıravı bir vətəndaş kimi vətənə "döndü".  Tanımadığı məmləkətdə kəndlə və kasıb xalq tərəfindən sevilərək rəğbətlə qarşılandı. Cox keçmədi "milləti, vətəni üçün" etdiyi fədakarlıqla yana  böyük şöhrətə sahib oldu.

    Bəşir ibrahimi axtarıb tapsada onun  buradakı həyat tərzi onu qane etmədiyindən onunla bərabər qalmadı. İbrahimin gizlətdiyi qızılları gizli gizli pula çevirib  burada ibrahimin və mikayılın vasitəsiylə tanış olduğu İsmayılın əliylə  Qarabağda yeni salınmış erməni qəsəbələrinin birində kolxoz sədri belə seçilmişdi. 

   Beləliklə Bəşirin Azərbaycanda yalan- dolanla qurduğu taxt tacında hökmüranlığı başladı. Bəli, Beşir istediyi heyata qovuşmuşdu. Erməni axçikləri ilə istediyi kefi çəkə bilirdi. İstədiyi adamı özünə qul edib , istədiyi adamı aradan qaldıra bilirdi. Dövletin qoyun quzusu ,  malı sərvəti onun əlində idi, pulu və etibarı var idi. Özü kimilərlə yoldaşlığı işinə yarayırdı. Yuxarılara əli girişdi. Qaranlıq işlərinin üstü ört bastır edilirdi. Hökumət ona etibar edirdi. İstediyi qadını, qızı əldə etmək üçün dövletin malını onlara peşkəş edə bilirdi. Mahalda da pul hesabına tanınıb seçilmiş kişi kimi ad qazanmışdı. Bəşir erməni tərəfdarı idi . Bölgədə yaşayan Azerbaycanlılara gün verib işıq vermirdi. Bir qəsəbədə erməni ilə Azerbaycanlı arasına seçkilik salan Beşiri dəfələrlə  şikayət edən xalqın şikayəti cavabsız qalınca, məcburən taleləriylə barışmalı olmuşdular. O bölgədə axtarsan bir iki azərbaycanlını təkəm-seyrək vəzifə başında görə bilərdin. Onlar da Beşirin tereftarlari... Rayonu ermənilər idarə edirdi . Rəiyyət özü öz yurdunda erməniyə kölə olmuşdu. 

  Uzun ayrılıqdan sonra bu qürbət elde dayısına qovuşan İbrahim Bəşirdən ailesini soruşduqda Bəşir olanların haqqında İbrahimə öz işinə gələcək şəkilə nəql etmişdi . Guya Əsməri başqa kişiylə qaçdığına göre atası onu axtarıb tapmış, onu kənddə zina etdiyinə görə daşqalaq edib öldürmüşdülər. Bacısı Asya da anasının yolundaymış, atası ve qardaşı Azər onu evdə və samanlıqda başqa başqa  kişilərlə zina edərkən görübmüş. Bacısının daşqalaq olmasını gözüylə görüb dözə bilməyəcəyini anlayan Azər özünü asıbmış. Atası isə bu dərdə dözməyib ürəyi partlayıb ölübmüş. Bacısı qızının əxlaqsızlığından cana doyan Bəşir, qeyrətə dolaraq Asyanı    özü öz əliylə bogub öldürübmüş. Bütün bu hadisələrdən sonra Bəşir tutulacağından qorxaraq, ailə uşağını atıb Bağdada qaçıbmış. Bəşir Əsmərin və Asiyanın ucbatından yuvasını dağıtdığı ı, ailəsindən uşağından ayrı düşdüyünü deyərək İbrahimi xəcalət soxurdu. Onu minnətdə qoyurdu.

    Bütün bunları dayısından eşidən, onsuz da gözünün qabağında qacırılan anasına uşaqlıqdan kin düyan İbrahimin ürəyində qadınlara qarşı daha da nifrət toxumu səpilirdi. Həddindən artıq qısqanclıq yaranmışdı onda. Bəşir gələndən çox dəyişmişdi. Evdə Ulduza və əmisi qızlarına mənəvi zülüm verirdi. Onların danışdıqları, görüşdüklərini adamlara, gedib gəldiyi yerlərə  şübhəylə yanaşırdı. Elə bilirdi ki bu qadınlar onun arxasından çevirir, gizlincə əxlaqsızlıq edirdilər. Hələ bu azmış kimi həyatında olan,  çevrəsində olan qadınlara  belə şübhə edirdi. Beyni pozulmuşdu. İbrahimin qısa müddətdə belə dəyişməyi ailədə narazılığa səbəb olmuşdu. Qızlar İbrahimin  üstünə gəlir, onu özünə gəlməyə səsləyirdilər. İbrahim özü də əziyyət çəkirdi. Bəzən özünü danlayır bu vəziyyətdən çıxış yolu axtarırdı. Lakin, beyninə girən şübhələr buna imkan vermirdi. O qadın deyiləm məxluqatı başa düşə bilmirdi. Anasından sonra yuvalarını dağıdıb atasının və qardaşının ölümünə sebeb olan Asyaya, 5 uşagını ortalıqda qoyub rahatlığı üçün vəzifəyə və erməniyə qacan Cümüşüdün  timsalındakı yaxşı yaman bütün qadınlara da ürəyində nifrət başlamışdı. Elə bilirdi ki bütün qadınlar hamısı belədir. Yazıq Ulduzu ev dustağı etmişdi. Nə işləməyə qoyurdu nə çölə bayra . Ölkənin savadlı bir nəsilə ehtiyyacı olduğu bu dönəmdə Ulduzun əlində gül kimi sənəti ola ola ərinin qısqanclığı ucbatından heç kimə bir fayda verə bilmirdi. 

   İbrahim qaraqabaq biri olmuşdu. Uzun müddət uşaqlarının olmaması da İbrahimi bir tərəfdən qorxuzurdu. Elə bilirdi ki , Uduz ana olmaq üçün bir gün  ona xəyanət edəcək... 

        CƏNUBİ AZƏRBAYCAN 

      Asya ipi götürüb tutun altına gəldi və ipi tutdan asdı. Canının ağrısından qan tərə batmışdı . Ayaq üstə durmağa halı yox idi. Etrafa baxdi evin yanında gözü bir kötüyə dəydi. Qarnını tuta tuta kötüyü sürüyüb tutun altına gətirmək istədi. Lakin buna gücü catmadı, başqa zaman olsaydı bu kötüyü bir cöp kimi atıb tutardı. Ama bu doğuş onu yarımcan etmişdi. Kötüyün üstünə çöküb, ağrıdan burulan qarnını qucaqladı. Dərindən nəfəs aldı. Başını qaldırıb tutdan asdığı ipə, sonra dönüb daxmalarına baxdı. İki heyat arasında qalmışdı. Bir tərəfdən atasının, bir tərəfdən özünün carəsizliyi onu üzürdü . Daha yaşaya bilmirdi. Hər şeyini itirmişdi, mənliyini, qürurunu ,  sevdiyini, ailesini, canından can ayırdığı övladını... 

   Başını əlləri arasına alıb səssizcə ağlayırdı. Bu saat ən çox istədiyi şey ölüm idi. Ölüm başının üstündən asdığı ipdə idi bir addımlığında. Fəqət ona da əli çatmırdı. İçi ümüdlə dolu idi. Bəlkələr onu gələcəyə səsləyirdi. Qapıdan içəridə yer yatağından nigaran nigaran gah ona, gah tuta baxan atasına baxdıqca ürəyi şan şan olurdu. 

  - Məni bağışla dədə, bacara bilmirəm, yaşaya bilmirəm. Mənim yaşayışı ın axırı yoxdur - deyib ayağa qalxdı. Gedib qapını çəkmək istədi. Qardaşının ölümünü gözləri ilə görən ataya bir də öz ölümü ilə əziyyət vermək istəmədi. Bu zaman gözü  biraz aralıda  bir kölgəyə deydi. Kölge evin arxasına keçdi. Təlaşlandı. Qorxu içində divara söykenmiş yabanı götürüb evin arxasına gəldi . 

   -  Kimsən ? 

 Kölgə cavab vermədi, qaranlıqda  ağacların arasında yoxa cıxdı .

  - Eeyyy, kimsən? Ortaya cıx!  

  Etrafı dinşədi, heç bir şey nə görmədi, nə də ,  bir hənirti hiss etmədi. 

   -Zahyam, yəqin qara basır məni -deyə düşündü. Bu fikirdən ürəyi toxtaqlıq tapdı. Bildiyi duaları pıçıldaya pıçıldaya təkrar kötüyün yanına gəldi. Kötüyü çətinliklə tutun altına çəkib üstündə oturdu.  Qarnını qucaqladı. Qarnından acımasız sancı qopmuşdu. Fikiri qəti idi. O bu gecə ölməliydi. Başının üstündəki  əcəl onu gözləyirdi. Elə bilirdi biraz geciksə bu arzusunu bir daha həyata keçirə bilməyəcəkdi. 

   Biraz dincəlib kötüyün üstünə çıxdı. İpi boynuna asmaq istədi ama ip yerində yox idi . 

   -Bismillah ... - deyib  təcüüb və qorxu içində ətrafa boylandi. Təkrar yuxarı baxdı. Həqiqətən də  ip  yerində yox idi. 

  - Booyy,  bismillah bu ip nece oldu? Bismillah, bismillah, bismillah, yoxsa məni həqiqətən qara basır? Yoxsa burda cin var, hal var? 

   Ürpəndi , kötüyün üstündə oturub əlini yaxasına çəkdi. Əli üstündəki sancağa deyəndə təsəlli tapdı .

   - Yox hal məni aparmaz, cin də dəyməz, üstümdə sancaq var, cin, hal sancaqdan qorxar. Bəs bu ip hara yoxa çıxdı? 

  Qalxıb yenə bildiyi duaları oxuya oxuya pəyəyə keçdi. Başqa bir ip götürüb Tutun altına gəldi. 

   - allah sən özün mənə kömək elə, məni bu həyatdan qurtar- deyib İpi tutdan asdı. Kötüyün üstünə çıxıb ipi boğazına keçirtdi. Dua edib kelmeyi şehadetin oxudu. Özünü toparlayıb, ertafına baxdı.  Gözü açıq qapıdan atasına sataşdı, atası narahat idi... 

   - Ay Allah, bəs qapını örtəcəkdim axı... Ehh... Huş da qalmayıb vallah. Əşii cəhənnəm. Aşağı düşsəm bir də bura çıxa bilməyəcəm. Onsuz da məndən sonranın yaşamasının nə mənası var ki, qurban olum Allaha. Allah günahımdan keçsin. Allah köməyi olsun dədəmin. Ya allah. Mənə cəsarət ver bu işin sonuna çatım. Əşədü ənnə iləhə illəllah... 

    Eıə bu vaxt evin arxasından uşaq səsi gəldi. 

   - La iləhə illəllah... La iləhə illəllah, la iləhə illəllah... Bismillah... Lənət sənə kor şeytan... 

   Qulaqların şəklədi,  səs gələn yerə diqqət kəsildi. Bəli  bira aralıda uşaq ağlayırdı. İpi boynundan çıxarıb səs gələn tərəfə qaçdı . Evin arxasında bir kişi kölgəsi, qucağında da çağa vardı. Qaranlıqda onsuzda üzü bağlı olan kişinin sifəti  görünmürdü. 

   - Balam,  ver mənim balamı, qurban olum ver... Əlini uzadıb ona tərəf getdi.Amma Asya ona yaxınlaşdıqca adam geri - geri çəkilirdi. 

   - Bismillah- deyib ayaq saxladı. Diqqətlə kölgəyə baxdı:

   - He vallah, bu haldır insan cildində uşağımı mənə göstərir. Özü də geri çekilir ki ,mən onun arxasıyca gedim. O məni aldadıb çay kenarına çəkəcək, ciyərlərimi suya verib yeyəcək. Bismillah, Bismillah- deyərək ayaq saxladı .

   -Geri dön Asya ! Onun arxasınca getmə! - deyərək nas və Ayetilkürsül oxuya oxuya evə girdi. Qorxu və təlaşla atasına baxdı. Atası narahat idi, gözlərini Asiyada çəkmirdi, dodaqları əsirdi. Asya atasına yaxınlaşıb onun yanında diz çökdü. Çarəsizcə atasına baxdı, boynunu bükdü.  Atasının baxışlarında qorxu və həyəcan getmiş, onun yerini sevinc tutmuşdu. Atası sevinirdi, lakin Asya buna təssüf edirdi. Atasını qucaqlayıb ağladı : 

   - Bacarmadım, dədə,  mən bunu bacarmadım. Kaş öləydim, ölə bilmədim dədə, beynim qazan kimi qaynayır, nehrə kimi çalxalanır. Nə edəcəyimi bilmirəm dədə. Nolar dil aç danış, mənə bir yol göstər, qurban olum dədə! Başına dönüm ay dədə heç olmasa indi bir işə yara. Nolar ay allah möcüzəni göstər. İndən sonra mən necə yaşayacam ay dədə. Bir onu bilirəm ki , mən də yaşaya yaşaya ölmüşəm,sənin  kimi, sən ürəyindən parçalanmısan yataqlara düşmüsən. Mən hərtərəfli parçalanmışam. Bizim bir fərqimiz var sən yerdə nəfəs alıb verirsən . Mən isə ayaqüstü, yeriyib gəzən, gözə görünən ruham , ölüyəm - deyib atasını öpdü. Atasının yanına qısıldı. Hönkürə Hönkürə ağladı, içini boşaltdı. Sancılan doğranan qarnını əlləri ilə qucaqlayıb, başını atasının dizinə qoydu, yuxuya getdi ...

    Bu dəfə qapının zəngi Baharla  söhbətimizi yarım qoydu. Evin külfəti yavaş yavaş evə yığışdırdı. Külfətin eveə döndüyünü  görən Bahar ayaqla çağa başlamışdı.

  -Ama,  hər şey yarımçıq qaldı bu əhvalatı tamamlamadın- onu buraxmaq istəmirdim. 

  - Olsun canım. Bu bir günlə  bitən hekayə deyil axı. Hələ danışılacaq cox şey var. Bu gün səninlə burda son günümüz olsa da, görüşməsek deə telefonla davam edəcəyik. Yoxsa bezdirdim səni? 

   - Yox aa nə bezdirməsi. Biran öncə bu hekayənin sonuna çıxmaq istəyirəm. 

  - Elə isə çənə müsadə...

   - Müsadə senin... Buyurun.

   - Evinde çörək kəsdim , yedik içdik . Haqqını halal et  bacı. 

   -  Halal xoşun olsun. Yenə gözləyirəm, buyur gəl, nə zaman istərsən, nə zaman Ankarada yolun düşərsə. Hollandiyada nə zaman qayıdırsan. Bəlkə yenə görüşək? 

  - İki gün sonra  qayıdıram. Biletimi almışam. Çox istərdim təkrar görüşməyimə. Amma yavaş yavaş hazırlaşmalıyam. Gəlmişkən bir iki şey də almalıyam, qohumlarla da görüşməliyəm. 

  - Lap yaxşı. Allah yolunu açıq etsin... Hə heç soruşmadım ee... Bəs burda neçə gündür harda qalırdın? Kimə qonaq gəlmisən? Elə bilirəm ailəniz, qohumlarımız Azərbaycandadır axı? 

  -  Yoox, burda da qohumlarımız var. Bəli deyək də, Asyanın və Beşirin oğlu... Onun evindəyəm...

  -  Həə, demək o uşaq yaşayır? 

  - Yaşayır. 

  -Bes o buraya necə gəlib çıxıb? 

   -Səbr elə ay bacı, danışacam hamısını  bir bir. Amma indi getməliyəm. Di xudahagiz Şadlıqlarda görüşək...

                   ____BÖLÜM= 7______

     Bahar getdikdən sonra onun danışdıqları beynimdə dövr edirdi. Suallar beynimi sağa dartır, sola dartır, aşağı yuxarı çek çevir edirdi. O yanımda olanda sözünü kəsməmək üçün ona verə bilmədiyim sullar   beynimdə dolaşırdı. Görəsən Asiya balasına qovuşdumu? Asyanın doğumuna köməklik edən o qacaq sonra hara getdi, Asyanın gözünə görünən o qarabasmalar nə idi? Onun gözünə görünən doğurdan da cinlər idi? Axı necə ola bilər ki, 5 uşaqdan sonra Ulduz İbrahimə xəyanət eder, qeyri qanuni uşağı ola bilər ki ? Bu hekayənin içində beynimdəki suallara anında cavab tapmaq istəyirdim, fəqət, bu suallara tələsik cavab axtarınca Baharın diqqətini mövzudan yayındıracağımdan qorxurdum.Odur ki, dillənmirdim, istəyirdim hər şey ardıcıl və öz  axarında getsin. Mesajlarda belə heç nə yazmırdım, soruşurdum ona. Arada bir telefonuma uzun mesajlar gəlir, onları kopyalayıb notlarıma alırdım.  Günün sonunda məni maraqlandıran sualları verirdim ona... 

                 TƏBRİZ

    Qolunun üstündə nəyinsə tərpəndiyini hiss etdi. Yuxulu və yorğun olduğundan gözün açıb baxmadı  heç. Qolunun üstündəki o şeyin pişik olduğunu zənn edən  Asya yorğun halda qolunu qaldırıb pişiyi yanından qovmaq istədisə də ağırlıqdan və sabitlikdən bunun pişik olmadığını başa düşdü. Başın döndərib qolundakı canlıya baxdı. Çırağın zəif işığında  qolundakı şeyin qundaqda bir körpə olduğunu gördüyündə gözlərinə inanmadı. 

 -Bismillah,deyəsən yenə şeytan məni aldadır, ay allah köməyimdə dur! - deyib salavat gətirdi. Yox, yox... Bu nə yuxu idi, nə qarabasma. Ehmalca dönüb atasına baxdı. Atası yatmamışdı. Həyəcan və sevinc, biraz da qorxu içərisində  pəncərəyə baxırdı. Yuxulu yuxulu atasının baxdığı istiqamətə döndü. Pəncərənin qabağındaki kətildə oturmuş kölgə ona "sus"  işaresi verdi. Yox bu qarabasma deyildi. Həqiqət idi.  Qolunun üstündəki də öz körpəsi idi. 

   Qorxu və heyecanla balasın bağrına basıb onu narahat etməmək üçün ehtiyatla ayağa qalxdı. Bir gözü balasında bir gözü kölgədə irəli addımladı. Tanımadığı və ilk dəfə gördüyü bu 34 - 35 yaşlarında kişi ayağa qalxıb təkrar ona "sus" işaresi verərək o biri otağa geçdi və ordan Asyaya gəl işarəsi verdi. Asya caşqınlıq və qorxu içərisində gözləri ilə onu izləyirdi. Qorxusundan dilini tərpədib kim olduğunu belə soruşa bilmirdi. 

   Adamın onun evində belə rahat və sərbəst gəzməsi Asyanı çaşdırsa da özündən asılı olmayaraq bir gözü atasında ayaqları bu qara libaslı üzü qapalı kölgənin arxasınca gedirdi. Belə bir zamanda atasına nə qədər ehtiyacı olduğunu bilməzdi bu zavallı qız. Atasının səsi, bir hənirtisi hər şeyə bədəl idi. Təssüf ki, indi nə atası bu qorxunu dəf edə bilirdi, nə ayağa qalxıb bu naməlum kölgənin kim olduğunu sora bilirdi. Ürkək və qorxaq addımlarla adamın arxasıyca yan otağa keçən Asya ürəklənib  hökmlü bir səslə səsini ucaltdi:

   - Ey insan, bir dur, dayan!  Bir de görüm sen kimsən?- deyə soruşdu ,verdiyi sualı adam onun ağzında qoydu. Üzündəki örtünü açdı. Adam ona tanış gəldi amma bu hayda beynini qurdalayıb adamı çıxaracağı halda deyildi. Qarayanız enli sifətli bu kobud adam Asyanı ilk baxışdan qorxuzmuşdu. Qara şəvə saqqalı bu adamı daha da kobud və vahiməli görsədirdi.  Qorxu içində balasını bağrına basıb bir addım geri çəkildi. Adam onun qorxduğunu hiss edib əliylə ona "sakit" işarəsi verdi. Qaba və çox ciddi görünən sifətinə incə bir təbəssüm qatıb pıçıldadı:

  -Allahın sənə və oğluna  göndərdiyi xilaskaram , qorxma, dostam deyək , düşmən deyiləm, Allahın yaratdığı bir bəndəyəm... - deyib körpəyə baxdı. Uşaq halsız halda Asyanın qolları arasında qımıldanırdı - gəl hələ uşağının qarnın doyuzdur, sonra... körpə açından heydən düşüb... 

   Adam bir iki addım atıb Asyanın qənşərində dayandı. Uzun qaba barmağını körpənin yanağına toxundurub  mehribanlıqla gülümsədi və sanki barmaqları ilə körpəni incidəcəyindən qorxub tezcənək də əlini geri çəkib , özünü toparladı. Asyaya baxdı, başıyla bayırı göstərib :  

  - Bəbəni yedirt , sonra gələrsən, çöldəyəm, gözləyirəm, danışacaqlarım var! - deyib qapıdan cıxdı. Qucağında inildəyən körpəsini bağrına basıb adamın dalıyca boylandı. Adam atasına yaxınlaşıb onun əlini sıxdı:

  -Narahat olma ağsaqqal , dost adamam, düşmən deyiləm,  mənə e'tibar edə bilərsən.  Məndən sizə ziyan gəlməz. İnan mənə - deyib qapıya yönəldi. Çırağın işığında gözlərinin yaşı parlayaraq Saybalı nigaran nigaran yad adamın arxasınca  baxırdı. 

   Asya tələsik başındakı örtünü düzəldib atasının yanına gəldi.  Atasının qolun açıb balasını kişinin qoluna yatırdı. Gözündən axan yaşlar, içindəki səsin qarşısını almışdı. Atasına nə deyəcəyini, bu olanların açıqlamasını atasına necə verəcəyini bilmirdi. İçində qəribə hiss vardı. Əmin idi, balasını ona gətirən adam ona düşmənlik edə bilməzdi. Sevinc və həyəcan dolu göz yaşları Asyanın gözlərindən axdıqca Saybalının da dodaqları əsirdi. Başı hərəkətsiz qalsa da gözünü döndərib qolunun üstündəki körpəyə baxırdı. Uşaq ağlamaga başlamışdı. Asya atasını öpüb başın sığalladı . 

   - Bağışla dədə, tanış ol, bu mənim oğlum Arazdır... 

   Sözünün davamını gətirə bilmədi . Səsi titrədi . 

   -Mənim və sənin qayınının  oğludur bu günahsız ... 

   Hıcqırıqlar onu boğdu. Saybalının gözləri az qala həqədəsindən çıxacaqdı. Asyanın atasının gözlərinə baxmağa təhamülü qalmadı.

   - Hə dədə. Həyat belədir, bəzən biz istəyərək, bəzən də  istəməyərək günah işlədirik. Amma inan mənə, bu uşağın dünyaya gəlməsində allah da bilir ki, mənim  zərrə qədər günahım yoxdur ən məsumam  Qayının məni dəfələrlə zorladı. Uşaqlığımı, gəncliyimi zəbt etdi, məni özününküləşdirdi, istismar etdi... 

   Asya boğazına toplanmış qəhərli güclə udub balasına baxdı - hə dədə o alçaq məni zorlandığını Azər də gördü, dözə bilmədi bu dərdə, gücü. Çatmadı o şərəfsiz. Canına qıydı. Canın qurtardı. Ama mən... Mən özümə heç nə edə bilmədim. Nə özümü qoruya bilmədim ondan, nə özünü öldürüb qurtara bilmədim. Buna mənim iradə çatmadı dədə. Bu  da nəticə...  Bir günahsızın günahsızı dünyaya gəldi... 

   Kşağlaya ağlaya körpəsini  atasının qucağından alıb yan otağa keçdi. Başının kələyağasını üzünə qədər çəkib sankı  körpənı kalayağının altında gizlətdi. Yer yatağına oturub, üzünü divara çevirdi. Süddən şişib daşan döşünü çıxarıb balasının dodaqlarına sürdü. Hələ ana döşünün nə olduğunu anlamayan körpə südü damlayan məməni almağa çətinlik çəkirdi. Asya da körpəsini əmdirmək üçün səbrsizlənirdi. Təcrübəsiz ana uşağını döşünə necə yatıracağını belə bilmirdi. Uşaq çığırır, ağzına gedən südün dagını hiss edincə kiriyir, acgözlüklə ağzını anasının döşündən qaçırdıqca təkrar əsəbləşib  ağlayırdı. Ana ilə oğulun məcrasından həzz alan adam pəncərə qarşısında var-gəl edir, nigaran nigaran içəri boylanırdı. 

   Nəhayət Asya çətinliklə də olsa balasın emdirə bildi. Körpənin keyfi durulmuş, mışıl mışıl yatırdı. Asya körpəni yatağa yatırıb uşağın bələyini açdı. Əli qolu azadlığa çıxan körpə şirin şirin gərnəşdi. Asyayla bərabər pəncərədən boylanan adamın da üzündə təbəssüm oyandı. Heyranlıqla ana ilə oğulu süzürdü. Asya körpəsinə elə dalmışdı ki, bayırdakı adamı belə unutmuşdu. Adam da onlara mane olmaq istəmirdi. Böyründən asdığı tütündən  müştüyünə basıb pəncərədən  uzaqlaşdı. 

   Asya sandıgını açıb ordakı parcalardan çıxarıb, səliqə ilə kəsdi. Axşamdan güyümdə qalmış ilıq sudan gətirib körpəni yuyub, təmizlədi. Uşağı öpüb qoxladı. Bütün bunları qapı arasından Saybalı gözləriylə izləyirdi. Əlində əlac olsaydı, yerindən qalxa bilsəydi, qalxıb ikisini də bağrına basardı. Saybalı iflic idi. Danışa bilmirdi. Eşidirdi, hiss edirdi. Duyğuları var idi, lakin təpki verə bilmirdi. 

   Asya yatağında oynaqlayan bu zəif, çəlimsiz uşağı sevib qoxladıqca bəxtsiz taleyinə də ağlayırdı. Uşağı bələyib, özü də yanına uzandı. Gözləri balasının üz cizgilərində gəzdikcə çöldə onu gözləyən adamı xatırladı. Pəncərəyə boylandı. Biraz aralıda, qaranlıqda siqaret közərirdi... Qalxıb getmək istədi, lakin balasından doymayan Asya yenə körpəsinə daldı. Uşağın  mesum üzünə diqqətlə baxdi . Qaranlıqda üzü aydın görünməyən balasının üzünün hər cizgisini yadında saxlamaq istəyirdi sanki. Körpəsiylə  böyük adamlar kimi danışırdı. Uşaq hər qımıldanıb səs cıxardıqca onu köksünə sarı döşünü ağzına  verirdi.

   Gecədən keçirdi. Uşaq yatmış, Asya hələ də onu heyranlıqla seyredirdi. Bayırdakı adam  arada  pəncərəyə yaxınlaşır amma balasına doya bilməyən ananı ondan ayırmağa qıymırdı. 

   Danışmalıydılar, gecənin bu cağında görən olsa da, səhv də olsa, düz də olsa danışmalıydı . Bu uşaq burda qalmamalıdır. Qulam hələ də həyətdə aşağı yuxarı var-gəl edir, Asyanı gözləyirdi.

  Uzaqlardan dan yeri sökülürdü. Asya içəridə körpəsinə dalarkən Qulam çöldə onlara qarovul çəkirdi. Aşağı yuxarı gəzməkdən ayaqları şişmiş, yuxusuzluqdan gözləri toranlaşırdı Çox gec idi,  getməliydi. Məhəllələrdə xoruzlar ağız-ağıza vermişdilər. Şəhər məscidində  müəzzinin həlim və ruhu oxşayan səsi etrafa yayılmışdı. Evlərdə təkəm- seyrək zəif işıqlar közərməyə başlamışdı. Camaat namaza hazırlaşırdı. Şəhər oyanırırdı. Səhər açılırdı, lakin, Qulam Asyayla danışmağa fürsət tapa bilməmişdi. Asya balasının yanında yuxuya getmişdi 

   Qulam pəncərəyə yaxınlaşdı, ehtiyatla pəncərənin taxtasını taqqıldadıb Asyanı oyatdı:

  -  İşin qurtardısa uşağı ver gedim! 

 - Niye?Sən kimsən?Mən uşağımı sənə niye verməliyəm ? 

  - Verməlisən !  Verməsən uşağını yenə o qaraçıya verəcəklər. Əyər bu körpəni özün öz əlinlə o  qaraçıya verməsən balanı da səni də öldürəcəklər. Bunu bilirsən də. Yaxşısı budur ver mənə uşağı. Qorxma məndən sizə zərər gəlməz . 

   -Qoy öldürsünlər. Onsuz da mən onsuz yaşaya bilmərəm . 

  -  Bilirəm . 

  - Onda çıx get, mən balamı tanımadığım adama etibar eliyə bilmərəm 

  -Dayını ki, tanıyırdın. Görürsən nə etibarlı çıxdı...

  - Sən kimsən axı? - Asyanın ürəyi əsdi. 

  - Sənin xilaskarına, dedim axı . 

   - İnsanların xilaskarım Allahdır. Sən özünü allah sanırsan? 

  - Əstəğfullah. Səbəbi salan da Allahdır . O çöldə doğum edərkən  Allah səsini eşidib , üzünə baxıb, həmin vaxt məni sənə yetirib . Əgər həmin gün mən orda olmasaydım, sən o taxıllıqda indi can vermişdin . Mən orda olmasaydım o qaraçının izinə düşüb bu balanı sənə kim gətirəcəkdir? İki gündür ac qalan balan bu gün də, sabah da ac qalacaqdı. Acından öləcəkdi 

   Qulamın dediklərini eşitsdikçə  Asyanı xəcalət təri bürüyürdü . Demək doğumda ona kömək edən cinlər deyilmiş, elə bu kişiymiş. Yaxşı bəs tanımadığı bu adam onun sirrini hardan bilir ki? Ona güvənsinmi , güvənməsinmi? İçi içini yeyirdi. Nə olur olsun  bu yad adama yenə teslim olmaq istemirdi . 

   - Məndən nə istəyirsən axı? Kömək etdin, sağol. Çıx get indi!

   - Ver uşağı gedim, sabah açılır! Şəhər oyanır, xalq ayağa qalxır. Birazdan şəhər canlanacaq. Bax sonra gec olmasın.

   -Verə bilmərəm- deyib pəncərəni örtmək istədi. Qulam əl atıb pəncərənin qapılarından tutdu, örtməyə qoymadı. 

   - Burax, çıx get !

  - Sonra peşiman olma haa . O uşaq burda qalsa ya yenə götürüb başqasına verəcəklər ya da səni daşqalaq edəcəklər.

-Olsun. Onsuz mənim yaşamamın heç bir mənası yoxdur. Onsuz qalmaqdansa ölərəm, ta yaxşı. 

  - Gəl tərslik eləmə, qadın ! Adını da bilmirəm ...  Niyə yaşamağı düşünmürsən, ölməyi fikirləşirsən? Mən də ölümə məhkum olmuşam. Menim də ölüm hökmümü oxuyublar .  Ama ölüm son deyil. Mən ölümə təslim olmuram heç, həyat gözəldir, yaşamaq istəyirəm. Sən də ölümə təslim olma. Sən də mənim kimi savaş. Ölmək acizlərin işidir. 

  -Axı mən neyləyə bilərəm ki?  Mənim başqa şansım var? Mənim əlimdən nə gəlir ki ? Ölümü mən seçməmişəm . Secdiriblər ... 

   -Allahın yaratdığı heç bir bəndə özünə pis şeylər arzulamaz. Hamının üreyi arzularla doludur . Hər kəs yaşamaq, yaratmaq oğul uşaq yiyəsi olmaq istəyir. 

   Baharın əlləri pəncərədən asılı qalmışdı. Tanımadığı, hətta adını belə bilmədiyi bu adamın sözləri ona dərman kimi gəlirdi. Oturub saatlarla onu dinləsəydi yenə yorulmazdı.  Adamın ağzından çıxan hər kəlmə onu gələcəyə və  həyata səsləyirdi, ona ümüd verirdi. Ama sabah açılırdı . Çəpərdən, qonum qonuşudan görən olsaydı, onsuzda pis vəziyyətə qalmış Asyayla Qulam  üçün acınacaqlı və çətin bir hal yaranacaqdır. Qulam az qala ona yalvarırdı. 

 - Gətir uşağı! O uşağı o qaraçıdan mənim qaçırıb gətirdiyimi heç kim bilmir. Bunu sənin üçün etdim mən, balana qovuşmağın üçün etdim. Sənin o taxıllıqda nə çəkdiyini mən gördüm axı. Bütün sirrini  mən bilirəm, bayaq da atanla danışanda eşitdim hər şeyi. Mən sənə inanıram, güvənirəm. İzin ver sənə kömək edim, səni də bu körpəni də ölümün pəncəsindən qurtarım. 

   Qulam dərindən nəfəs aldı. Əsəblə dodağın çeynəyib , yumuruğunu düydü. 

   -O oğraş dayını eşidib havalandım. Üreyimin başı ağrıdı senin o vəziyyətinə. 

   Asya utanc bir halda başını aşağı salıb ağlayırdı: 

   -Mən yaşamaq istəmirəm. Utanıram... 

   -Sən yaşayacaqsan. Sən niyə utanırsan ki? Qoy o şərəfsiz utansın. Elə bilirsən belə şey yaşayan tək sənsən dünyada? Heç bilirsən o zina adı altında asılan, daşqalaq olan qadınların yarısı sənin kimi  hansısa bir oğraşın güdazına gələn qurbanlardır? Sən utanmamlısan, sən ölməməlisən! Başını dik tutub günahsız olduğunu sübut etməlisən! Bu ədalətsiz dünyanın qanunlarını dəyişməlisən! 

   -Bacarmıyacam 

   -Bacaracaqsan ! 

   -Axı heç kim mənə inanmaz, mən Allahın şəriət qanununa neçə buynuz çıxardaram ki? Mimdir məni dinləyən, kimdir mənə inanan? Bu evdə bu bici bilmələri bəsdir elə. Bir anda şəhər meydanına sürüyəcəklər məni. Nə edə bilərəm ki, çarəsizcə  daş kəsək altında ölümümü gözləyəcəm və axırda  öləcəm ...

   -Qaçacaqsan, ölümdən qaçaçaqsan , yaşıyacaqsan ,  buralardan qaçaraq yaşayacaqsan... Oğlun üçün yaşayacaqsan. Eşidirsən məni?  Mən sənə kömək edəcəm qaçmağına. Ona gədər biraz özünə gəl. Yaxşılaş. Get gətir uşağı, mənə güvən və inan ! Mən sənə xayın niyyətdə olsaydım heç o körpeni sənə gətirməzdim. Sənə kömək edəcəyimə söz verməzdim. Mən kişiyəm. Kişi başın qılınca sürtər ama sözündən dönməz. O körpəyə yazığın gəlsin. Anasız qoyma onu. 

  Asyanın içinə bir sərinlik çökmüşdü. Ümüdlə bu qaba adamın gözlərinin  içinə baxırdı. Asyanın baxışlarından təsirlənən Qulam gözlərini onun gözlərindən yayındırıb içəridəyatan körpəyə baxır, Asya gözün ondan çəkən kimi təkrar bu solgun bənizli gözəli heyranlıqla süzürdü:

  - Bir neçə gün sizin üçün burada qalacam. Sən yaxşılaşma qədər. Şəhərin cıxışındakı dəyirmanın yanındakı axırda olacam, istərsən xəlvətcə gəlib orda əmdirərsən balanı. Gecələ yenə gətirəcəm onu sənə. 

   - Axirda niyə? Sənin evin yoxdur? Haralısan sən?  Buralarda nə işin var? Harda  qalırsan? 

  -Uzun söhbətdi danışmağa zamanımız yoxdur.  Dedim axı mən də bir qacağam, ölümdən qaçıram. Sən dediyimi elə. Şəhər əhli oyanmadan mən gizlənməliyəm. Əslində mən burada olmamalıyım. Sizin üçün qalmışam, taxıllıqda sən əl ayağımı bağladın, indi də bu günahsız. Vicdanım yol vermir getməyə. Al bunları da qurtar deyir. Get gətir, qız, get gərtir o uşağı. Mən ikinizi də qurtaracagam buradan. Allah qismət edərsə. 

   Asya ixtiyarsız uşağı yatağından götürdü. Balasını bağrına basaraq hıcqırıqlar içində öpüb qoxladı. Qulamın da gözləri yaşarmışdı. Ana ilə balanı ayırmaq istəmirdi lakin, günəşin bir boy qalxması onu tələsdirirdi.

 - Ver qız! 

   Asya  körpəni pəncərədən adama uzatdi. Qulam qolların açıb uşağı almaq istəyəndə Asya dayana bilməyib təkrar balasını bağrına basdı. Duz kimi yalayıb için-için ağladı:

  - Qara baxtın gözü kor olsun! Ətimdən qanımdan olan balamı da qorxa qorxa sevirəm- dəyə ah çəkdi. 

   Qulam bu gedişle ananı baladan ayıra bilmeyeceyini görüb, hərəkət etmək məcburiyyətində qalmışdı. Bir anda içindən balası qarışıq bu zavallı qadını bağrına basıb təsəlli etmək keçirdi. Özünü güc bəla  saxlayırdı. Arada maneələr vardı, ilk zina, sonra aradaki bu balaca dar pəncərə...

   Başından açılıb çiyninə düşmüş kalayağısını Asyanın qumral saçlarına qaldırdı. Başını balasının sinəsinə basıb titrəyən qızın başını qaldırıb gözlərinə baxdı. İki yaşarmış gözlər baxışdı, bir saniyə içərisində danışdı, dərdləşdi.  Sevmişdi öpüşdü. Sanki bir birini illər idi  tanıyırdılar. Bir birlərinə baxışları ilə etibar edib gülümsədilər. Asya uşağıını ona uzatdı. 

   - Balamı sənə , səni də Allaha əmanət edirəm, igid! Gedin ,  Allah amanında !

   Qulam boynundakı qara örtünü üzünə çəkib, uşağı bağrına basaraq çiynindən asdığı əbasının altında gizlətdi. Bir göz qırpımında hasarın üstündən atlanıb evlərin arasından yoxa çıxdı. 

      ŞİMALİ AZERBAYCAN 

    Bütün qohum əqraba Qarabağda Mikayılın evinə toplanmışdı. Mikayılgilin evində toy ehval ruhiyyəsi vardı.  O gecə Ulduzun xınası olacaqdı. Sübh namazından sonra toy karvanı Agstafaya - bəy evinə yola düşəcəkdi . El adətinə görə bəy xınada iştirak etməzdi . Odurki, İbrahim dostlarıyla Ağstafada  qalmışdı, əmisi qızları isə xınaya getmişdi. 

   O vaxt Azerbaycanda maşın ancaq dövlət adamlar da var idi. Düzdür, Şura höküməti qurulmadan əvvəl Bakı milyonçularında  da maşın olmuşdu. Represiya zamanı bəzi milyoncuların malları ilə bərabər maşınları da müsadirə olunub dövlət balansına keçmişdi. O zaman Ulduzun qardaşı İsmayıl qonşu rayonun raykomu vəzifəsində işləyirdi. Dövletin ona ayırdığı "Horç 853A"  maşınıyla Qarabağa ilk gəldiyində uşaqlar  və qadınlar maşını daşa basmışdılar . Qarabağdakı molla və ruhanilər İsmayılın mindiyi şeyi "şeytan arabası", özünü ise kafir adlandırmışdılar. Atasının  və Cümüşüdün  represiya qurbanı olmasının səbəbini İsmayılın kafir olaraq ruslara işlənməsində görürdülər . İsmayıl və İsmayılla bərabər  yeni hökümət əyalətlərə məktəb gətirmişdi. Uşaqlar ruhanilerin dərs verdiyi mədrəsələrdə alınıb, məktəblərə gönderilmişdi. Hələ bu azmış kimi əyalətin cavanları  kafirlərin içinə - Qoriyə, Tiflisə,  Moskvaya, Petrbuqa oxumağa göndərilirdi. Oxumaqları bir yana, oxuyub geri qayıdan cavanlar da İsmayılın yolun gedirdilər . Artıq  gənc və yeniyetmə qızlar oxumaq adıyla məktəblərə cəlb edilmiş, oxumayan qadınlar isə kolxozda işləyib pul qazanırdılar. Daha heç bir qadının qızın heç bir kişinin puluna ehtiyyacı yox idi . Qadınlar özləri öz pullarını qazanır, kişi əlinə baxmırdılar . Oxumağa gedən qızların başları  açılmışdı. Evdə atalar qardaşlar qızları nə qədər sıxsalar da evdən başı örtülü çıxan qızlar məktəbin heyətindən içəri girəndə yaylıqların açıb çantalarına başardılar. Bu ruhanilərin gözündə rəsmən qadın təcavüzü idi, zina idi. Qəsəbə və kəndlərdə məscidlər  və mədrəsələr camaatın əlindən  alınmış ictimai binalara  döndərilmişdi. Kənd meydanlarında  və məscidlərdə bütün bunlara qarşı etiraz edən kütləni tutub qazamata yollayırdılar. Aradan bir neçə il keçdikdən, o cümlədən represiya dövründen sonra camaat yavaş yavaş yeni hökümətin qanunlarına boyun əyməyə başlamışdılar. Köhnə nəsil bu qanunlarla barışmasalar da, görünür yeni nəsil bu həyatdan məmnun qalmışdılar. 

    İndi camaatın qebul etmədiyi İsmayıl və onun "şeytan arabasında" elin gözəli Ulduz  İbrahimə gəlin köcürdü . Arxasıyca da Nazlı ananın qızına tutduğu çehizlər, xonçalar arabalara yüklənmiş, qız gəlinlər arabalarda, cavanlar isə at belində maşını və cehiz arabaların müşayət edirdilər. Kəndləri və şəhərləri keçdikcə düzengahlığa, təbiətin füsunkar gözəlliyində arabalar əylənir, camaat deyə gülə yerə tökülüşer, zurnacılar,  davulçular cəngi çalar, cavanlar at yarışdırardılar, Qız gəlinlərin şən qəh qəhəsi və zurnanın səsi mahala yayılardı. Cavanlar yarışlardan qayıdandan sonra qızlar səhənglərdəki sudan igidlərin  əllərinə tökər , onlara su verərdi. Gizli aşiqlərin üstünə gün doğmuşdu sanki, bu toy karvanında gözlər danışır , ürəklər sevişirdi. Davulçuların çaldıqları yallıda qız oğlan bir birine qarışmışdı. Her kes öz sevdiyinlə əl ələ tutub yallı gedir gözlər süzülərdi ...

   Bunlar burda gəlin gətirməkdə İbrahim orda yol gözləməkdə. Dayısı Bəşir də İbrahimin yanında idi. Beşirlə beraber Beşirin dostları da toya gəlmişdi.  Kolxozun fermasından bacısı oğlunun toyu üçün saz cöngelerden birini ve 5-  6 erkəyi qabağına qatıb hədiyyə olaraq ona getirmişdi . Elə gələn kimi qoyunlardan birini də götürüb dağa çıxdılar, kəsib kababa vurdu. Onunla gələn ermeni qızlarının süzdüyü çaxırdan içib şellənirdilər. İbrahim dayısının belə hərəkətlərindən özünü kənar tutsa da bir iki stəkan şərabadan sonra artıq özünü ermeni qızlarının ağuşunda gördü .  Ömründə qadın sefası görməyən İbrahim indi elə bil sona gölünə  düşmüşü. Sağında solunda qəhqəhə çəkən, yarıçılpaq qadınlar mollaların cənnətdəki hurilərini xatırladırdı. 

   İbrahimin ondan utanıb çəkindiyin görən Bəşir əlini bacısı oğlunun çiyninə vurub,  

  - Oğul dayısına oxşayar keyf elə bacıoğlu. Bax dayına nümunə götür. Ə, arvad dediyin nedir . Başıbağlı kölə. Bunların elədiyini arvad edər sənə?  Arvadın vəzifəsi evdir, ailə dir, uşaqdır,  bunların vəzifəsi keyf-işvət.  Evlenmeden qabaq bax bunların dadına, onda görəsən arvadla bunların fərqini. Arvad bayat çörək , bunlar yağlı əppək. Hələ birazda quyruqlu, ətli budlu ola  balıq kimi- mmm dadına doyulmaq, yat üsdündə  qu tükündən yatan şahzadə kimi-deyib qəhqəhə çəkərək anındaki qadının yancaqlarını şapıldatdı...

   - Deeyy bax da özün, əə bundan kim doyar, həə, gəl ay zalımın qızı, gəl al canımı, of da demə, qır belimi, çək ürəyimi... 

   Bəşır qadının belinə sarılaraqdigər qadının tanına vuraraq İbrahimə tərəf itələdi:

  - kef elə bacıoğlu, bunların verdiyi keyfi arvad sənə verməyəcək - deyərək gülə gülə qoltuğunda qadınla meşəliyin dərinliklərinə doğru getdi. Gözdən itsə də səsi gəlirdi - Kef elə bacoğlu. Bir də bunlardan cətin görərsən. Bu gün ilk və son gününü. Məncə bu fürsəti dəyərlənfdir. 

   Toy karvanı axşamüstü mənzil başına çatanda hamı içəridə serxoş olub yatmışdı. Hay küynən içəri girən cavanlar içəridə exlaqsız bir mənzərə ilə qarşılaşmışdır. İçi İbrahim qarışıq qadın kişi içki süfrəsinin arxasında leş kimi qoxuyurdular. Mikayıl əsəbləşsə də İsmayilin sakit soyuq hərəkətiylə özünü dost tanışın içində təmkinli tutmağa çalışırdı. Səs küy salmaq lazım deyildi. Sabah danışmaq lazım idi. İndi yeri deyil. Ən azı bacısının xətrinə sakit olmalıydi. Bayıra cıxıb zurnacılara gözəl bir hava çalmağı tapşırdı. Qızlar gəlinin  qarşısında oynamaga başladılar. Qadınların  içəridə baş verənlərdən  xəbərləri belə yox idi. Hələ maşında oturub bəyini gözləyən Ulduzun içini qurd yeyirdi. Görəsən,  İbrahim niyə onu qarşılamamışdı? Mikayıl oyun havasıyla qadınların başını oynamağa qatdıqdan sonra İsmayıl ilə içəri girib içəridə yatıb qalanları oyandırdılar. Qayınlarının onu bu vəziyyətdə görən İbrahım xəcalətdən yerdən yerə girdi. Belə bir mənzərədən onların belə sakit dayanması xeyrə əlamət olmadığını da yaxşı başa düşürdü. Mikayıl İbrahimə yaxınlaşıb hülqumundan tutdu:

    -  Götür bu itini də...

    - Saatdan xəbərin yoxdur ay maa deyəsən. Birazdan səhər  acılacaq  ee -  qızımın səsi əlimi saxlamağa məcbur etdi. Yazdıqlarımı yaddaşa vurub kampüteri söndürdüm. Ayağa qalxıb, gözlərimi ova ova mətbəxə kecdim. Bir stəkan su doldurub yataq otağıma üz tutdum. Yorulmuşdum, bu saat yatmağı hər şeydən çox istəyirdim. Yatıb dincəlib, səhəri qaldığım yerdən davam edəcəkdim...

         _______BÖLÜM= 8 _______

       İşlərimi səhmana salıb bilgisayarı açıb qarşısında oturdum. Baharın hekayəsini lap başdan oxumağa başladım . Deyəsən kiçik sandığım bu həyat hekayəsi normanı aşıb povestə doğru gedirdi. Yoo bu gedişlə bu yazı qalın bir roman olacaqdı. Nəysə...

   Həə harda qalmışdım ? 

  - Götür bu itini də,axçiklərini də rədd elə burdan gözüm səni  görmesin!- deyə Mikayıl İbrahimin üstünə bozardı. Qayınının sayılıb seçilən dayısına və onun qonaqlarına onların qulaqları eşidə eşidə belə söz deməsi İbrahimə çox pis təsir elədi . Özünü dayısının yanında əskilmiş, alçalmış kimi gördü. Mikayılla qayın yeznə olmadan qabaq da qohum idi, çox da əmisi qızının əri idi. O kim olurdu ki, ona belə bir söz deyirdi? 

  -Nə danışırsan əə sən?- ibrahim Mikayılla burun buruna gəldi.

  -Bilmirsən nə danışıram?  Deyirəm götür bu itini də, q...lərində rədd elə burdan. 

   -Sən bilirsən bu sözü kimə deyirsən?-  ibrahim Mikayılın hülqumundan yapışdı. İçəridə aləm bir birinə dəydi. Dayı bacı oğlu bir oldu, Mikayıl tək. İçəridə yumuruq savaşı çıxmışdı.İçeridə baş verənlərdən çöldəkilərin xəbəri yox idi. Çöldəki davul zurnanın səsinə qız gəlin oynamağında idilər. Gəlin hələ də maşında öz bəyini gözləyirdi. Təsadüfən qapıdan içəridəki ab - havanı görən İsmayıl cəld özünü içəri atdı, onları sakitləşdirdi:

   - Nolub əə, yekə kişisiz əə. Aləmi qatmısız bir birinə. Heç utanıb ölmürsüz? Çöldəki camaatdan ayıbdır vallah. Camaat şəhərlər, kəndlər basa -basa vurub, guya toya gəlib Hanı ə, toy? Belə qonaq qarşılayırız siz? Qanacağınız bura bura qədərdi?

- Mənə nə deyirsən ee? - Mikayıl açıqla İsmayıla baxdı. İsmayıl ona cavab verməyib üzünü İbrahimə çevirdi:

  -Gəlinin qalıb maşında kim qabağına çıxacaq əə onun, evinə kim gətirəcək? Dərdin bizi biyabır etmək idi? Nədi bu həngamə? Düşmənçiliyin var bizimlə? 

   İbrahim də Mikayil da əsəbdən qıp qırmızı qızarmışdı. Bəşir üstün başın düzəldib onunla gəlmiş qonaqlara:  

   - Hazırlaşın gedirik! 

   - Əşii... Sən də otur oturduğun yerdə. Gedən idin  dünənnən  gedərdin də. Gözləyirdin gələk, bu biabırçılıq olsun? 

   - Lazım idi bu söz söhbət? - Bəşir acıqla Mikayıl baxdı. Mikayıl əsəbdən zincir gəmirirdi. 

   - Nə gözləyirdin əə, çapan çalıb, boynuna muncuq taxaçaqdım? 

   - Yığışın... 

    İsmayıl məsələnin daha da qabarmasından, camaatın olaylardan duyuq düşməsindən ehtiyyat edərək Bəşiri sakitləşdirməyə çalışdı. 

   - Bunlar cavandı saa nolub? Səni böyük bildik , nəsilin ağsaqqalı bilirik, sən də belə edirsən?- İsmayıl onun qabağına kecdi - Camaat adama nə dəyər, ayıbdır ee. Nə söz-söhbetiniz varsa saxlayın sora eliyərsiniz,  bir dənə bu gün səbr edin. Elə mən də sonra danışacam sızlə. Bura barderxana deyildi ee, bir toy evidir, gəlin gəlir bura, yuva qurulur burda. 

  - Ə di nədi, peşiman olduq, qonaq gətirdik özümüzlə?

  - Qonaq allah qonağıdır, qonağa canımız qurban. Amma... Nəysə... - üzünü Mikayıl tutdu. - səbrini bas. Ayıbdır. El içində rüsvay olmayaq. Ordan bura millət gəlib. Adımıza şöhrətimizə . Gedib Qarabağda deməsinlər ki, İsmayılın bayısı ilə Bəşirin bayıssı oğlunun toyunda qan düşdü. 

   - Biz gedirik! - Bəşir qabaqdangəlmişlık eləyib qarşısında duran İsmayıllı yana itələdi-Çəkil önündən! Mikayıl təpiklə onünə düşmüş yastığa vurdu:

  - Gəl İsmayıl, bizim əyyaş a, alçağa veriləsi bacımız yoxdur . 

   -Ə, otur yerinə, pahhh,  ağsaqqal çıxıb burda. "Verəsi bayıssı yoxmuş" . Elin obanın içində ordan bura qız köcürtmuşuk, çöldə millət calıb oynayır, bu yatıb indi ayılıb ki, veriləsi bajım yoxdu. Harda yatmışdın ə , bu vaxta qədər ?  Tanımırdın? Sənin arvadının əmisi oğludur e, mənim yox aa... bir bu qalıb, özün avamsan, bizi də səy yerinə qoyma, mənim də, bu kişinin də Azərbaycanla bir adı var, indi deyəcəklər İsmayılın bayıssını qaytardılar, Bəşirin də g..tü catmadı böyüklük eliyə? 

   İsmayılın sözləri yanar odun üstünə su çiləmişdi . Mikayıl qanlı qanlı Bəşirə və İbrahimə  baxıb, bayra çıxdı. Qız qadının arasından Laləni tapıb tapşırıq verdi. 

   -Qızları da çağır, dinməzcə  keçin içərini yığışdırın, ele eləyin  bacılarından başqa heç kim içərini o vəziyyətdə görməsin . 

    Özünü evin arxasındakı arxa vurub yuyundu ...

            TƏBRİZ 

    Elə bil Asya yenidən dünyaya gəlmişdi. Əli ayağı yerə dəymirdi. Həyətdəki kürəni qalayıb üstünə su qoydu. Xəmir yoğurub yuxa, yağlı fəsəli bişirdi .Kürədə bayaqdan qızdırdığı suyu hazırlayıb İçəri keçdi .  Atasını  soyundurub ləyənə oturtdu . "Bismillah " deyib suyu başından tökdü . Atasını çimizdirib təmiz paltarlarından geyindirdi . Bişirib suladığı lavaşdan isti fətirdən mis siniyə qoyub bostanlarından dərdiyi şamamanı  kəsib doğradı . Yanına pendir qoyub atasının yanına gəldi. Atasının üzünə baxdı. Onun gözlərində çaşqınlıq qarışıq sevinc vardı. Yəqin ki, qızəndakı bu nikbinliyi, sevinci hiss edirdi, bəlkə də gecəki adam onun maraqlandırırdı . Diliylə demədiyini gözüylə soruşurdu.Asya yuxanın arasına pendir və nehrə yağı qoyub dürümlədi. Atasına yedirtdi. 

   - Bilirəm , dədə ,  gecəki adamı deyirsən , hə? - Atanın gözlərinin ifdesi deyişdi- O mənim xilaskarımdır, dədə - deyib sözə başladı. Doğuş vaxtı o adamın ona kömek etdiyini və bu gecə onunla danışdıqlarını atasına danışdı. 

   -Nə deyirsən dədə, mən, bu adama güvənə bilərəm? Balamı da götürüb burdan qaçsam,  ölümdən qurtularıq eləmi?

   Qəfil Asyanın üzünün ifadəsi dəyişdi - bes sən? Səni neyləyim ay dədə? Səni hara qoyub gedim? Sənin dərdin məni oldürüb ee dədə ,öldürüb ...

   Atasının baxışları dəyişmişdi . Sanki , məndən nigaran qalma , "al balanı da çıx get " deyirdi. Sinini kənara qoyub atasının boynuna sarıldı .

 -Sənə qurban olum, ay dədə. Mən səni qoyub gedə bilmərəm.  Olursa balamı burda saxlayacam olmazsa elə burda da ölərəm ama səni atmaram .

   Saybalının baxışlarından qəzəb yağırdı. Qəribə səslər çıxarırdı. Asya onu sakitləşdirmək üçün atasına sarıldı. Saybalı üzünü yana çevirib Asyanın onu öpməsinə izin vermirdi. Belə vəziyyətdə ağzı daha da əyilir, gözləri həqədəsindən az qala çıxacaqdı. Saybalı da qızını getməsini, qacıb bu qara zindandan qurtarmasını istəyirdi. Danışa bilmədiyi sözləri gözləriylə Asyaya hiss etdirirdi. Asiya onu gözəl başa düşürdü. Atasının əlindən tutub:

  - Sənin  istədiyini edəcəm dədə. Amma mənə biraz  zaman ver ...

          ARAZIN BU TAYI

   Səhər tezdən dan yeri sökürlər sökülməz  toya gələnlər ayaqlanmışdı. Kişilər həyət bacaya əl atır toyxananın yerini rahatlayırdılar, axşamdan heyvanlar kəsilmiş, içalat - çiyər bişirilmiş. Yoldan gələn qonaqlara davullu - zurnalı ciyər axşamı məclisi qurulmuşdu. Gənc qız qadınlar axşamdan tökülüb qalmış qab qaşığı kül ilə sürtüb yuyur, orta yaşlılar bu günkü toy üçün yemək tədarükünü başlatmışdılar. Bir tərəfdə mis qazanlarda ət qaynayır, digər tərəfdə aş qarası hazırlanırdı. Zəfəranlı plovun qoxusu ətrafı bürümüşdü.  Çayçı Zeynal böyük toy samavərindən armudu təkanlar çay doldurur, yeniyetmə oğlanlar ortalıqda işləyənlərə çay paylayırdı . Yaşlı qarılar uzaqdan məhəllədə oynayan uşaqları gözətləyir, körpə uşaqları dizinin üstündə atıb tutaraq oynadır, ya da ayaqlarının üstündə sallayaraq yatırımağa çalışırdılar. Bir sözlə, burada bekar adam tapmazdın. Hamının işi bərabər bölüşdürülmüşdü. Məhəllədə əsil kənd toyu ab-havası yaşanırdı. 

    Uldüz gələndən hələ də  İbrahimin üzünü görməmişdi. İbrahimi qızlardan soruşsa da qızlar ona "İbiş qayınlarının ar edir, onun içəri girmir" - deyə onu sakitləşdirmişdilər.

    İbrahim məhəllənin yamacındakı dikə çəkilib xəcatindən özü özünü danlayır və qınayırdı. Axı, neçə olmuşdu ki, şeytan onu yoldan cıxarmışdı. Neçə olmuşdu ki, sevdiyi gülü qoxlamamış ona xəyanət etmişdi. Həm də belə bir gündə?Özü özünə nifrin tökürdü. Dünən erməni qızlarıyla çəkdiyi eyş-işrətdən hələ başının dumanı çəkilməmiş, vicdanı ürəyini sızlatsa da beyni dünən yaşadıqlarını gözünün qarşısına çəkirdi. Dünənki zövqün təsirindən özündən  asılı olmayaraq, dodaqları qaçırdı. İlk dəfə kişiliyini Ulduzun yox erməni qızlarının üstündə sınamışdı. İndi ailə olmaq üçün onun qapısını döyən Ulduzunun üzünə necə baxacaqdı . 

  -Ayə, ay İbiş neynirsən bala, burda?

 Bəşirin səsi onu fikirlərindən ayırdı. 

   -Heşnə dayı, beynim çatlayır, başımda ox pis  ağrı var. 

   - Kopoğlunun erməni çaxırındandı,əşi. Keçib gedər. 

   Bəşir heç nə olmamış kimi İbrahım hayladı:

   - Gəl gedək, bir tikə çörək yeyək. Axşamnan xaş üstündə qaynayir. İnan allaha and olsun ,  pile kimi olub, saqqız kimi yapışır. Xaşın ləzzətindən doyulmaz. Hələ yanında ceyran südü varsa... - pencəyinin qoltuğunda gizlətdiyi şüşəni göstərdi - təmiz tut arağıdır. Ermənilərdən almışam. Zalım uşağı ceyranı məməsındən çıxıblar elə bil, pəh... Şəffaflığa bax sən allah, elə bil cənnətdən süzülüb gəlib. Sən öl, özüm ölüm, bu deyilən cənnət suyu var aa, bax o budu. Ay toba bundan içən özünü cənnətdə sanır. Dur qalx, gedək əlli əlli, yüz yüz vuraq, başının ağrısı xırp kəsəcək.

   - Yox dayı, taa qələt eliyərəm . 

   Bəşir əlini əlinə vurub gurultulu səslə qəh qəhə çəkdi. 

   - Deyir, yeməmişən qaz ətin,  bilməyirsən ləzzətin! - İbrahimin qoluna girib qaldırdı :

   -Ayə, di dur dayana, sabah sabah ləzzətin qaçirma ə, bir qaşıq keyfimiz var, qayınlarının axşamdan içinə iki qaşıq zəhər qatdı. Sən də belə eləsən taa noldu? Qalx görüm ! Xaş soyuyur. 

   -Vallah dayı, başım dəhşət çatlayır, Gedə bilmərəm. Həm də...

  - Ə, yüz vur, özüm ölüm  başının ağrısın elə kəsəcək ki, bıçaq pendiri kəsən kimi. Di dur dayana, dur, xaş soyuyur! - Bəşir İbrahimin qolundan tutub dartışdırdı. 

  - Utanıram...

  -Nədən əə, mənnən?Ə, qırışmal gecə haxçixlərin m...əsin əliyəndə utanmırdın, indi utanırsan?

   -Dayı, ölürəm xəcalətdən! 

   -Ə, biz dayı bajıoğlu yoxeee ,  dost olmlıyıq. Ə, bizim özümüzdən başqa kimimiz var? Arvad dediyin elə belə şeydi, a bala, özünü pərvanə eləsən tez yanarsan, şam eləsən əriyərsən. Ə, o arvaddan 3-ü olub ee məndə. Gün görməmişəm. Hamısı özün düşünür. Heç deyən yox idi ee, bu kişi nə istəyir. Ə, mən arvad əlindən qaçmışam ee ordan. Arvad tapılmır? Deyhana, axşam biri sağımda sallanmışdı, biri solumdan. İlla ki, kəbin ola? Sağında solunda canan yatsın, ala bu da sənə kəbin. Görüm evdə 3 arvadı bir yerə gətirə bilərsən? Sən öl, səni qaz kimi yolarlar, hələ bir trıp da atarlar, aylarla üzünə baxmazlar, yatağına soxmazlar qısqançlığından. Hələ bir bunlar bır yerə gəlsin sən gör də bunların tamaşasını. İndi indi gün görürəm əə, vallah. Dayın sənə nümunə, bax məndən sənə əmanət: nəbadə saqqalını arvad əlinə verəsən aa, vah vahhh... keyfinə bax, bala. Dünya beş günlükdür. 

   -Yox ee dayı, başa düşmürsən, Ulduzdan utanıram. 

  - Alaa , bayaxdan bir quran söz danışmışam ee. Mənim kişimə bax sən allah. Ə, vallah sənnən kişi olmayıb olmayacaq da...  Dur, düş görüm ə, qabağıma! Yekə kişisən, indidən arvada ayaq versən o arvad səni saya salmaz, başında corab hörər.

    Bəşir İbrahimi qabağına qatıb məhəlləyə gələndə cavanlar hay külə onu dövrəyə alıb alqışladılar. Özünü məşğul kimi  göstərən Mikayıl, əsəbindən çatlayırdı. Mikayılla İbrahim arasındaki alovun yenidən alışacağından qorxan İsmayıl qardaşına yaxınlaşıb ona öyüd nəsihət edərək sakitləşdirirdi. Lalə əl ayağa düşmüşdü. İbrahimlə Mikayılın üz üzə gəlməməsinə diqqət edirdi. Ərinin də, əmisi oğlunun da xasiyyətini bilirdi. Biri nervoz kinli, biri, dəli dolu, vurdum yıxılmaz, söz götürməyən. Bu iki od parçasının arasına bir dərya lazımdır ki, axsın. Yoxa aləmi yaxarlar.. 

  Toy gecə yarısına qədər davam etdi. Aşıqların bəy tərifindən sonra cavanlar mə'şəllərin müşayiətilə bəyi gəlin otağına göndərdilər...

                    TƏBRİZ

   Atasını rahatlayıb bişirdiyi yuxa ,fəsildən , qapıda ekdiyi göy-göyərtidən, pamidor-soğandan bir bağlama tutub çadrasının altında gizlətdi. Atasının üzündən öpdü:

   -Çox keçməz, gələrəm dədə. Araz acdır, onun qarnını doyurmalıyam- deyib sevincək qapını açdı. Qapıda Banuxatınla rastlaşdı. Çadrasının altında gizlətdiklərini böyrünə sıxıb özünü cəmlədi. 

  -Bıy, başıma xeyir, az mən də gəlirdim, bunlara çay çörək hazırlayım. Bu da atlanıb çıxır. Hara belə? 

 -Hec nə dayıcanı,özüm durdum ayağa. Şükür allaha ,yaxşıyam indi. Sən narahat olma. Dədəmin də çayın çörəyin verdim. Elə indicə yuxa fəsəli pişirdim keç içəri, cay da samovarda istidi. Ürəyim darıxdı. Neçə gündür  şəhərə cıxmıram. Dedim bir az gəzim, dolaşım. Sən Allah, qapıda durma, gir içəri! 

   -Yoo ta nəyə girim, elə bildim hələ yatırsan, Onçun gəldim. Şükür yox maşallah ayaqlanmısan. 

   - Hə şükür, yaxşıyam . 

  -Day mən nəyə qalım, gedirəm. 

   -Dayıcanı!

   -Haycana ! 

   -Arazdan nə xəbər, necədi?  Sən allah, o arvad onu incidib eləmir ki ?- Asya özünü bicliyə vurub qadından söz aldı - Banuxatun tərəddüd içərisində gözlərini qirpdı. Sanki Asyadan nəsə gizlədirdi. Asya :

  - Bəs onu kim emdirir? - deyə nigarancılıqla soruşdu. 

  -Sən ondan heç narahat qalma , başına dönüm, Araz yaxşıdı . Elə birazdan gedəcəm yanına. Uşağa bir iki şey almışam. Qonuşuda təzə doğmüş gəlin var onun döşünə salıblar. Dedim  gedim halvaçıdan bir halva alım, bir kətan köynək. Aparım o gəlinə, halallıq olsun. 

  - Yaxşı fikirdir, sağol dayıcanı. Bəlkə məni aparasan ora. Gedib hər gün balamı əmdirərəm. Döşlərim partlayır. 

  - Yox ee, əlləmə, quruyub keçər öz özünə. 

  - Gedim də, nolar... 

   -Getsən, uşağı görsən qopa bilməyəsən uşaqdan . Ölmək istəyirsən? Camaat  duyuq düşsə nolacaq?

  Asya ağlamsındı. Banuxatın o qədər israrla, inamla danışırdı ki, Asiyanın ürəyində şübhə yaranmışdı. Araz o qadının yanındadır, bəs o adamın gətirdiyi körpə kim idi? 

  - Narahat qalma, qadan alım . Hər şey yaxşı olacaq. Qoy biraz keçsin aradan, özüm səni aparacam balanın yanına...

   -Dəqiq? 

  - Hə vallah. Biraz yaxşılaş, bir camaat içinə qaynar qarış. Lap gedib uşağı gətirərik. Camaata deyərik ki, uşağı bazardan tapmışıq. 

  - Həqqi? 

   - Hə, nə var burda? 

Asya bilirdi ki, Banuxatun bütün bunları sadəcə söz xətrinə deyir. İki dünya bir ola uşağı Astara qovuşdurmaq. Əvvəla camaatı belə bir yalana inandıra bilməz, ikincisi də uşaqrapılıbsa niyə məscidə, mütfülüyə yox Asiyaya, yanı bir qız uşağına verilir? 

  - Dayıcanı Arazı axırıncı dəfə nə vaxt gördün?

   - Dünən axşam gəldim ordan. Biraz əsgi üskü vardı onu apardım, uşağı bəlgəsinlər deyə... 

   - Sən canı düz deyirsən? 

   - Niyə sənə yalan borcum var? 

   Banuxatun necə arxayın danışırdıysa Asya özü özünə məəttəl qalmışdı ki, əgər onun uşağı hələ də o qaracının yanındadırsa bəs axşam əmizdirdiyi uşaq kim idi? Bəs onlara gələn kişi? Bəlkə onlar dogurdan da cinlər imiş, hallar imiş, bəlkə onların cildində gəlib Asyanı dilə tutub südünü uşaqlarına əmdirir, bəlkə elə indi də Asyanın elə bu dillə yuvalarına aparır? Qapıda donub qalmışdı nə deyəcəyini bilmirdi Ağzını doldurdu ki, axşam başına gələnləri dayısı arvadına  danışsın. Fikrindən daşındı. Nənəsinin danışduqları yadına düşdü. Nənəsi demişdi ki cinlər şər qarışanda gözə görünür . İndi o adamın dediyi yerə gedəcək. Əgər orda onu gözləyənlər cinlərdirsə dözə  görünməyəcəklər. 

   Banuxatın tələm tələsik qapıdan cıxdı:

   -Mən qacım qonşu kəndə gedəcəm. Uşağa baxmağa. Axşam üstü dönərəm yəqin . Sən də cox ləngimə arada bizə də keç uşaqlara bax. Gədələri qızlara tapşırmışam. Özün də cox dolaşma, bu istidə. Yarıcanlısan. 

   Şəhərin cıxışındakı yoldan biraz aralıda kəhrizin yanında balaca dəyirman görünürdü. Ondan xeylax aralıda isə uçulub dağılmış axır vardı. Bir neçə il bunnan qabaq burda kəndxudanın ilxısı saxlanılırdı. Kənxuda öləndən sonra oğlanları ilxını hərəsini bir tərəfə satıb savırmış, axır isə xaraba qalmışdı. Axırın olduğu ərazi kənxudanın dədə-baba torpaqları idi. Əvvəllər burda taxıl əkilsə də indi yer əkilib şumlanmadığından şoranlaşıb çölə dönmüşdü. 

   Yoldan cıxıb dəyirmana tərəf gəlmək istəyərkən biraz uzaqdan bir dəstə atlının gəldiyini görüb ayaq saxladı. Özünü yolun eks tərəfindəki çəmənliyə vurdu. Əyilib yerdən quşəppəyi, qazayağı, quzuqulağı toplamaya başladı. Atlılar gəlib keçdikdən sonra dikəlib ətəyinə yığdığı pencəri yerə töküb bağlamasını qoltuğuna vurdu. Dəyirmana tərəf götürüldü . 

    Axıra yaxınlaşdıqca qulağına gələn üşaq səsi ürəyini yerindən oynatdı. Özünü içəri atıb küncə bucağa baxdı içəridə hec kim yox idi . Amma uşaq sesi içərini başına almışdı . Biraz da irəli gedib qapısı qırılıb düşmüş yerə boylandı . Elə bu vaxt kimsə arxadan boynun burub bıçağı boğazına dirədi 

   -Bissimillah, innisənmi, cinnisənmi, allah xətrinə , dəymə mənə ,balama xatir gəldim...

  Arxasındakı qəhqəhə çəkən adamın əli boşaldı. Asya tez irəli atılıb yerdəki odun parçasını qarmaladı. Dönüb cin saydığı adamı vurmaq istəyəndə əli havada qaldı. Bu adam gecəki adam idi. Yarı qaranlıqda üzünü yaxşı seçməsə də boy buxunundan o adam olduğundan əmin idi

   - Nəyə gülürsən əyə? 

   - İnnisənmi cinnisənmi? Haa haa haa...

   - Hə, innisənmi , cinnisənmi... 

   - Hələ də cinlərə, şeytanlara inanırsansa vallah saa sözüim yoxdu...

   -Eee...

   Asiya onun sözünə əhəmiyyət verməyib körpasinin yanına qaçdı.Onu qucağına alıb üzünü üzünə sürdü. Balasının qoxusunu içinə çəkdi . Samanlığın üstünə oturub üzünü küncə cevirdi. Yaxasını açıb:

   - Çıx çölə! Boxcanın arasında ayın-oyun var. Götür get, qarnını doyuzdur-deyə körpəsini əmizdirməyə başladı. Qulam boxçanı götürüb bayıra çıxdı. 

           ARAZIN BU TAYI 

   Bir necə həftədir evlənməsinə baxmayaraq. İbrahim hələ də gəlininə sahib olmamışdı. Vicdanı onu arvadına yaxın buraxmırdı. Evdə İbrahim onlarla bir yerdə , bir süfrə arxasında oturmurdu. Etdiyi xəyanət yadına düşdükcə elə bilirdi ki ,  Ulduz onu söyür, onu qınayırdı. Halbuki Ulduzun heç nədən  xəbəri yox idi. Bu hadisəni sadəcə qardaşları bir də Lalə bilirdi. Lalə İbrahimin bu hərəkətlərinə hirslənsə də, Mikayılı sakitləşdirib onların arasın düzəltməyə calışırdı . 

   - Mikayıl, sən allah fikir vermə,  şeytan aldadıb. Cox üstünə getmə, birdə etməz. İbrahim elə oğul deyil. Bunu sən də bilirsən. Dayısı yoldan çıxardıb onu. Üzdən gözdən salıb. Bu da ayısına yox deyə bilməyib. Nə bilirsən, bəlkə heç İbrahim o matışkələrlə yatmayıb. 

   - Nətər yatmayıb az, öz gözlərimlə gördüm. Başı sinəsində, əli məməsində. Deyirsən əli dəydi heç nə olmadı? Nəhlət sənə kor şeytan!

  - Allah səni biabır eləsin İbiş. Nəysə, olan olub day, sən də açıb ağartma, başına dönüm. Belə eləsən, Ulduz da ciddi nəsə olduğunu başa düşər ,ərindən ürəyi qırılar. Nəyə lazımdır axı? 

   Hələ eşidəndə ki, bir həftədə İbrahimin eli Ulduzun əlinə toxunmayıb,Lalənin kürkünə birə düşdü. 

   -Vallah bunları bağlayıblar. Molla Sadığı tapım gərək, bir şirinlik yazdırdım. 

    İki oğlunu da yanına salıb ,  şəhər məscidinə gəldi. Molla Sadığı tapıb yeni evlilərin dərdini ona danışdı. Molladan istədiyi duanı alıb, evə gələrək tələm tələsik hazırlaşdı. Qaynanası Nazlını da götürüb Ağıstafaya yola düşdü. 

   Anası və gəlinlərin görən Ulduzun sevincdən eli ayağı yerə dəymirdi. İbrahim işdəydi. Onların gəlişindən xəbəri yox idi. Qadınlar toplaşıb İbrahimin tədbirini görməyə başladılar. İş duanı ona içirdib biraz işvə, biraz nazla Ulduzu ona təslim etməyə qalırdı. Burda təbii ki, əsas iş Ulduzun boynuna düşürdü. Artıq utanıb çəkinməyin yeri yox idi.. Nə olur olsun bu gecə İbrahim onunla bərabər olmalıydı. 

   Sabah qalxanda evdə toy əhval ruhiyyəsi yaranmışdı. Lalənin yazdırdığı dua işə yaranmışdı. Hamı Ulduzu və İbrahimi təbrik edirdi. 

              TƏBRİZ

    Artıq bir neçə gün keçmiş, Asya özünə gəlirdi. Yarası dinmiş, ağrıları keçmişdi.  Banuxatun uşağın qaracının evindən yoxa çıxdığını bilsə də bu barədə Asyaya bir şey demirdi. Asya da hər gün dayısı arvadından  balasının halını soruşmaq kifayyətlənirdi. Bir iki dəfə də Banuxatuna oğluyla görüşmək istədiyini deyəndə Banuxatun bir bəhanəylə verdiyi sözün arxadından qaçırdı. Asyanın ürəyi arxayın idi. Balası əmin gələydi. Qulam özü qacaq orda burda gizlənsə də , onun oğluna da sahib çıxıb, onu gözdən uzaq bir yerdə gizlədirdi. Gündüzlər Asiya ona yeyəcək aparıb, axşama qədər balasının yanında qalırdı, gecə sabah namazına qədər də Qulam uşağı evə gətirib anasına təhvil verirdi. Demək olar ki,gün ərzində vaxtlarının coxu bir yerdə kecirdi. Qulam evə girəndə qara pərdələr çəkilir , qapılar kilidlənirdi.Saybalı artıq, Qulamı bu evin adamı kimi qəbul etmişdi. Bunu gözlərindən oxumaq mümkün idi .Qulam Saybalıya da vəziyyətini danışıb başa salmışdı. Qulam atasıynan bir otaqda söhbətləşərkən Asya o biri otaqda balasıyla bərabər gün keçirirdi. Saybalı yatdığında, yanındakı döşəkcədə dirsəklənib uzanan Qulam gözləriylə  qapıdakı pərdənin arxasından içərini izləyirdi. O, Asyanın analıq və qadınlıq duyğularına canlı şahid olurdu. Hələ köhnə axırda balasıyla kecirdiyi dəqiqələrdə də bu qadının necə sevimli və gözəl biri oduğunu ilk gündən hiss etmişdi. Bütün dərdlərini ,  bütün olanları balasıyla paylaşan Asyanı Qulam daha yaxından tanımağa başlamışdı. Bu zavallı qıza qarşı ürəyində dərin hörmət və mərhəmət, eyni zamanda da məhəbbət oyanmışdı. Bir də fikirləşdikcə bu qadına aşiq olur, özünü yaxınlıqdakı kəhrizə verib başını buz kimi suya soxurdu. 

 -Allaha-tanrıya bax, Qulam. Özünə gəl ! Sən özün ölümə məhkum olmuş bir qacaqsan,  bu zavallı bədbəxtidəmi öz oduna atacaqsan? Ver uşağı özünə, qaç get burdan, başının icarəsinə bax! Burax nə halları var görsun. Zamanında evlənsəydin indi bunun yaşında qızın vardı. Utanmırsan, Allah yolunda yaxşılıq etdiyin yazıq birinə qarşı belə şeyler fikirləşirsən? Deyək ki, aldın apardın bu bədbəxti , yerin yox, yuvan yox ,harda yaşadacaqsan?Dağlarda,qaçaq? Onsuz da səni axtarırlar. Bir gün tutulsan? Həm də zina qurbanı olmuş , zorlamadan bic doğmuş bir qadınla bir yerdə. Nə olacaq sonra. Deyək ki , sən yenə qaçdın və ya öldün qurtardın bəs o, bəs uşaq?- deyib özü özünü şillələyib özünə gəlmək istəyirdi. 

    Bu gün son günü idi. Uşagı Asiyaya verib buranı tərk edəcəkdi. Bu barədə bu gün Asyayla danışmalıydı. 

  Asya içəridə balasını yedirib yatırdıqdan sonra körpəsini Qulamın hardansa tapıb gətirdiyi köhnə və qırıq beşliyə qoyub üstünü incə çit parçayla örtdü. İşini bitirdikdən sonra Qulamın yanına gəldi. Süfrə qabağında qalmışdı. Hec nəyə əl vurmamışdı. Qoltugunda ona  gətirdiyi şamamanı belə kəsməmişdi . 

 -Deyəsən bu gün qarnın toxdur?

 - Gəl, Asya danışmalıyıq! 

   Asya ayağının altındakı taxta və zir zibilə ilişməmək üçün ətəyini əlinə yığıb Qulamın yanına gəldi. Süfrənin o biri başında oturub badamı və ceyran gözlərini Qulama zillədi. İlahi belə gözəl gözlər olar? Göz gözə baxdıqca, baxışlar toxunduqca Qulamın ürəyi əsir, Asyanın da utancaqlıqdan rəngi allanır, gözləri süzülüb Qulamın  baxışlarından qaçırdı. Qulam bu qızın gözəlliyinə məftun olmuşdu. Sanki bu qızı ilk dəfə idi görürdü, sanki bu qızın varlığını və gözəlliyini ilk dəfə idi kəşf edirdi. Analıq Asyaya yaraşırdı. Bədəni toparlanıb şuxlanmış, üzünün dərisi günəş kimi parlayır, gözlərinin içi gülürdü. Asiyanın nigaran baxışlarında analıq sevinci onun gözəlliyinə xoşbəxtlik qatırdı. Bu qadını sevməmək mümkün deyildi. 

   Qulam qarşısındakı bu qadını süzdükcə Asya rəng verib rəng alırdı. Dili kilidlənmiş, bu səssiz eşq elanından sanki məst olmuşdu, bu zövq verici sükutu pozmaq istəmirdi. Sükut uzandıqca Qulamın ürəyi yerindən cövr edirdi. "Ah, keşkə bu gözlər gözlərimdən qaçmasaydı. Kaş, bu baxışları tuta bilsəydim, kaş, bu gözləri sevə bilsəydim,  bircə dəfə , tək bir dəfə onları öpə bilsəydim ..." 

   Qulamın baxışları altında yağ kimi əriyən Asya özünü cəmləyib sükutu pozdu:

  - Hə, Qulam qardaş, nolub, nə deyəcəkdin? 

  - Mən burda bu qədər qala bilmərəm. Getməliyəm. 

  Qaşlar catıldı gözlər süzüldü . Gözlər süzdükcə ürəyinin başına od düşdü. Dilinin deyə bilmədiyini gözlər dedi : "bəs mən ?"

   -Buna məcburam. Mənim vəziyyətimi az çox bilirsən sən. Bir gün məni tutacaqlar. Tutulmağımdan qorxmuram ee..

   -O zaman nədən qorxursan ? 

  - Bilmirəm ...əslində bilirəm...

   - Hə ? ...

   " Səndən qorxuram, sənə tutulmaqdan qorxuram, sənə vurulmaqdan qorxuram , sənə aşiq olmaqdan, sənə ümüd verməkdən qorxuram" demək istədi. 

 -Bilirəm , məndən qorxursan. Qulam başını qaldırıb Asyanın gözlərinin içinə baxdı, onun gözlərində nəsə axtardı, nə axtardığını özü də bilmədi. Asyanın baxışları alovlanıb yanan atəşə dönmüşdü. Aralıdan Qulamın baxışlarını qarsırdı. Gözlərindən parlayan atəş ordan da süzülüb ürəyinə dolurdu... 

   - Hə səndən qorxuram . 

   -  Mən cəhənnəm, Bəs Araz, onu neyləyəcəyik? 

   -Elə onu fikirləşirəm ...

   - Hmm ...

   Qulamın üzü çölə tərəf idi .  Qəfil yerindən sıçrayıb əlini qoftasının altına saldı. Qapının arxasına kecdi. Barmaqlarını dodağının üstünə qoyub , Asyaya yerə yatmağı işarə etdi . Qulamin anidən qalxmasını təhlükəli bir vəziyyət olduğunu görüb  Asya yerə yatdı, dönüb qapıdan bayıra baxanda Banuxatının dəyirmana tərəf gəldiyini gördü . Həmişə dəyirmana və ya işləməyə gedəndə uşaqlarından birini yanına alan Banuxatun bu dəfə tək gəlirdi. Sürünüb Qulamın yanına gəldi. Ayağa qalxıb Qulamın arxasına sıxıldı . Qulamı özünə sipər etmişdi . Çox həyəcanlı idi. O burda nə gəzir, bəlkə, Banuxatun onun burda olduğunu bilir? Dayısı arvadını yaxşı tanıyırdı. Çoxbilmiş arvad idi. Yəqin hər gün sabahdan Asyanın evdən çıxıb, axşam evə gəlməyinə şübhələnib, indi də onun izinə düşüb. Qulamın qolundan yapışıb :

   -Mənim burda olduğumu bilir yəqin. Çox qorxuram . 

  -Sakit ol. Dəyirmana girəcək . Sadəcə həmişəki vaxt gəlməyib . Bu dəfə tez gəlib. Dinməzcə get uşağı götur keç ordakı taxtaların arxasına0 elə elə uşağın səsi çıxmasın. Birazdan bura gələcəklər 

   -Gələcəklər? Kimlə? Axı o təkidi . 

  Qulam onun üzünə baxıb:

  - Sənə nə deyirəm onu elə, Asya. İndi özün hər şeyi görəcəksən. 

   Asya onun dediyi kimi edib uşağı götürüb daldalığa çəkildi . Balası şirin şirin yatırdı. Qucagında qalsaydı oyana bilərdi Burdan da cıxıb qacmağa yer yox idi. Qaçsa belə gizlənməyə yer yoxuydu, hər tərəf çöllükğ idi. Bir dəyirman var. Oranı da dayısı arvadı zəbt etmişdi. Balasını samanlığa qoyub nazik örtüsünü uşağın üzünə çəkdi. Quru samanları onun üstünə səpdi, uşağı samanlıqda gizlətdi. Qırılıb haşıyesi çıxmış balaca pəncərəyə yaxınlaşıb, oradan, bayıra boylandı .Banuxatun görsənirdi. 

   " - Yəqin dəyirmana gəlibmiş heç məndən xəbəri yox imiş, bayaqdan mən də ürək göbeyimi yeyirəm burda" - deyə özünə ürək dirək verib gizləndiyi yerdən çıxdı. Etrafa baxıb gözləriylə Qulamı axtardı . Qulam yox idi. 

   -Qulam qardaş!- yavaşca səsləndi. Qolundan gücli bir əl tutub onu zərblə geri dartdı. Arxadan bir güçlü qol onu var gücüylə qucaqlayıb ağzını yumdu. Qulağına "sus" deyərək onu geriyə sürüdü . Asya onu dartan adamı göre bilmirdi, canı ağrıdı. Bütün bədənini məngənə kimi sıxan bu adamın əlindən çıxmaq üçün çabaladı. Asta cabaladıqca qollar onu özünə daha çox sıxırdı. Balaca cılız vucudu arxasındakı güclü kişının bütün əzalarını hiss edir, Asiyanı daha çox qorxudur və caşdırırdı. Asya onu qucaqlayan kişi ilə kor korane süpürləşərkən birdən yan tərəfdə üzü dəyirmana teref durmuş bir kişi gördü. Eli- ayağı boşaldı. Artıq səs salmamaq üçün sakitləşib, geri döndü. Onu tutan Qulam imiş. İkisi də aşağı əyilib, vaxtı ilə atların bağlandığı yerə keçdilər aşağı çöməlib gizləndilər . Bura qaranlıq və üfunətli bir yer idi. Üfunətdən Asyanın ürəyi ağzına gəlirdi. İçəridəki yad kişi görünməsə də oğlunu yatırdığı samanlık aydın  görünürdü 

  - Araz orda qaldı - deye pıçıldadı. 

 -Sənə dedim axı, uşağı götür o tərəfdə daldalan! 

  Çöl qapıdan içəri düşən kölgə onların səsini kəsdi. Samanlıqda çadralı qadın peyda oldu. Onun arxasınca da kişi. Kişinin üzü götünürdü. 

   -A, bu məşədi Said dayıdı ki?!

  - Suss ..

   Asya səsini udub irəli boylandı. Qadın Banuxatuna oxşayırdı. Amma üzünü görmədən əmin olmaq istəmirdi. Belə şeyi heç ağlına gətirməzdi ki ,  Banuxatunla bacısının əri ilə..

   

    ... Ara  vermədən elektropoct adresimə Baharın yazdığı məktublar düşürdü. Bu məktubları nə oxumağa , nə də incələməyə halım qalmışdı. Gözlərim cox yorulmuşdu. Oxuduqca bir birinin arxasınca gələn həyəcanlı səhnələr gözlərimin qarşısında canlandıqca, mən özüm özümü bu hekayənin qəhrəmanı sanırdım. Yoox, bir kitabı bir günə oxumaq olmadığını bilirdim. Bir həyatı bir günə necə oxuyacaqdım ki? Qoy qalsın sabaha... Kampüteri söndürüb ayağa qalxdım ...

            ______BÖLÜM= 9  _____

     Bu əhvalat beynimə necə dolmuşdursa, gecə yatanda da yuxuda bu üzünü görmədiyim ,  tanımadığım qəhrəmanlarımı görürdüm. Sanki onlar mənim yaxınlarım, mənim tanıdıqlarım idi. Bəzən evdə ailəmlə söhbət edəndə onlardan danışır, onların həyatlarını  ailəmlə müzakirə edirdim . Sanki onlar bizim fanıdığımız bir ailə və biz onları düşdükləri bu qəribə vəziyyətdən çıxaracaq adamlar idik . Günümün çoxu kampüter arxasında keçirdi. Bahardan gələn mesaj və məktublar həyatımın bir parcası olmuşdu. Bir gün məktub və ya mesaj gəlməsəydi özüm də darıxırdım. Onları dönə dönə oxuyur, bəzi şeyləri nota alır, bəzilərini seçib irəlidəki bölümlər üçün başqa alboma yığırdı.Bahar  olayları hadisələr, xatirələr əsasında danışıldığı üçün, hadisələrin gedişatı üst üstə düşmürdü . Onları inceleyib bir birinin ardıyca yazmaq oxucularımda daha gözəl təəssürat yaradacağıma əmin idim. Həyat Baharın ailəsinin həyatı idi, ama bu həyatı romana çevirən mən ...

    Utandığından yanaqları qıp- qırmızı qızarmış, xəcalət tərindən başındakı kalayağısı suyun içində idi. Həyatında heç vaxt görmədiyi səhnəyə üz- üzə dayanmışdı Asya. Qarşısındakı samanlıq sanki bir filim səhnəsi, orda isə iki parno ulduzunun obrazi canlanırdı. Xəcalətindən üzünü o tərəfə cevirib qulaqlarını və uzunu ovuclarında gizlədirdi Banuxatunun ettiraslı səsi bütün vücudunu tərpədir, bütün hissiyatını zəbt etmişdi. Beyninə sanki iynələr sancılırdı və bu iynələr sancıldıqca da qıcıqlanıb əsəbləşirdi. Daha dayana bilmirdi, oraya gedib dayısı arvadının saçın başın yerə tökmək, bacısının ərinin üzünə tüpürmək istəyirdi. Əlini üzündən çəkib Qulama baxıdı. Qulam da ona baxırdı. Qulam da gərgin halda, əli üzündə və  saqqalına qalmışdı. Asyanın düşdüyü vəziyyəti, keçirdiyi hissləri yaxşı başa düşürdü. 

   Anidən Asya yerindən qalxıb , samanlığa qaçmaq istədi. Qulam cəld hərəkətə keçdi. Biləyindən tutub onu özünə tərəf dartdı. Asya qışqırmaq istəyəndə onun ağzını tutub yerə oturtdu. Asyayla Qulam arasında səssiz əlbəyaxa döyüş başlamışdı. Qulam onun ağzını sıxdıqca Asya onun əlindən qurtulmaq üçün var gücüylə Qulamı yumuruqlayır, onun saçlarını yolurdu. Yerdə əlbəyaxa süpürləşən Asya Qulamı harasına gəldi təpikləyib vurur , özünü onun əlindən qurtarmağa çalışırdı. Elə bil Banuxatunla məşədi Saidin acığını Qulamdan çıxırdı. Qulamın boyun boğazında tutar qalmamışdı. Asya onun qulağını qoparır, üzünü cırmaqlayırdı. Yanaqlarından qan damlayırdı. Asyanın sakitləşməsinə çalışan Qulam hələ də Asyanın ağzını möhkəm möhkəm sıxırdı. Təngənətfəslikdən və burnunun sıxılmasından deyəsən Asyanın burun damarı partlamışdı . Qulamın ovcu qanla dolmuşdu. Asyanın gözü necə dönmüşdürsə nə qanayan burnu nə də yolunub ovuclarına qalan Qulamın saçlarını görmürdü. Qulam inad etdikcə Asya daha da vəhşiləşirdi. Qulam qızın arxasını döndərib qızı var gücüylə özünə sıxdı. Bir əli Asyanın ağzında, biri əliylə qollarını tutmuşdu. Ayaqlarıyla ayaqlarını sarıb onu hərəkətsiz hala gətirmişdi. Biraz sonra  Qulamın qollarından cabalayıb çıxa bilməyəcəyini anlayan Asya təslim olmağa qərar verdi. Hərəkətsizlikdən büs bütün keyimişdi. Daha Qulanma qarşı gəlməyə halı qalmamışdı. Qulamın nəfəsi tərdən pörtmüş qızın üzünə, boyun boğazına sərinlik gətirirdi. Asyanın sakitləşdiyini görən Qulam qızın qulağına əyilib pıcıldadı . 

   -Nolub sənə, uşaqsan?Sakit ol birazca. Neyləmək istəyirsən sən? Başına bəla axtarırsan, dəli qız? Özünə yazığın gəlmir gəlməsin, mənim nə günahım var? Nə pisliyim keçib sənə? Mən də cəhənnəm, bəs o samanlıqdakı oğlun? 

   Qulam danışdıqca Asya gözlərini yumub çarəsizcə için için ağlayırdı. Özündən asılı olmayaraq qolları arasında əsən qızı biraz da özünə sıxıb dodaqlarını saçlarına yapışdırdı. Saçlarının qoxusunu içinə çəkib, incə ik bir öpüş aldı. Elini qızın ağzından çekib Asyanın dodaqlarının qanın elinin arxasıyla sildi.  Asya elə indicə ağz burnunun qanadının hiss edib daha da kövrəldi. Başını yuxarı qaldırıb burnunun qanını kəsməyə çalışdı.  Qulam cibindən bez parçası çıxarıb Asyanın burnuna tutdu. 

   -Sakit ol, hər şey yaxşı olacaq. Onlar bizi burda görsələr, öz günahların boyununa alarlar səncə? Bir düşünsənə, onlar qohumdurlar. Heç kimə sübut edə bilmərik ki, onlar burda nə qələt edirlər. Əksinə onlar bizi şərliyərlər,  deyərlər ki, Asyanın izinə düşüb burya gəlmişik, naməhrəmlə bir yerdə tutmuşuq... 

     Elə bu vaxt içəridən Arazın  səsi gəldi. Uşaq ağlayırdı. Cərəyan vurmuş adamlar kimi hərəsi bir tərəfə atıldı. 

  -Sən yerindən tərpənmə! - deyərək Qulam arxa tərəfdəki dəliyə yaxınlaşdı. Böyük bədənini dəliyə pərçim edib, oradan özünü bayra atdı. Bu dəlik vastesiyle içəridəki zibili ,  təzəyi bayıra kürüyürmüşlər ...

   Asya dönüb samanlığa baxdı . Said tələm-tələsik əynini geyinirdi. Şalvarının bağını bağlaya bağlaya özünü məhəccərdən yerə atıb, ordan uzaqlaşdı. Banuxatın geyinməyə macal  tapmayacağını görüb paltarlarını qoltuğuna vurub çılpaq  bədənini çardrasının altında gizlətdi. Qapıdan cıxmaq istəyəndə Qulamla rastlaşdı. Körpə hələ ağlayır, Asya gizləndiyi yerdə güclə dayanırdı. Bir an öncə qaçıb balasını qucağına almaq istəyirdi. 

   Qulam içəri girərək samanlığın ortasında donub qalmış qadına  yaxınlaşdı. Əli ilə belindəki şallağa tutub, Banuxatunun sağına soluna dolandı. Qulamın gur səsi içərini bürüdü:

   -Kimsən? Burda nə gəzirsən?

  - Mən... mənn..

  -Nə mələyirsən cavab ver! 

 -Mən dəyirmana gelmişdim qardaş ...

- Qardaşın evində... mənnən saa qardaş olan deyil. Hələ sənin kimi... heç utanmırsan ərli arvad...

   Banuxatun yerə çöküb , Qulamın ayaqlarına sarıldı... 

  -Ayaqlarının altında ölüm, qardaş, məni bağışla.

  -Əlini çək az, qardaşın evində dedim sənə... 

-Yaxşı... Nə görmüsən burda qalsın. Mənə yazığın gəlsin. Üc dədəli yetimim var.

   -Kimdi aaz o peysər? 

   - ... 

   -Kimdi nəyindir? Deyəsən axı bacının əridir, həə? 

 -Allah maa ölüm ver-Banuxatun üzünə əl apardı:

   - Qurban olum məni balalarının başına dola- deyərək Qulamın dizlərini qucaqladı. 

  -O murdar əllərini çək görüm  üstümdən! Mənim balam zadım yoxdur-Qulam ayağıyla onu itələyib yerə yıxdı. Şallağı çəkib ayağnın altında kirpi kimi yumurulanmış qadının belinə çırpdı. Qadın Qulamın dizlərinə sarılıb yalvarırdı. Qulam murdar bir şeyi özündən uzaqlaşdırırmış kimi üzün gözün qırışdıraraq, onu özündən aralayıb üzünə tüpürdü: 

   -Allah  bəlanı versin, Allah sizin kimilərin bəlasını vermir ki, sənin kimilərinə görk ola da... 

-Nə deyirsən eləyərəm, qurbanın olum, bu sirri kimsə bilməsin ,  yalvarıram. Burax məni gedim. Bir də belə qələt eləmərəm . 

  -İtil, gözümün önündən, qancıq!

 - Allah səndən razı olsun! - deyib Banuxatunla əl ayaq elədi. 

  - Amma bir şərtlə! 

   - Nə deyirsən eliyəcəm. Bu sirri heç kim bilməsin. Bir də qələt edərəm dədəm kərbalayi Həsənin, nənəm Hacıxanım Zəhranın ağzıyla...

  -Nə qələt edirsən, kimlə nə p'x yeyirsən özün bilərsən. Sən mənim dediklərimi elə! 

   - De görüm şərtin nədir. Nə desən mən razı, təki bu sirr burada qalsın. 

  -İnan məni heç maraqlandırmırsan. Bu saat məni o ağlayan uşaq və onun anası maraqlandırır. 

   Banuxatın təəccüblə samanların arasında hələ də ağlayan uşağa baxdı. 

  - Bu gecə, mənə bir arabalı at, bir az yeyəcək,su, biraz da xərclik  gətirməlisən! - Qulam bu əmriylə söhbəti kəsdi- di yeri! 

  -Dədəm, nənəm saa qurban- Banuxatun Qulamı sözünü tamamlamağa qoymadı- at, araba, yeyəcək verərəm amma heç pulum, qızılım yoxdu. Onu  məndən istəmə, ərsiz arvadam, dədəli yetimlərim...

  Qulam qırmancı qaldırdı.Qadın başını ovuçları arasına alıb aşağı əyildi. 

  -Sən istəsən taparsan, qancıq.Ərin yoxdur, oynaşın var, get oynaşından al. İtil burdan ifritə. Xoruzun ikinci banında burda gözləyirəm haa. Gəlməsən məndən incimə! 

   Banuxatun ətəyini əlinə yığıb cıxanda Qulam arxasından səsləndi :

   -Həə, bir də baldızın qızı Asyanın mənə gətirəcəksən!

   - Asyanı?Dayan bir... Sən kimsən? Sən... sən... o Asyanın dediyi adamsan, taxıllıqdakı? Sən cinsənmi? Yoxsa cinlərin qadın aşiq olduğu doğrudur?  Sən ona aşıq olmusan, ona görə ona kömək edirsən? O uşağı da sən qaçırtmısan?- dönüb samanlıqda ağlayan uşağa tərəf boylandı. İxtiyarsız halda ora tərəf getdi. Qulam onun qolundan tutub, saxladı onu qapıya itələdi. 

   -Yeri get, ay arvad, vaxtım yoxdur. Ya dediklərimi elə, ya da...

  -Baş üstə, baş üstə... deyib Banuxatun qapıdan çıxdı. Qapıda ayaq saxlayıb Qulanma döndü:

  -Bəs birdən Asya gəlməsə? 

  -Gələr, gələr.Sən ona de ki, səni oğluna qovuşduracam ...

   Qadın üzünü çöllüyə tutub qaçmaq istərkən Qulam onun qolundan tutub özünə tərəf dartdı. Onunla burun buruna dayandı. Zəhmli baxışlarında hökm Banuxatunla vücudunu titrədirdi. 

  - Burdan gedib, burda olanları  oynaşına xəbər vermə ha. Hər hansı bir səhvin ölümünə səbəb olar. Ağlın varsa ağıllı başlı Asyanı mənə gətir, həyatını qurtar. 

  - Qadan alım, bəs kişi?

  - Nə kişi az? 

  - Asyanın atasını deyirəm. Axı o yatalaq xəstədir.  Asyanın qaçırsan o nolacaq, ona kim baxacaq? 

   - Sən bunu dərd edirsən özünə? Əlbəttə onun atasına sən baxacaqsan. Başa düşdün,  yoxsa...

   -Başa düşdüm, başına dönüm, başa düşdüm. 

   Bütün bu olanları, danışıqları Asya içəridən görürdü. Qadın gedəndən sonra Asya gizləndiyi yerdən cıxıb Qulamın üstünə düşdü. Qulamı yumuruqladı:

  - Bu nə cəsarət, bu nə hoqqadır mənim başıma açırsan. Sən məni ondan niyə istədin ki?  Sən rəsmən məni qaçırmaq üçün ondan kömək istəyirsən? 

  - Qaçırmaq? Ha ha haa... 

   - Bunun adı qaçırmaq deyil bə nədi? Sən heç bilmirsən mən səninlə gəlirəm ya yox? Bu nə arxayınlıqdır belə?  Həə? Nə gülürsən ee? 

   Asya onu yumuruqladıqca  Qulam qəhqəhə çəkirdi.O, güldükcə Asya hirsindən catlayırdı. 

   -Nəyə gülürsən ayə? Başın xarab olub? Burda gülməli nəsə var? 

   Asya Qulamın dayanmadan güldüyünü görüb, iki əlli ola aley edib : 

   - Allah, dəlillərinə ağıl ver. Alaaa kül başına ...- deyib uşağına tərəf getdi. Uşağını qucağına alanda əllərini qollarını bütün pisliyin içində gördü . Üstünə baxdı üstü- başı bütün pisliye batmışdı. Özü də leş qoxuyurdu.Dönüb Qulama baxdı. O da elə Asyanın günündəydi. Bayaq içəridə süpürləşəndə ikisi də pəyədə atların təzəklərinə bulaşmışdılar. Asyanın üzü gözü qanın içində, Qulamın üzü çırmaq- cırmaq idi. Asya Qulamın bu halına özünü saxlaya bilmədi, onu gülmək tutdu...

 ARAZIN O TAYI . 

   Bir səhər yuxudan qalxdığında şəhərin elektrik dirəklərindən asılmış radiyoda Böyük Vətən Müharibəsinin  başladığı elan  edilirdi. Hamı kimi İbrahim də təlaşla şəhər meydanına üz tutdu. Bəli deyilən xəbər doğru idi. Faşist Almaniyası SSRİ- yə müharibə elan etmişdi. Bütün ölkə səfərbər olmuşdu. 

    Vəziyyət günü gündən gərginləşirdi. Ambarlarda toplanmış  məhsullar, əldə edilən qazanc və pullar müharibəyə silah -sursat almaq üçün göndərilirdi.  Müharibə SSRİ - nin hər bir Respublikasında olduğu kimi Azerbaycana da tesirsiz ötüşməmişdi. Hər gün ölüm xəbərləri, anaların vay şivəni , qıtlıq, açlıq ölkəni başına almışdı. Köhnə nəsillərdən,  ölkənin bu vəziyyətinə sevinənlərin əksinə olaraq, yeni nəsillər bu vəziyyətə əzmlə qatlanırdılar. Nə olur olsun,vətən torpağının bir qarışını da düşmənə təslim etmək istəmirdilər. Ölkənin hər sahesi "vətən naminə! "  deyib can başla birləşmişdilər. Müharibə başlayanda iki il ibrahimi  müharibədən yayındıran Bəşirin həmişəki kimi bu dəfə də nə kiməsə, nə də vətənə heç bir faydası yox idi. Kalxozdan əldə etdiyi gəlirlərlə bu dar və böhranlı günlərdə istədiyi adamlara "hörmet" edir, "xətr" qazanırdı.Əlinə fürsət də düşmüşdü. Həmişə erməni qızlarıyla eyş- isarətdə olan Bəşir bu dəfə başqa əyləncə tapmışdı. Əri müharibədə ölən  cavan gəlinlərə tamah salmışdı. Onları pul və ya yeyəcəklə şirnikdirib gecələr evlərinə soxulurdu. Müharibədən sonra onlarla evlənəcəyini vəd edirdi .

     Günlərin bir günü yemək zamanı, bürün külfət süfrə başındaykən İbrahim belə bir qərar verdi . 

 - Müharibəyə gedirəm...

   Qızların və Ulduzun vay-şivəni aləmi başına götürsə də İbrahimi heç bir şey qərarından döndərə bilmədi. 

    Müharibə başlamadan Mikayıl əsgərliyə getmişdi. Hələ əsgərlikdəykən müharibə başlamışdı. Müharibənin 7 ayında Mikayılın ayağı ciddi zədə alaraq geriyə gəlmiş, bir neçə aydan sonra yaralı ayağında çürümə baş vermişdi . Ayağı dizdən yuxarı kesilmişdi . Döyüşə getmək qərarı, necə illərdir küsülü olan qayın yeznəni barışdırıcı. İbrahim əmisi qızlarını və Ulduzu Qarabağa gətirib Mikayıla tapşırıb özü isə müharibəyə yollandı . 

   Ölkənin mərd oğulları ön cəbhələrdə, qadınlar və yaşlılar, müharibədən yaralanıb geri gələnlər isə arxa cəbhələrdə vətənin xidmətindəydilər. Bəşir kimiləri isə qız gəlinləri yoldan  çıxarıb dövran sürürdülər. 

   Arxa cəbhədə Vətən xidmətində duranlardan biri də Ulduz idi. Ulduz tibb bacılığını oxusa da İbrahimin qısqanclığı ucbatından heç bir yerdə işləməmişdi.İbrahim müharibəyə gedəndən sonra o da xəstəxanaya gəlib baş həkimlə danışdı. Burda onlara kömək etmək istədiyini dedi . Belə bir vaxtda, xəstəxanalarda həkim və tibb bacılarına ehtiyyac olan bir dönəmdə Ulduzu əldən qacırmaq ağılsızlıq olardı. Odur ki, baş həkim əmrini verib onu isə başlatdı. 

  İşlədiyi yer kiçik rayon xəstəxanası olsa da buraya da yaralılar gətirilirdi. Əsasən də yarası sağalmaq üzrə olan yaralılar burda müalicə olunurdular. Qısa müddətdə Ulduz  kollektiv içində öz hörmətini qazandı. Emeliyyat zamanı cərrahın köməkliyi ilə  qazandığı uğurlar onun yatmış arzularını yandırırdı. Həkim olmaq istəyirdi. Ürəyi arzularla aşıb daşıdı. Bir tərəfdən də vətənpərvərlik eşqi bu gənc qadını ağuşuna alıb daha da yüksəklərə çəkirdi. Neçə ildir evli olmasına baxmayaraq uşaqları olmamışdı. İbrahim müharibədədir. Geri gəlib gəlməyəcəyi bəlli deyildi. Əvvəllər İbrahimdən tez tez məktub alsa da sonralar bu məktubların arası seyrəlməyə başlamışdı. Ürəyində bir nigarancılıq baş qaldırsa da özü özünü teselli edirdi "müharibədir hər an, hər şey ola bilər, tədbirli ol! " -  deyə düşünürdü, Ulduz. Bu cetin dövrlərdə özünü hər şeyə hazırlamağa çalışırdı. O düşünürdü ki, heç bir qadın özünü kişidən asılı bir vəziyyətdə görmemelidir, hər hansısa bir qadının həyatında kişi olmaya da  bilər. Bəs o qadınlar necə yaşamalıdır. Özü öz ayaqları üstündə necə durmalıdır?Həyata kişi olmadan necə tutunmalıdır? Bəs birdən əri müharibədən gəlməsə , onda necə olacaq? Onda tək başına həyatla necə mübarizə aparacaq? Savadı, biliyi, sənəti olmasa  fürsəti, müftə ir, şorgöz kişilər onu ezməyəcəkmi? Ulduz da bəzi qadınlar kimi bu qurdlar kimi ağzını acan əclafların yemi olmayacaqmı? Hər dövurun bir şərəfsiz olur təbii ki, o zamanın da ifritə qadınları, alçaq kişiləri vardır təbii ki, zamanə elə gətirmişdi ki, bir tikə çörəyə qadın qadını belə kişilərə satırdı.o ki qala gözəl gözəgəlimli gənc bir qadın olasan. Martda daranmış o qədər qurdlar var ki, fürsət gözləyirlər. 

   Belə şeyləri düşündükcə özü - öz qərarını vermişdi, Ulduz. Nə olur olsun, təhsilini davam etdirmeliydi. Bu barədə ilk fikirini, yanında işlediyi doktora,  sonra isə qardaşı İsmayıla dedi. İkisi də bu barədə onu təbrik edərək, bu yolda onu sonsuza qədər dəstəkləyəcəyinə söz verdilər. Mikayıl isə bu barədə hec kəlmə belə eşitmək istəmirdi. Zatən müharibənin belə qızğın vaxtında oxumaq da mümkün deyildi. Ölkənin təhsili bu barədə iflic vəziyyətdə idi. Həm o illərdə qadınların həkimlik oxuması normal qarşılanmırdı heç. Ama yenə də Ulduz bu yolda çabalayıb hər yerə baş vururdu. Bəzi yerlərdə rədd cavabı alsa da bir işıq yolu vardı. Tibb bacısı kimi ön cəbhədə calışıb, öz məharətini göstərmək və ordan Moskva Tibb Universitetinə göndərilmək...

    Artıq 6 ay idi ki, İbrahimdən də heç bir xəbər yox idi. Gözləri yolda qulaqları səsdə idi. Hər an qapılarının döyüləcəyi və İbrahimdən qara kağız  alacaqlarını gözləyirdilər. Nə qara kağız vardı, nə də bir xəbər. Ağlına gələnlər Ulduzun başına gəlmişdi. Bəlkə də itkin, bəlkə də əsir düşüy, ya da sərhəddi keçib, fərarilik edib, müharibədən yayınıb. Axırıncı dəfə Kırımdaydı. Bəlkə ana vətən - Təbriz eşqi İbrahimi çaşdırıb? Kırım türklərinin vasitəsiylə Türkiyəyə, ordan da İrana keçib? Ulduzun ağlına hər şey gəlirdi. Səbəb hər nə idisə İbrahimin adı nə öldü siyahısında vardı, nə qaldı, nə fərari, nə əsr, nə də itkin... Sanki yer ayrılıb yerə girmişdi İbrahim. 

  Ulduzu bütün ümüd kəsilmişdi. İçində ona səssiz yas tutub həyatına davam edirdi. İbrahim olmayınca da arzularının qarşısındakı maneə də qalxmışdı. Ulduz həkimlik arzusuna daha qetiyyetli addımlar atırdı  Komisarlığa gəlib könüllü olaraq tibb bacısı kimi ön cəbhəyə getməyə ərizə yazdı və 1944 ilin dekabrında o, müharibəyə yollandı . 

  Beləliklə Ulduzun həyatının ən çətin və qürurlu sınaqlı günləri başladı. Tibbin ən çətin və məsuliyyətli üzü ön cəbhədə iş. Xəstəxanada nə görmüşdü ki? Əsl səhnə, əsil iş burdaymış. Müharibənin odu alovu içində al qanına qərq olmuş yaralıları döyüş bölgəsindən belinə alıb çıxarır onlara təcili tibbi yardım göstərirdi.Bura rayonda gördüyü sakit 3  5  yaralılıq xəstəxana deyildi. Bura ön cəbhə, döyüş meydanı idi. Əli, ayağı qopan kim, Bir parcasi bədənindən ayrılan kim... İlk gəldiyi günlərdə  belə ağır yaralılara dözə bilməyən Ulduz, sonralar onunla bərabər işləyən Olyadan təsəlli və dəstək ala ala artıq hər şeyə çalışmışdı. 

   Olqa başqa millətdən olmasına baxmayaraq qumral saçlı  23-24 yaşlarında bir qız idi. İlk gəldiyi gündən Ulduzla bacılıq olmuşdu. Sevdiyi var idi, onu sevdiyinin məhəbbəti müharibəyə gətirib cıxartmışdı. Əgər ölməsələr sağ qalsalar müharibədən sonra evlənəcəkdilər. 

    Sən saydığını say gör fələk nə sayır. Partizan keşfiyyat dəstəsində döyüşən sevgilisinin bir gün Olyanın qolları arasında əməliyyat masasında  öləcəyini Olya heç zaman ağlına gətirməmişdi. Olyanı kecirtdiyi stres və depresiya səbəbi ilə müharibədən təxris edib onu Moskvaya müalicəyə yolladılar . 4 ay idi, çiyin çiyinə döyüşərək Olyaya bağlanan Ulduz burda özünü tək tənha bir boşluğa düşmüş kimi hiss edirdi. Çox darıxırdı. İtki ardından itki... Sabaha ümüd edə bilmirdi. Həyatı ayrılıqlarına ibarət idi. Çox darıxırdı, İlduz. 

   İllərin ayrılığı Ulduzu ərindən soyutmuşdu. Evli olduqları zamanda da Ulduz ərindən bir mehribanlıq, güvən və sevgi görməmişdi. İbrahimin gözündə sevgi qısqanclıqla ölçülür. Belə ki, kişi nə qədər çox qısqanırsa, arvadını sıxırsa, özünə möhtac edə bilirsə, yumruğunu hökmünü qadınına daddıra bilir və sonra da arvadının könlünü alıb gecə qoynunaala bilirsə deməli o yaxşı kişidir və arvadını hamıdan, hər şeydən çox sevir, arvad da bu həyatı qəbul etməlidir, çünkü ərini sevən hər bir qadın ərinin kaprizlərinə dözməlidir. Bu qadının vəzifəsidir. Kişi nə edirsə etsin sadiq qadın ərinin qulluğunda səbr və sədaqətlə dayanmalıdır. Vəssalam. Ulduz da ibrahimin təsiriylə onu bele qebul etmişdi. Nə qədər incinsə də oturmaqdan başqa yolu  yox idi. Bəlkə də atası olsaydı onun kölgəsinə sığınardı. Mikayıl dəli dolu, onsuz da qabağından yeyən biri deyildi. Toylarından bu günə   qədər İbrahimlə düşmənçiliyinin  səbəbini hələ də bilmirdi. İndi desəydi, boşanıb gəlirəm, Mikayılın əli qana bulanmazdımı, balaları boynu buruq qalmazdımı?  İsmayılın ölkəylə bir adı vardı. O dövr üçün boşanmaq məsələsi biraz qərəzli idi. Həm də vəzifədə olan bir adam üçün. Belə bir adamın bacısının boşanması heç normal bir şey sayılmazdı. Dillə gətirilməsi belə utancverici bir hal olardı. Odur ki, Ulduz qardaşlarının əli qana batsın, adına xələl gəlməsini istəməzdi. İllərlə ərinin itaətlərinə qatlanıb  taleyin yazısına boyun əymişdi. Bu həyatıyla nə qədər barışmış olsa da onu erkək milçəyə qısqanan ərinə artıq ürəyində sevgi yerinə nifrət oyanmışdı. Uşağının olmaması da onu İbrahimdən daha çox soyudurdu. Ana ola bilməməsinə kədərlənmə də, bir tərəfdən uşaqlarının atasının ibrahim olmayacağına sevinirdi.özü həkimlərə çox olmuşdu. Ulduzun gec də olsa ana olacağı deyilmişdi. Demək problem ərzində idi. İstəsəydi də ərini uşaq üçün həkimə apara bilməzdi. Cünki bir kişinin uşaq üçün həkimə müraciət etməsi el arasında normal qarşılanmadı. İbrahim camaatın nə dediyini özünün mənafeyindən üstün tutan bir tip idi. 

   İlduz ərinin orda burda tez tez qadın məclislərində olduğunu eşitsə də bunun üstünü vurmurdu. Bilirdi ki , hər kəsin həmişə dediyi sözü eşidəcək: "kişi xeylagıdır, adına söz gəlmir,  ləkə yapışır" Vay o hala ki, onun etdiyin qadın edə ...

   Bu ailənin sonunu bir yerdə görmürdü. Ancaq nə etməli? Məcbur hər şeyə dözürdü.

   Olyanın bu sevgi faciəsinə baxıb bu zavallıların sevgilərinə qibtə edirdi Ulduz. Düşünürdü ki,Olyanın və sevgilisinin başına gələnlər Ulduzla İbrahimin başına gəlsəydi Ulduza necə təsir edərdi. Ulduz da Olya kimi "deli" olardımı? Olmazdı. Ulduz ərinə qarşı sevginin heç meyil bucağını belə görməmişdi. Əsla o ərinin yoxluguna dəli ola bilməzdi.Amma olmaq istəyərdi. Ən böyük arzusu idi, qeyri adi, heç kimin yaşamadığı bir eşq yaşaya. Qadın kimi sevib sevilmək, dəyər görmək onun ən böyük istəyiydi .

    Olyayla ayrılığına üzülsə də bu ayrılığ cox çəkmədi. Tezliklə müharibə qurtardı. Vətən qələbə qazandı. Vətən uğrunda qəhrəmanlıqlarına görə Ulduz medal və ordenlər ilə təltif olunmuşdu. Artıq geri vətənə dönmə zamanı gəlmişdi . Ulduz vətənə qəhrəman kimi qayıdırdı. Görək bu şan şöhrət Ulduzun içindəki boşluğu dolduracaqmı? 

   Müharibə Ulduzun gözünü açmışdı. Onu qorxmaz və cəsarətli etmişdi. Utancaqlıq və saflıq köhnə xatirələrə qarışıb itmişdi. Keçən günləri xatırladıqca özü öz saflığına gülürdü . Keçmiş zamanla indiki yaşamını tərəziyə qoyduğunda bəy nəsili olsalar da o dövürün acınacaqlı  və aciz vəziyyəti, avamçılığı Ulduzu əsəbləşdirir. Müharibədəki uğurları ona qol qanad vermişdi. Bu qədər əziyyətinin bəhrəsini görüb təhsilinə davam etməyəcəkdi ki? Onun əlini qolunu bağlayan nə idi? Uşağı yox idi, İbrahimdən də 1 ilə yaxındır heç bir xəbər çıxmırdı. İbrahım yaşayırsa da  Ulduzun müharibede olduğundan belə xəbəri yoxuydu. İbrahimin daha qayıtmayacağı umuduyla həyatının planlarını cızsa da hər zaman üzərində onun xofunu hiss edirdi. Bəlkə hardasa gizlənib, bəlkə müharibənin bitməsini gözləyir, gələcək?Bəs yaxşı bu qədər azadlığa alışmış Ulduz  təkrar İbrahimin boyunduruğu altına girə bilərdimi? Beynində suallar dolaşıq a bütün bu suallara tək bir cavab tapırdı Ulduz - ƏSLA!!! 

    Mikayıl Ulduzun arxasıyca Moskvaya qədər gəlsə də Ulduz İsmayıldan aldığı dəstəyə arxayınlaşaraq Mikayılla rayona qayıtmağa etiraz etdi. 

  - Burda qalıb oxuyacağam qaqa, xahiş edirəm, mənim bu işimə qarışma-deyib son qərarını verdi. Müharibə veteranlarına verilən dəstəkdən və öz həyat və praktik  təcrübəsindən yararlanıb Moskva Tibb Unversitetinə qəbul oldu. Universitetdə oxıyan zaman axtarıb Olqanı da tapdı. Olqa xəstəxanadan çıxmış və artıq şəhər xestexanalarının birində tibb bacısı işləyirdi. Ana atası Ukraynadakı döyüşlərdə elə evlərində yandırılıb öldürülmüşdü. Olqayla səmimi münasibətləri ailə dostluğuna sonra da qohumluğa səbəb olmuşdu. İsmayıl Olyayla evlənmiş, iki qızı və bir oğlu olmuşdu...

    Heyatının ən gözəl günlərini yaşadığı, uğurlarının bir birinin arxasıyca muncuq kimi düzüldüyü bir vaxtda, bir gün yenə tale qapıları onun...

   

  -  Yox artıq davam edə bilməyəcəm! -deyib kampüterin arxasından qalxdım. telefonu götürdü Bahara : 

   - Deyəsən bu həyat kitabını mənə bir gecədə oxutmaq istəyirsən? Bir aman ver nəfəs alim -  yazaraq, bir dene gözvurma və gülüş smaykı qoyub vanna otağına kecdim. Vanna otağına girib kranı açdım. Ovcumu su ile doldurub üzümə vurdum. İlıq su üzümə rahatlıq gətirdi . Dikəlib başımın üstündəki aynaya baxdım, üzünü gorüb tanımadığım bir qız ordan mənə baxırdı. Zərif uzun boylu, incə belli, şux baxışlı, zirək bir qız. Uzun saçlarını ortadan ayırmış və iki hörərək çiyinlərindən döşünün üstünə atmışdı. İlk baxışdan bu genc qızın üzü saflıqdan xəbər versə də , diqqətlə baxanda gözlərindəki qətiyyət ,  məğrurluq və özünə güvən bu qızın güclü bir qız olduğundan xəbər verirdi.    

    Başımı silkələyib hekayənin təsirindən cıxmaq istəsəm də bunu bacarmırdım. 

   - Kimdi bu qız? - deye özüm özümə sual etdim . Həə Bahar mənə belə bir şəkil göndərimşdi. Amma kim olduğunu xatırlaya bilmirdim. Beynim qarmaş dolaş idi. Üzümü silib, dəsmalı qapının başına atdım. Tekrar kampüterin başına qayıtdım. Baharın göndərdiyi şəkillərin içində təsəvürimdəki o qızı araşdırırdım .

              _____BÖLÜM= 10_____

     Bilgisayarımda mesajlar və  bəzi notlar bir-birinə qarışmışdı. İstədiyimi tapa bilmirdim.Ağlıma bir fikir gəldi. Bu gün heç bir şey etməyəcəm. Oturacam bilgisayarımın başında  qəhrəmanlarımın hər birinə ayrı ayqı qovluq açasam. Çünki bu hekayə 1 nəfərin həyatından ibarət deyil. Bir nəsilin dramdır. Axı bu nəsildə kim varsa onların bir birinə zincirvari bağlı olan həyatlarını qələmə alıram mən. Belə qarışıqlıqda notlardan nəsə axtarıb tapmaq samanlıqda qıl  axtarmaq kimi bir şeydi. Bəli, ən rahatı budur, gərək belə edəm. 

   Qovluqları hazırladıq, yazıları oxuduqca, sanki bir filimin fraqmentləri gözümün önündə canlanırdı. Canlandıqca dura bilmirdim. Yazdıqca yazmaq istəyirdim. Yazdığım bölümü yarım buraxıb təkrar Arazın o tayına döndüm. Çünki o aynadan  "mənə baxan" qızın şəkilini və kim olduğunu tapa bilməmişdim....

   Qulamın hədə qorxusundan sonra Banuxatun şələ kültəsini toplayıb ordan uzaqlaşdı. Xoruzun ikinci banına qədər zamanı vardı. O, bu gün həm Qulama arabalı at, həm pul tapmalı idi. Həm də, bu barədə Asyayla danışmalı idi. Asyanın bu məsələdən hali olması ağlının ucundan keçmirdi. Elə bilirdi Asya hələ də Arazın deyib sızlayan çarəsiz anadır. Oğluna qovuşmağı çox istəyirdi, bəlkə elə buna görə Asya hər şeyə razı olar. Bəs atası? Onu kimə etibar edəcək? Burada qalmalı olsa Asya oğlu üçün ölümü gözə alacaqmı? Oğluyla həyatını davam etməsi üçün bu naməlum tanımadığı, sevmədiyi "cin" bildiyi adamla qaçarmı?

   - Yox ay balam, bu iki üç günlük məsələ deyil, nçç. Görmürsən kişi necə arxayın danışır? Elə bil, Asyayla danışıb razılaşıb, indi də qaçmağı planlaşdırılar. Yox ee, mənim bilmədiyim şey var ortada. Deməli, bu kişi kimdirsə Asyanı coxdan tanıyan adamdır, hə dəqiq belədir - deyə Banuxatın yır yığış edə edə hadisələri təhlil edirdi. Birdən əlin üzünə çırpdı-:

  - Uyy allah maa ölüm ver! Bəlkə də qələt eliyir ee. Elə bu uşaq bu kişidəndir. İşin altından cıxmaq üçün yalannan deyib dayım məni zorlayıb. Az vallah hə. Elə məsələ belədir. Nə qədər oğraş dayı ola belə şey edər? Yazıq Bəşir, həə eey, elə bir zibili  varmış ki, sevdiyi ilə də  qacmadı da. Yoxsa hansı qız Abdulla kimi oguldan vaz keçər? Doğurdan da Abdulla ölürdü bunun dərdindən. Ana bacı sayan idi Abdulla? Asya ona öl desəydi ölərdi, öldür desəydi öldürərdi.

    Banuxatunla təəssüflə başına yumuruqlayirdi:

   - Ayy menim saf üreyim , gic başım! Mən özümü bijbala sanırdım. Dünənki uşaq bildiyim Asya məndən bij çıxdı. Nətər deyərlər ee "suyun lal axanı , insanın yerə baxanı ". Sağol səni... 

                  *****

   Asya Qulamın yanından evə dönərkən, Qulamla Banuxatunun danışdıqları beynində dövran edirdi. Cox cıxılmaz vəziyyətdə qalmışdı. Həyatını axarına buraxmaq, buralardan getmək istəyirdi. Bəs Qulam həyatını etibar edəcəyi adam idi? Bəlkə Qulam sadəcə onun bu şəhərdən çıxmasına kömək edəcəkdi bəs sonra? Qulam özü də qaçaq idi. Uşaqlı bir qadının  onun böyründən sallaması onun izini qabartmazmı, daha da diqqət çəkməzmı? Deyək bu şəhərdən çıxdı və ayrıldılar bəs sonra? Asya südəmər körpəyə hara gedəcəkdi, kimin qapısına sığınacaq? Pulsuz parasız lap getdiyi,tanımadığı  şəhərlərdə dilənçilik etsə belə, gecə başını soxmağa bir damı hardan tapacaqdı? Dayısının bəlasına gələn bir qız tanımadığı, bilmədiyi başqa şəhərlərdə  kişilərin yemi olmazdımı? Bəs yatalaq atası? Onu kimə tapşıracaqdı? Qulam atasını Banuxatın boynuna qoymuşdu düzdür. Bəs Qulam da bu şəhərdən getsə Banuxatın öz kefinə baxmayacaqmı? Atasını bu kohnə damda yiyəsiz və baxımsız buraxmayacaqmı? 

   Əlini üzünü arxın suyunda yusa da, üstü başı pisliyin içində, leş oxuyurdu. Özü özündən diksinsə də, az öncə axırda baş verənlər gözünün qabağına gəldikcə dodaqları qaçırdı. Banuxatının elədiklərinə hirslənsə də Qulama qarşı ürəyində bir həyəcan baş qaldırmışdı. Yol gedə-gedə üzünü şapalaqlayıb, ağlına gələnləri ürəyinə enməsinə icazə vermirdi. Qulamla onun arasında nə ola bilər ki:

   - Özünə gəl Asya, dədən yaşda kişidir. O sənə insanlıq edib kömək edir. Sənin fikirləşdiklərinə bax, axmaq! Bəlkə, kim bilir, nə günahı var ki, elədiyi yaxşılıqla günahlarını Allaha bağışlatmaq istəyir? Onunla sənin aranda  heç nə ola bilməz! Səni ölümün pəncəsindən qurtarıb, aparıb atacaq səni tanınmaz, bilinməz bır yerə. Deyəcək get oğlunla həyatını yaşa! Sən öz yoluna, mən öz yoluma. Çıxıb gedəcək işinin gücünün dalıyca. Sən durub burda gic gic şeylər fikirləşdiyini, bundan sonra nə olacağını fikirləş. Bəlkə də yazığın ağlından heç nə keçmir ee, bəlkə də camaatın arvadı uşağı var ee. Sən nə həşir gəlmisən özünə? 

    Belə düşündükcə bir tərəfdən də xəcalət təri onu bürüyürdü . Doğum anı, Banuxatının Məşədi Səidə axırdakı səhnəsi gözünün qabağına gəldikcə, bütün bunlar Qulamla onun gözləri qarşısında baş verdiyini düşündükcə muncuq muncuq tər tökürdü . 

   - Allah səni biyabır eləsin Asya! Allah bu nə idi mən yaşadım, bu nə biabırçılıqdır, bu nə xəcalətdir. Az, nə üzlə bu kişinin üzünə baxa bilirsən sən? - deyə özünü qınayırdı. Amma axırdakı peyinlikdəki süpürləşmə səhnəsi gözünün önündə canlandıqca tükləri biz biz qalxırdı. Uzunu qapatdıqca barmaqlarının arasından Qulama baxarkən Qulamın keçırdiyi həyəcan və hissleri indi dərk edirdi.

  - Öz aramızdı, yaraşıqlı kişidir, heç mənə qarşı da diqqətsiz deyildi ha... 

   Ürəyini qorxu sardi, qorxuyla bərabər sevinirdi:

   - Gör nə qədər möhkəm kişidir ki, Banuxatunla gedəndən sonra  o yiyəsizlikdə  mənə toxunmadı. Onun yerinə başqası olsaydı... Halal olsun. Belə qeyrətli kişiyə can qurban olmazmı beləsinə? Həyat etibar edilməzmi? Gedəcəm, vallah qaçacam onunla. Bundan sonra nə olur olsun. Bundan betər olmayacaq ki. Onsuz da axırım ölümdür. Ha burda , ha başqa yerdə. Belə əli qolu bağlı ölümə boyun əyə bilmərəm. Bacardığım qədər, nəfəsim çatdığı qədər qaçmalıyam. O etibarlı adamdır. Məni yarı yolda qoymaz. 

    Evə girən kimi üstdəki kirli  cadrasını cıxarıb qapının arxasına tulladı. Özünü atasının üstünə atdı. Başını çiyinlərinə qoyub səbbini özü də bilmədən hönkürüb ağlamağa başladı. İçində qəribə bir hiss vardı.  Bilmirdi dayısı arvadınamı hirslənib ağlayır yoxsa bu yazıq xəstə atasından ayrılacagınamı ağlayır? Bəlkə bu göz yaşlarını səbəbi gələcək günlərin xoş ümüdləridir. Bəlkə çarəsizlik? 

   Qapı ehmalca açıldı :

   - Öf, bu nə iydi belə?

   Banuxatun havanı qoxlaya qoxlaya içəri girdi:

  - Tövlə qoxuyur ev, üff...

   Ayağıyla qapının arxasındakı çadranı vurub ortaya cıxartdı. 

   -Bu nədir? Bu hardan çıxdı, bunu niyə bura qoymusan, ev iy verib iylənir. 

  - İndi çıxartdm əynimdən. Tövlədəydim, tövləni təmizləyirdim. 

   -At eşşək olmayan, illərlə girilməyən tövlənin? Həm də çadraya?- bic bic Asyaya baxıb ürəyində: "bax, bax buna bax bir, bu da mənə səkkiz gəlir. A köpəyin qızı, sən gedən yolları mən coxdan qayıtmışam bala get dütdülünü ayrı yerdə çal, sənin onunla harda hingildəşməyin elə bu cındırından bəllidir! "

   - Aç qapını açıq qoy - Asyanın titrək səsi Banuxatunu özündən çıxartdı. Amma hələlik səsini çıxartmamalı idi. Yanında gözü kölgəli idi. Bəlkə də elə bu gün O da oradaymış, Saitlə onu bir yerdə görüb. "Ay sən öləsən köpəyin qızı. Gör mənə nə hoqqaynan gəlir haa, elə bil doqquz yaşında saf qız uşağıdır. "Anası gəzən ağacı balası budaq budaq gəzər deyib atalar". Ahh ay Banuxatun saf bildiyin bu əxlaqsız da səni gic bilib, mıtığına yavan epəy yedirtməyib haa, oğlan doğurdub"

   Asyanın isə səsi əsəbindən titrəyirdi. Amma bunu biruzə verməməli idi. Daha da soyuq qanlı olmalıydı. Qulamın dediyi kimi guya nə Qualmı tanımır, nə də Məşədi ilə Banuxatunla münasibətindən xəbəri var. 

   -Ayy mənim quzum deyəsən yenə ağlamısan hə?- Banuxatın heç nə olmamış kimi dilləndi. 

   -  ...

   - Allah gözünün yaşını qurusun, bala. Allah gözündən axan yaşları sevinc yaşlarına döndərsin. Tezliklə balana qovuşasan. 

  - Amin. Amma mənimki ondan keçib day.

    Banuxatunun heçnə olmamış kimi yenə əvvəlki kimi ağzı dualı danışığı Asyanın ürəyinə sərinlik gətirdi.  Bu zamana qədər elə bilirdi ki, o bayaqdan hardasa  gizlənib, Asyayla Qulamı bir yerdə tutmaq üçün o axırı güdürmüş.

  - Niyə keçir az, nə var taparsan birin. O kolluqda, bu camlıqda, o axırda, bu çuxurda hingildəşərsən, axırda birin doğub, verərsən qoltuuna,sonra da, vıyıldayıb qacarsan- güldü. 

  Asyanın kürkünə birə düşdü. Bu eyhamlı sözlər elə belə deyilməmişdi. Banuxatun nəsə bilir. 

   - Nə deyirsən sən dayıcanı? ona tərs-tərs baxdığını görüb Banuxatun üzünə ciddi bir ifadə verdi:

   -Zarafat eliyirəm də. Sən də yaman dəymə düşər olmusan,son vaxtlar. Söz deməli deyil sənə - deyib Asyanı qucaqladı. Banuxatun onu qucaqladıqca eti çimçişirdi. Onu özündən ayırdı. 

   - Nədi ay Asya? Yəni heç zarafat olmasa belə , yanı deyirsən olmaz, belə şey? 

   - Dəlisən?

   - Nə var burda? Fikirləş də ki, biri ola, çıxa deyə ki, mən  Asyanı istiyirəm -nə yaxşı ! Vəssalam da,sən də işvə naz , tovlayasan həmin adamı,  kişiılər qadının ağlamağına dözə bilmir. Tökəsən göz yaşını,deyəsən uşaq olmuşam, anasız qız  olmuşam. Özümü qoruya bilməmişəm. Başıma belə oyun gəlib. Bir oğlan domuşam ...

  -Nə sayıqlayırsanee sən?

  -Nədi az. Gələcəyin, xoşbəxtliyin üçün, balan üçün  etməlisən də... Az bu kişilər ki var, cavan sulu arvad üçün cəhənnəmdə də arvadın günahın götürər boynuna, qaldı kı uşaq ola.

  - Bəsdir!!! - Asya əsəbi halda qalxıb evin mətbəx hissəsinə keçdi deyinməyə başladı:

  - İşin gücün qurtarıb da sənin . Gəlib burda baş beynimi yorursan? Yeri get sən allah işinnən o a bacı. Ayıbdır ee belə şeylər danışmağın , vallah ayıbdır. 

  -Ayıldıram da səni, gözün açıq olsun.

  Asya tərs tərs qadının üzünə baxdı . 

  -Sözum yoxdur ta saa. Qoyasan düşük düşük xəyal qurasan elə!

   -Nə düşüklük? Mən sənivə o körpəni qurtarmağa çalışıram, deyirəm balana qovuşasan ailə olasan,yuva qurasan! Bəlkə də belə  biri var, nə qımışırsan az, var? Az sən Əsmərin-özünü güclə sacxladı- Bəşirin bacısı qızısan . Qanınızda var. Doğub sora qaçmaq.

   -Anam haqqında belə deyə birmərsən !

  -Dayını deyirəm dayını!

  Asyanın dizləri əsirdi. Bilirdi ki bibisinin bu tikanlı eyhamla sözlərinin səbəbi var.Qulamın bu gün orada dedikləri, ona etdikləri onun beynini qarışdırıb. Indi də Asyadan söz alır. Odur ki, daha söhbəti uzatmaq istəmədi. Əsəbi halda o da sözünü ona vurub nifrətlə qadına baxıb fısıldadı:

  - Nağayrım dayşm bacı qızına sataşdı , mənim də bacım yoxdur ha ,gedim bacımın ərinə göz dikim. Nə deyirsən, indi durum gedim camaata deyim uşağım Məşədi Saiddəndir, məni üçüncü arvad kımı alır? 

   Banuxatın Asyadan bu cavabı gözləmirdi. Donub yerində qaldı. Demək Asya Saidi bilir. Yoxsa onun adını çəkməzdi.Ağzını doldurub açılmaq istəyirdi ki, Asya mülayim səslə :

  - Neyləyə bilərəm ee, dayıcanı? Məşədi Səid dayını sözgəlişi dedim. Bilirsən ki, şəhərdə tamah almadığı qız gəlin yoxdu.3 cünü almaq üçün döymədiyi qapı qalmayıb  

  Banuxatın incik halda üzünü yana çevirdi. 

  - Sənin üçün deyirəm. İtay özün bilərsən . Bir dənə hə desən sənə kömək edə bilərəm, alıb balanı da gedərsən buralardan.heç ər olmasa da. 

  -Axı necə, hara? Mənim sevincim balamdır, o da məni ölümə məhkum edib. Ona qovuşaramsa balam da mən də öləcəyik .

  Asyanın rolunu daha məharətlə oynaması Banuxatını səbrdən çıxardırdı:

   -Az arvad arvad danışma! Hara ölürsən. Sən hər işin altından elə çıxarsan ki , haa... Fələk də səndən baş açmaz. 

    Banuxatunun iki başlı danışması əslində Asyanın  əsəblərinə toxunurdu. Bu saat  bu dünyada bir birinə nifrət edən iki insan var idisə onlardan biri Asyaydı biri Banuxatın. Amma ikisi də mehriban düşmən roluna girmişdi. Necə deyərlər çayı keçənə qədər...

   -  ? -  

  Asya səssiz və sual dolu  gözləriylə qadına baxdı.  Baxışlarıyla sanki, "sən məni yaxarsan, mən sənin canını oxuyaram" demək istəyirdi. 

   - Yox ee əşi , yanı deyirəm ki, maşallah sən fərasətlisən, tfu ,  tfu, tfuuu ...

  Asyanın ipını daha incə yerdən qoparmaq lazımdır. Odur ki, heç gəvələmədən ağzındakı saqqızı çıxardı :

  - Nəysə de görüm, o məhəllədə fırlanan yad kişi kimdi?

  - Kişi kimdi? 

  - Mən nə bilim? Sənnən soruşuram mən də. 

   Asya rəng verib rəng alırdı. İstədi ağzını doldurub yenə "Said" deyib ona eyham vursun. Qulamın sözləri yadına düşdü. "Nə desə, səbrli ol, çətini bu günlükdü" 

   - Nə bilim kimi deyirsən ay dayıcanım. Yol Allahın yolu, küçə şəhərin küçəsi yüzü gəlir, mini gedər. 

  - Az, səni doğuzduran kişidi deyəsən . 

  - Deyəsən, burada zahı olan  mən, cinlər sənin gözünə görünür!

  - Haa haa-  Banuxatun əlin əlinə vurub güldü- Allah etini töksün, deynən nənəmin goru haqqı tanımıram?

 -Nənənin, nənəmin goru haqqı mənim xəbərim yoxdu. 

  -Bıyy başıma xeyir, bissimillah...

  -Nolub ki, kimdi ki, kimdən danışırsan? Cinlərin gəlib, sən canın?  

  - And iç ki, o adamı o gündən sora görməmisən?

  - Görsəm belə tanımasam. O hayda adama fikir verirdim ki? Kimdi sən canı, tanış adammış? Vayyy... Day deynən biabır oldum da, şəhətdə allah mənə ölüm ver. 

  -Az, yox, mən də tanımıram həmin adamı, amma mənə elə gəlir o səni çoxdan tanıyır. 

  - Bıyy... Sən tanıyırsan onu. Harda gördün o adamı, nə bilirsən kimdi, məni hardan tanıyır? Kimsə sənə nəsə deyib? 

Banuxatın çaşqın çaçqın Asyaya baxıb üz ıfadəsindən belə nəsə bir yalan axtarırdı:

  "Bəlkə qızın babalını yuyuram, heç bəlkə bu qız o adamı tanımır. Bəlkə o adam özü bu qızla maraqlanır, almaq istəyir? Dinim iman yarısı. Əmin olmadığın şeyə niyə qızın günahına girirsən?" - deyə Banuxatun narahat oldu:

   - Nəysə fikir vermə. Gör nə deyirəm? Bayaq kücədə biri önümü kəsdi, dədəni zadı soruşdu sonra da səni. 

  Asya təccüblə qadına baxdı . 

  Hə vallah . Ordan burdan danışdı , sora dedi balaca necədi. Ürəyim əsdi. Dedim nə balaca . Dedi xəbərim var qorxma. O balacanın atasız böyüməsini istəmirəm .

 Asyanı gülmək tutdu. Söhbət onun yanında olmuşdu axı belə şey olmamışdı . 

  - Mən də fikirləşdim ki, bu kişi ancaq o taxıllıqda sənin yanında olan kişidir. Yoxsa bu sirrin ortaya çıxması mümkün deyil. Day mən də söhbətin dərinləşməsini istəmədim . Deyəsən səni səssiz səmirsiz götürüb aparmaq istəyir. Bura adamına oxşamır. 

   -Bəyəm mən kartof soğanam ki çuvala yığıb apara?

  -Day nə istiyirsən ay rəhmətliyin nəvəsi, bu haqq hesabdan sonra toy nişan ?

   -Ay dayıcanı, başım ağrıyır...

   - İstəmirsən seni oğluna qovuşdurum?

  - Bunun ölçüsü çəkisi nədir mənnən yaxşı bilirsən,dayıcanı! Heç bir  mesəlman kişi bunu qəbul etməz

  -Heş zad olan döyül, mən saa qurban. Başımnan cavabdehəm. Sən bir dənə "he" de! 

  - Axı olmayacaq şeyə nətər "hə" deyim? 

  -Az mən dediyim sözün dalınnan nə vaxt qaçmişam a saqqalı ağarmışın qızı? 

  -  ...  

Asya guya arvadın dediyini eşitmirmiş kimi özünü məşğul göstərdi Atasına yemək isidirdi . Həyətdə, evin içində ora-bura getdikcə, Banuxatun da az qala ona yalvara yalvara onun arxasınca gəzirdi. 

 - Bax Asya, başına dönüm , bu son şansımızdır. Bax bir də belə fürsət əlinə düşməyəcək. Vicdanım məni rahat buraxmır . Ölməyini də istəmirəm , həm də bu biyabırçılıqla. O adam sənı qoymuş beynınə. Gəl daşı tök ətəyindən.O kişi inada düşər, açar sandığı, tökər pambığı. 

    -Cəhənnəmə !

   -O uşağı mən verdim o qaraçıya, it kimi peşiman olmuşam. Vallah vijdanım hec rahat eləmir, deyir get al, gətir ver uşağını anasına.Bir də fikirləşirəm ki , gətirsəm burda nə deyib saxlayasan o tifili?  Bir dənə çıxış yolu elə budu.  

   Asya iş görür, Banuxatın ətəyini əlinə yığıb onun arxasınca fırlanırdı. 

   - Bax dədəmin canı haqqı, nə deyirsən edəcəm, bir dənə sən oğluma qovuşmaq istəyirəm de. Məni bu vijdan əzabından qurtar!

  -...

  - Bax ee, ay Asya, dayan dayna ay zalım qızı, bir yerdə dur, başım canımı ağzımdan çıxartdın, a dilin ağzında yansın ! -deyib Banuxatun özünü yerdəki döşəyin üstünə yıxdı - Zalım qızı, zalım elə bil ki, dalınca uşax fırladır. Dayan da dayan, nəfəsim kəsildi sənin kimi ikilik taxta deyiləm ee, tərimə  bax ee- deyib əlinin arxasıyla tərini silib  ağlamsındı. Başındakı qıyqacı açıb, guya gözünün yaşını silir. Asya bütün bu oyunların, bibisinin bu işvələrini ağzındakı dili kimi bilirdi. Ona görə özünü helə bərk tuturdu. Özü də pz səbrinə inanmırdı . Öz roluna məəttəl qalmışdı.deyəsən Banuxatunu n diqqətini yayındıra bilmişdi .

   Asya atasının yeməyini verib bu işin sonunu gözlədi. Həmişə bir ayağını qaçaq qoyan  Banuxatın bu dəfə köçün Asyanın evinə tökmüşdü. Getmək istəmirdi. İndi uşaqları analarının arxasınca gəlmışdı lakin Banuxatın onları bir bəhanəyə geri yollayırdı. Asya işini bitirib əlində toxuduğu hörməni götürdü. Evin o biri başındakı döşəkcənin üstünə keçdi. Toxuya toxuya gözünün altından Banuxatını izləyirdi. Belinə bağladığı qurşaqda nəsə eşələyirdi Axtardığını tapmışdı deyəsən 

  - Asya !

  - ...

  - Asya !

  - Hıı- Asya mızıldandı. Asyanın cavab vermədiyini görüb iməkləyə - iməkləyə Asyanın dizini kəsdirdi. Əlindən tutub , ovcundakı pulu və iki üzüyü onun ovcuna basdı . 

  - Bilirəm azdır amma, yenə bunnan ida edərsən .

  -Nədi bu? 

  -Götür, balanı da qaç burdan. Daş ürək olma. Sabah bir gün bu uşaq böyüyüb anasın axtarsa nolacaq? Səni bilsə ki, sən onun anasısan, səni ömür boyu lənətləyəcəkmi? 

  Guya o uşağı mən böyütsəm atasını soruşsa nə deyəcəm ?deyəcəm atan mənim dayımdı ?

   -Elə oncun deyirəm də ay bala niyə başa düşmürsən? Onçun deyirəm nə qədər gec deyil bu fürsəti əldən vermə! Bax ay tövbə bu dünyada vijdan əzabı çəkəsən.Cəhənnəm. Bəs o dünyada inkir minkirə nə cavab verəsən? İndi deyək bir səhv idi onu Allah- teala başa düşdü ,  bəs sən balanı atmağını allah bağışlayacaqmı? 

  - Mən balamı atmamışam, onu sən məndən alıb qaracıya vermisən,zorla. Mən onunla ölümə belə razıydım. Hələ bu vaxta qədər balamı mənə göstərməmisən. Mənim vicdanım rahatdı. Bu dünyada da, o dünyada balamın və Allahın yanında üzüm ağdır. 

  -Bilirəm ağrın alım , hirslənmə , mən də deyirəm ziyanın yarısından qayıtmaq xeyirdir .  Gəl balanı da götür get burdan . Allah həm sənin günahından keçər, həm mənim. Nolar yalvarıram. Bu yaşımda məni böyüzmü eləmə. Mən o dünyanın sorğu sualından qorxanam. 

   Asya qarşısında dayanan bu haram qadının ikinci üzünü gördükcə ona daha cox nifrət edirdi. Hələ o murdar ağzına Allahın adını almağı onu çilədən çıxardırdı.O qadını o köhnə axırda o cür vəziyyətdə görməsəydi, saflığına salıb onun imanına, səmimiyyətinə yenə də inanacaqdı . 

  - Azz eşitmirsən? 

  - Nədi ee? - deyə əlini arvadın əlindən çəkdi . 

  - Karsan? Bayaqdan kiminlə danışıram? Oğluna qovuşmaq istəmirsən ? 

 -Hə qovuşmaq istəyirəm, amma necə? Mən tekbaşına hara gedə bilərəm ki ? Haranı tanıyıram? Bu qədər pulnan nə qədər keçinərəm ki? 

  - Az niyə tək olursan ki? Bayaqdan nə deyirəm mən sənə?

 -Mən tanımadıım adama necə  etibar edə bilərəm? Bəlkə qadın taciridir, aldı apardı satdı?

  -Allah heç bir bəndəsini darda qoymaz, qorxma, dərd verən Allah dermanın da verir. Bax da bu boyda yükü qaldırmağa adamı ta ayağına gətirdi . Deyirsən qurban olduğum yad eldə əlin üstünnən çəkəcək ?

 Asya səbrsizliklə köksünü ötürdü.

  -Sən bir dənə hə de, bu gecə səni burdan çıxardacam. Hə razısan?

- Deyim ki, razıyam, bəs dədəm? 

- Sənin onnan işin olmasın. Ona mən baxacam -deyib qapıdan çıxıb qamışdan hörülmüş sandalın ayağına geyindi- Di hazırlaş , gəlib o adamla səni yola salacam.vallah mən etibar edirəm o adama, narahat olma. Yaxşı adama oxşuyur. 

  - Kımdır o adam? 

  - Görəndə biləsən də

  - Mən tanıyıram? 

  - Az hə ee hə! Səni doğuzduran kişi olacaq, başqa heç kim ola bilməz! 

 - Bəs oğlum? 

 - Azz hövsələn olsun daa !!!

     Gecədən xeyli keçmiş qapıdan hənirti gəldi, yerindən dikəlib pəncərədən boylandı . Bəli gələn Banuxatunla Qulam idi. Asya yaşmaqlanıb qapını acdı. Banuxatın qucağında bir bağlama, Qulamın qucağında oğlu var idi. Asya Qulamın tanımırmış kimi  üzünə baxmadan oğluna atıldı. Banuxatun çaşqınlıqla gah Qulama, gah Asyayla baxırdı. Asiya ya həqiqətən bu adamı tanımırdı, ya da rolunu çox gözəl oynayırdı. 

   Asya oğlunu sevib qoxlarkən Qulam Saybalıyla halallaşıb qızını ondan istəyirdi. 

   -Dayı, sən hər şeyi bilirsən yəqin. Allahın izniylə, peyğəmbərimizin rizasıyla , qızını buradan aparıram. Allahın dərgahında, mələklərin şahidliyiylə bacardığım qədər  qızına göz bəbəyim kimi baxacağıma söz verirəm. Mənə bu barədə etibar edə bilərsən . Özü nə zaman mənimlə yolunu ayıracaqsa daha mən ona qarışa bilmərəm. Amma nə qədər ki, mənim addımımı qoyduğum yerlə addım atarsa mən ona namusum kimi baxacağam. Haqqını halal et ağsaqqal!

   Saybalı gözlərini qırpıb, gözlərinin cuxuruna toplanmış yaşı üzü aşağı buraxdı...

    Banuxatıun ilk dəfəydi ki, saybalının reaksiya verdiyini görürdü. Ürəyi dayanmadı . Gözlərindən yaş axdı . İcəridə duyğusal an yaşanırdı . Asya kənardan atası ilə Qulama baxır,balasını bağrına basaraq ağlıayırdı . 

   Daha ləngimək olmazdı . Banuxatun əlindəki bağlamanı Asyaya uzadıb uşağı ondan aldı :

   -Tez ol, bala. Dan yeri sökülmədən yola çıxmalısız, yeri dədənlə halallaş, görüş ləngimə! 

   Birazdan Təbriz çöllərindən günbatara doğru bir at arabası  irəlləyirdi, arxalarında üfüq qızarmağa başlamışdı. Birazdan dan söküləcəkdi... 

              *****

  Bəli, nəhayət gecədən axtardığım o incə belli, üzdən saf, gözlərindən məğrurluq yağan qadını tapdım. Bu qadın  necə zamandır unutduğumuz Əsmər imiş. İllərin ayrılığı Əsmərin saçlarına qar salsa da gözəlliyini və şuxluğunu hələ də itirməmişdi. Hələ də üzü uşaq üzü kimi görünsə də baxışlarındakı qürür və məğrurluq ona xüsusi görkəm verirdi. O qədər ciddı görünürdü ki, xanım görkəmində kişi vüqarı yer almışdı. Həmidlə dağlara çəkilən qadını ağır həyat şəraiti qabalaşdırıb, meydana atmışdı . 7 il Hemidlə çiyin çiyinə zalımlara, bəylərə qarşı döyüşən bu cəsur qadın, dağlarda Həmidələ həyatın ən çətin sınaqlarından çıxmışdı. Günlərlə müharisədə,  ac susuz qaldıqları zamanlar da oldu,  Həmidin ələ kecdiyi günlər də oldu, özünün düşmən əlinə kecdiyi də oldu ,  amma heç zaman o, vəfalı dostuna, silahdaşına xəyanət etmədi. Əsmər Həmidin, Həmid Əsmərin arxasında mətanətlə və dəyanətlə dayandı. Bu iki cütlük silahdaşlarına və onları tanıyanlara örnək ola biləcək bir dastan yaratmışdılar. 

   Kars şəhərini  özlərinə məskən seçmişdilər. Orda şəhər camaatına qaynayıb ,qarışan Həmid ilə Əsməri ər-arvad sayan qonum qonuşular bilmirdilər ki , bu iki gənc yeddi ildir çiyin çiyinə döyüşən sadəcə silah dostlarıdırlar. Əsməri sevib , hətta ona evlənmək təklif edərək hər dəfəsində rədd cavabı alan Həmid dəfələrlə Əsməri atıb getsə də bir müddət sonra onsuz yaşaya bilməyəcəyini görüb geri qayıtmışdı. O , hələ də bir gün Əsmərin onun qanayan qəlbini saracağına inanırdı. Bir evin altında yaşasalar da, bir qabdan yesələr də Əsmər hələ də ailəsini və uşaqlarını unutmamışdı. Hər gecə evindən gətirdiyi ailəsinin yadigarları olan boxcanı başının altına yastıq yerinə  qoyub yatırdı. Həmidə hələ ilk gündən demişdi:   

   - Nə qədər ki, bu boxca mənim başımın altında balış olacaq, mən ailəmə və uşaqlarıma xəyanət etməyəcəm! Əgər bu boxça məhv olacaqsa deməli o gün onlarla mənim bağımın qopduğu gündür.  Bax o gün mən sənin halalın olacağam. 

   Günlərin bir günü Kars camaatının ermənilərlə çıxan savaşında kənd camaatına divan tutuldu , evler yandırıldı. Yanan evlərin birində başqalarına dəyərsiz görünən, amma Əsmər üçün bəlkə də insan həyatından dəyərli, dünyadan qiymətli olan bu yastıq-boxca məhv oldumuşdu Yanan alovların içinə özünü ataraq onu qurtarmağa çalışan Əsməri alovları arasında bayılmış tapdılar. Qolu və boynunun bir hissəsi yanmışdı. Bir müddət sonra yarası sağalıb özünə gələn Əsmər Həmidin yeni tikdiyi evə ilk qədəmini bastığı gün Həmidə: 

   -Mollanı cağır ,kəbinimizi oxusun! - dedi və Həmidlə yeni evinə Həmidin halalı olaraq qədəm basdı. Ehtiras və sevgi dolu ilk gecənin səhərisi Əsmər Həmidin buz kesmiş qollarından başını qaldıranda ilk gözünə dəyən Həmidin göyərmiş üzü oldu. Başını sinəsinə qoyub yatdığı yeddi illik silahdaşı və ona qovuşmağı - bu günü səbirlə gözləyən ömür gün yoldaşı  vəfat etmişdi...

   Bundan sonrakı ömrünü qaçaqlara qoşularaq vətən üçün savaşan Əsmər ikinci həyat yoldaşının yolunu gedərək  zalımlara, o cümlədən erməni ağalarına qarşı bir döyüş yolu keçirdi. Mahalda adı Qara Həmdi ləqəbi ilə tanınırdı. Ərinin adını özünə təxəllüs seçmişdi. Bu ləqəb onun öz adını yavaş -  yavaş unutdurdu. Artıq saclarını kəsmiş kişi geyimiylə silaha sarılıb döyüş meydanına  girmişdi. Qara Hemdini kişi bilib qarşısında qadın görərək ona gülən düşmənini ilk fürsətdə  Əsmər ağlar qoyurdu. Döyüşə girdiyi meydandan qələbə qazanmadan çıxmazdı. Başına topladığı dəstənin mərd ogullarına ana-bacı, namərdınə qənim kəsilmişdi.Əsrin əvvəllərində Türkiyə cümhuriyyəti yeni qurulduğu dövrlərdə Qara Hemdinin  göstərdiyi əvəzsiz qəhrəmanlıqları el dilində qəhrəmanlıq dastanında cevrilmişdi. 

                      *****

    Asyayla Qulam 5 günlük səfərdən sonra tanıyıb bilmədikləri bir yerdə əyləndilər . Göydən od yağır, istidən nəfəs belə çəkmək olmurdu. Hər tərəf qayalıqdan, daşlıqdan ibarət idi. Ətrafda bir dənə yaşıllıq görünmürdü. İstidən sap sarı yanmış bu boz qayalıqda Arabanı qoşduqları at da artıq gedə bilmirdi.Susuzlıqdan atın da heyi kəsilmişdi. Qulam atı arabadan acıb qayanın kölgəsinə çəkdi .   

    Yeyəcəkləri və suları bitmişdi . Qucağındakı uşaq zar zar zarıyırdı. Bələyi tərdən və sidikdən su olmuşdu. Bir qab su lazım idi ki, uşaq rahatlansın. Asya istidən pişməcə  olmuş uşağı heç cür rahat edə bilmirdi . Sonuncu suyla əlindəki bezi isladıb uşağını silib təmizlədi  . Qulam güyümü alıb su axtarmağa getdisə də boşu boşuna geri qayıtdı. Geri gəldiyində arabalarının ətrafında əli silahlı adamlar gördı. Əlindəki güyümü atıb silahına sarıldı. Bir qaya parcasının arxasına daldaıandl.

  -Kimsiniz əə, çəkilin arvad uşaq yanından ! Kişisiz əə, kişi kişiylə danışar!

   Başqa bir qaya arxasında mövqe tutmuş silahlının başcısı qışqırdı :

    -Asıl siz kimsiz, nerden gelip,  nereye gidiyorsunuz? - deyəndə Qulam silahı havaya qaldırıb təslim oldu. Daşın arxasından cıxdı. Doğru ünvana gəlmişdilər. Demək artıq İran torpaqlarında deyildilər. Adamların ləhcəsi Türk ləhçəsi idi ...

Alnımda puçurlanmış təri silib qrafindən özümə su doldurdum . Birnəfəsə başıma çəkib dərindən nəfəs aldım. Asyanın və Əsmərin adına cox sevincliydim, deyəsən tale bu qacaq ana balanı yad məmləkətdə qovuşduracaqdı ...

                ____BÖLÜM= 11 ____

    Suyumu içib , bir stəkan da su doldurub balkona cıxdım. Dağların qoynunda yerləşən kəndimizin təmiz havasını ciyərlərimə çəkib dərindən nəfəs aldım. Uzaqdan bir birinə yay kimi girmiş dağların arasınadan yay qış başı dümmağ görsənən Ovit dağlarına tərəf boylandım . Mənim təxminim, bizdən baxanda Kars təxminən o tərəflərdə idi. Mən bu bölümləri yazdığım zaman artıq yoldaşımın məmləkətinə gəlmişdik. Dağların qoynunda yerləşən bu kiçik qəsəbə demək olar ki, cənnəti xatırladırdı. Bir tərəfi mas mavi Qaradəniz, bir tərəfi yüksək dağlar, dağlardan süzüb dərələrə tökülən şəlalələr, burda insanın ruhunu dincəldirdi. Qəribə təbiəti vardır Güneycənin. Türkiyənin digər şəhərlərinə baxanda burada sabah ərkən acar, axşam tez qaralardı.Sabah birə- ikiyə qədər günəş insanın üzünə gülümsər, günortadan sonra buludlar qaşqabağın sallayardır, sanki kimsə xoşbəxt təbiətin xətrinə dəyib, keyfini qacırmışdı. Meşələrin dərinliklərindən gələn Ayı və çöl qabanlarının səsləri kəndə gələn yabançıları vahiməyə salırdı. Çaqqallar öz məkanlarıymış kimi kəndlilərin  cay və qarıdalı tarlalarının arasında sərbəst gəzişir, bəzən də ta evlərin ətrafındakı dirliklərə gədər gəlirdilər. Kənd camaatı onlara, onlar da camaata alışmışdılar. 

  Sizə qəribə bir şey danışım. İnanıram ki bu əhvalat siz də təcübləndirəcək.Mən də bunu burada camaatdan eşitmişdim. Deməyəsən Azan vaxtı caqqalar ulamaqla "sela verirmiş" Azan oxuyub bitən kimi onlar da kəsərmiş və uzun bir zaman yoxa çıxarmışlar. Uzun bir zaman kəndə gəlməzmişlər. İnanclı kənd camaatı bunu llahınin möcüzəsi sanaraq axşamlar kəndə girən caqqalları ürkütmək istəmirdilər. Cahil kənd camaatı əllərində əlac olsa bu çağrılmamış qonaqlara toyuq cücədən "ehsan" da edərdilər. 21 əsirdə bəlgəselin və elimin, o cümlədən internetin bu qədər  inkişaf etdiyi bir zamanda insanların bu düşüncəsi məni doğurdan da güldürdü. Lakin onlar bu möcüzəyə elə inanırdılar ki, özüm öz ağlıma məntiqimə şübhə edirdim. "Əstəğfullah" deyib Allahdan üzür istəyirdim. Di gəl ki, qrupda bizim qızlarla danışarkən özümü saxlaya bilmirdim. Bu məsələni onlarla da müzakirəyə çıxardırdım.Əlbəttə ki, bizimkilərdən də bu möcüzələr inanlar da vardı. Bu zaman inanmayan qisim mənim kimi bu mövzuya "Bu da Allahın taqdiri. Yəqin çaqqallar da meşələrin hocası, mollasıdır" deyə gülürdülər. Allah günahımızdan keçsin.Bəlkə günah edirik. Azərbaycandan gəlmiş şəhər qızıydım. Harda görmüşəm dağ , meşə, çaqqal ,ayı? Bəlkə, həqiqətən də belə bir çey var . Həyat özü möcüzələrdən ibarət deyilmi- deyə düçünürkən bir axşam bu hadisənin canlı şahidi oldum. Azan vaxtı çaqqallar tam balkonumuzun altında ağız ağıza verdilər. Səsləri insanın bütün vücudunu qabardırdı..Çox vahiməli və qorxunc bir səs idi. Qularlarımın ikisini də tutub qışqırırdım. Səsimə yoldaşım və qaynatam  yuxarı evdən qaçıb  gəlmişdi ki, görən nə baş verir.   Azan bitən kimi sürüylə gələn çaqqallar çaylıqların arasından meşəyə doğru çəkildilər. Onlar gedəndən bir neçə saat sonra özümə gəlmişdim. Yox belə şey olmaz deyə israr edib Googledən  bunun səbəbini araşdırmağa başladım. Əlbəttəvə mütləq bunun dini yox, elimi açıqlaması olmalıydı.

   Demiyəsən, çaqqalların eşitmə qabliyyəti o qədər güçlüdür ki, hoperlərdən oxunan azan səsi onların sinir sisteminə toxunurmuş. Və bunun nətiçəsində əsəbləşən çaqqallar ağız ağıza verib həm ulayır, həm də bir birlərinə hücum edib bir birini oarçalayırmışlar. Bu amansız svaş o qədər güçlü olurmuş ki, yerində ölənləri də olurmuş. Bəlkə də həmin anda həyət bacada insn olsaydı onu da parçalayardılar. Kənd camaatı bunu da dinə bağlayırdı. Guya sürüdəki yaşlı çaqqalın öləcəyini hiss edən çaqqallar, onu kəndə gətirib, ona quran  ayəsi, azan dinlədirmişlər. Beləliklə Azan səsi eşidən çaqqal canını asanlıqla Allaha tapşırırmış. Sonra isə oradan uzaqlaşır , uzun bir zaman o yerə gəlmirmişlər.Elimi açıqlamasında isə Azan səsini, ümumiyyətlə yüksək səsi özlərinə təhlükə bilən çaqqallar, Azan kəsən kimi ,o yerdən qaçmağa başlayarmış. Belə çıxır ki, çaqqallar azan səsindən yox, ümumiyyətlə hoperlərdən çıxan hər hansısa bir səsdən qorxub qaçarmışlar. Nəysə... Bir sözle Qaradənizin bu ucqar dağ kəndinin camaatı da, təbiəti də bir alem idi.

    Deyəsən mətləbdən cox uzaqlaşdım. Nə edim, balkondan bu gözəl mənzərəyə baxdıqca yaddaşım təzələnir, ilhamım gəlirdi. Allahın yaratdığı bu gözəllikləri tərif etmeseydim  təbiət məndən inciyərdi...

    Dəstədəkilərin kim olduğunu bilməsə də Qulam onların düşmən yox, dost olduğunu başa düşdü. Silahını qaldırıb onlara tərəf addımladı.

  -Yolçuyuq qardaş, İrandan gəlirik, buralarda qohumlarımız var onlara gedirik. Daha doğrusu onlara pənah aparırırıq.

 -Siz sınırı nasıl geçdiniz?Sınırlar kapalı değilmi? 

  - Bilmirəm qardaş, biz İrandan günbatara üz tutub gəldik. Doğrudur sərhəd kecdik, tikanlı məftilləri də. Amma hec bizi tutan, saxlayan olmadı.

 -Ne dediğinizi tam anlayamadık. Amma olsun. Hoş gəldiniz abi , buyurun yolculuk nerye? Biz sizi uğurlayalım.

  Qulam nə deyəcəkdi, haranı deyəcəkdi, kimi deyəcəkdi bilmirdi. İlk dəfə gəldiyi bu yerlərdə şəhərlərin belə doğru dürüst adını bilmirdi. Asya da, Qulam da gözlərini döyə-döyə qalmışdılar. Adamlar əl ayağa düşüb onları tələsdirdilər: 

  -Haydı gidelim buralar çok tehlikeli.Belli ki, buraları bilmiyorsunuz, dilinizi de anlayamıyorsunuz. Siz  müselmanmısınız? 

  - Əlhəmdüllah, müsəlmanam qardaş. De görüm buralarda Azərbaycan türkləri varmı? 

   - Azerilermi? Olmaz olurmu abi, bu ilçe bir Azeri ilçesi . Camaati azerilerdir. 

  -Bes siz? 

  - Yoo biz Azeri deyiliz. Biz türkmenleriz. Buraya kaçak geldik. 

  Qacaq adı eşidəndə Qulamın üstünə gün doğdu.Tay tayın tapmışdı.

   -Siz nədən, kimdən qacdınız qadaş,deyəsən dərd tək iranda  deyil hər yerdə var...

  -Derdi olmayan yer yok kardeş, haydi atla arabaya, evli evine , köylü köyüne.Yolda konuşuruz .  Burda fazla kalamayız.

   -O zaman bizə əvvəl su verin, sonra yolumuza davam edək. Susuzluqdan atın da heyi kəsilib, bizim də ...

   Türkmənlərlə bərabər bir ucqar kəndə təşrif buyurdular. Bura Azərbaycanlıların yaşadığı bir kənd idi, dilləri, imanları bir idi. Beləliklə asyayla Qulam bu balaca kənddə məskən tutdular. 

  Uzun zaman idi Asya ilə Qulam burda onlarla yaşayır, onlara qaynayıb qarışmışdılar. Kənd camaatı bu qacaq ailəyə əllərindən gələn köməkliyi edirdilər. "Ailə" dedim bəli. Çünki burada hamı bu qacaqları bir ailə, ər və arvad bilirdilər. Kəndin kənarında köhnə bir daxalda yaşayırdılar. Buranın sahibi çoxdan dünyasını dəyişmişdi . Geridə mirasçısı qalmamışdı . Kənd sakini bu cütlüyü bu evə gətirib burada qala biləcəlklərini deyəndə ikisi də çox sevinmişdi . Bu daxal yol üstündə və kənd mərkəzindən biraz aralı olduğundan  burada rahat edə  bilirdilər. Ətrafda münbit torpaqlar da çox idi. Qulam daxalın etrafındakı boş sahəni  qazıb,torpağını yumuşaltdı . Asya orda gözəl bir bağça yartmışdı.

   Bu yerlərin qışı və payızı sərt , yazı mülayim, yayı çox isti kecirdi.  Qulam çöl-dərədən kol-kosdan kəsib atının arabasına yükləyir,evinə gətirib  çır çırpını səliqə ilə həyətin bir tərəfinə yığır, qışlarına tədarük görürdü.

 Qapıda sarı palcıqdan qurduğu təndirdə Asya çörək bişirər, çöldən topladığı göy göyərtidən, dirliyində əkdiyi trəvəzlərdən yığıb kəndin cuma bazarında satar, yerinə qatıq, süd, yumurta ət alıb evinə gətirirdi. Yeni bir həyata sıfırdan başlamaq doğurdan da çətin idi, Banuxatının Qulama verdiyi pul çoxdan bitmişdi, bu vaxta qədər nə yeyirdilər kisədən yeyirdilər. Belə olmazdı. Qulam iş tapmalıydı. Lakin o buraların yabançısı olduğu üçün heç kim ona etibar edib iş vermək istəmirdi. Bəlkə düşəndə ayda ildə bir dəfə onu odun yarmağa, ot biçməyə çağırardəlar. 

   Araz böyüyürdü. İstilərdənmi, hava dəyişimindənmi tez tez xəstələnirdi. Körpəsini arxasına şəlləyib kənd bazarına gələn Asya bir gün bazarda bir qadınla tanış oldu.Qadın kənd ağasının kahyası idi. Ağlayan uşagı və cındırından cin ürkən Asyanı təpədən dırnağa süzüb, onu danışdırdı. Buraya yeni gəldiklərini öyrənib, onlara kömək etmək qərarına gəldi. Qadın ağasının səxavətindən Asyaya danışıb onlar üçün ağasından kömək istəyəcəyini dedi.

   Beləliklə çox keçmədi ki, Asya  və Qulam Cevdət ağanın malikanəsində işə başladılar . Qulam ağanın heyvanlarına cobanlıq edirdi. Asya isə ev işlərində kahya qadına köməkci  olmuşdu. Beləcə bu şəriət və ölüm qaçaqları yavaş yavaş həyatın nəbzini tutmağa başladılar.

    Cevdət ağa öz torpağında onlara kiçik bir daxma verib bu gənc ailəni oraya yerləşdirdi . Bütün heyvanların tövləsi və saxlancları da elə burada idi. Qulam sabah açar açmaz qoyun quzunu qabağına qatıb çöle gedər, Asya pəyəni təmizlər, sağdığı süddən qatıq calar, yağ pendir tutardı.İşlərini bitirdikdən sonra uşağını da götürüb ağanın evinə gedər, orda əkilən bağ bostana qulluq edərdi. Bu sahədə xeyli təcrübəsi var idi . Əli bərəkətli idi. Bir əkdiyi beş olardı.

   Arada imkan edib uşaq yatarkən onu malıkanənən xidmətçilərinə tapşırıb, bir tikə isti çörəkdən, tər göy göyərtidən, təzə yeməkdən götürüb dağın yamacına - Qulamın yanına qacardı. Göydən od tökülən çöllükdə uzaqdan Asyanı görən Qulamın üstünə bir sərinlik çökərdi. Üzü gülər, içini bir sevinc bürüyərdi. Bu iki insan bir birindən xəbərsiz bir birlərinə cani-könüldən aşiq olmuşdular. Qəsəbədə hamı onları ər-arvad bilsələr də, özləri öz aralarında bunu qəbul edə bilmirdilər. Bir otaqlı damlarını ortaq paylaşan bu gənclər üçün gecələr çəkilməz və işgəncəli olurdu. Evin bir küncündə hərəsi bir tərəfdə yıxılıb yatan Asyayla ilə Qulamın əslində ruhları xəyalən bir birinə qovuşur, sarılır, sinir-sərhəd bilmədən dəlicəsinə sevişirdilər. 

  Qulam tezdən qalxıb, axşam örüşdən yorğun gəldiyi üçün tez yatardı. O yuxuya gedəndən sonra Asya uşağını yatırıb, işinin başına kecərdi. Axşamdan qalan qab qacağı yuyub təmizlər, südü pendiri mayalayıb gec vaxtlardan sonra , çırağın işığını azaldardı. Yatağına girər, onda da ilan vuran yatar Asyanın gözünə çimir keçməzdi. Ehmalca barmaqlarının ucunda Qulamın yatağına yaxınlaşar havadan onu qoxlamadan, onu sevmədən yuxuya getməzdi. Eyni şeyləri də Qulam sabah yuxudan qalxıb Asyanı kənardan kənara sevib öpmədən işinə getməzdi. Bir damın altında bu gənclərə nə mane olurdu özləri də bilmirdi. Dərd sərləri bir idi, ər-arvad kimi bir biriləri ilə danışıb dərdləşər, keçmişdə olanlardan danışar, bəzən Asya atası üçün darıxıb dolanda, Qulam onun başını sinəsinə sıxıb, onu təsəlli edərdi. Onlar bu yalançı ailələrini artıq belə qəbul etmişdilər. 

    Araz da artıq böyümüşdü . Amma xəstəliyi keçmək bilmirdi, bütün günü qarnı gedir, sinəsi xışıldayırdı. Buralarda həkim anlayışı belə yox idi. Ara həkimləri kim nə deyirdisə hansı otları verirdisə Asya onu dəmləyib uşağına verirdi. Araz belə olduğu zamanlar Qulam da, Asya kimi narahatlıq keçirirdi. Qulam Araza o qədər bağlanmışdı ki, elə bilirdi doğurdan da Araz onun özbə öz doğma balasıdır. Qulam səhərə qədər Arazın başında gözləyirdi . Bəzən Asyanı yuxu tutub yatanda onun üstünü örtüb,özü də ehmaılca onun yanına uznırdı. Toxunmadan baxışları ilə onu sevərdı , nəfəsiylə öpərdi. Bəzən onların yollarının ayrıldığını düşündükçə az qalırdı ürəyi partlaya . Bu qədər zamanda Qulam onlara necə balanmışdırsa, özünü əsla onlarsız  təsəvvür edə bilmirdi. Belə vəziyyətdə Qulam təbəssümlə onları süzər, gələcəyə dair planlar qurardı .  Ürəyinə gələn bu qara fikirləri xoşbəxt gələcək planları ilə  qovmağa çalışırdı 

  Günlərin bir günü,soyuq bir qış sabahında Qulam yuxudan qalxıb sobanı yandırdı, Arazın üstünü örtüb, süd sağdığı qabları hazırlayıb qapının yanına qoydu. Erkən qalxmışdı. Hələ hava işıqlanmamışdı. İçəri qayıtdı.Yenə həmişəki kimi, Asyaya yaxınlaşdı. Əvvəl  kənardan durub onu seyretdi. Başına bağladığı qıyqacı başından sürüşüb yana düşsə  də saçının uçları hələ də yaylığa bağlı qalmışdı. Qumral buruq saçları üzüne dağılmışdı. Yorğanın altında büzüşmüş qızın əsdiyini açıq aşkar görürdi. Qulam onun üşüdüyünü zənn edib, öz yorğanını da gətirib ehmalca Asyanın sinəsinin üstündən örtdü. Dizlərini yerə qoyub, yanına çökdü. Asyanın Qulamın onun yanında olduğundan xəbəri belə yox idi. Qulam Asyanın yanında olduğunu hiss etmədiyini görüb ürəkləndi. Həmişəkindən fərqli olaraq Asya bu gün çox cazibədar və şirin görünürdü.  Saçlarını üzündən çəkib ovcuna aldı, oxşayıb öpdü. Bütün bədəni esirdi, qızın saçlarının etiri onu bihuş etmişdi. Həsrət və sevgi ilə qızın üz cizgilərini süzürdü. Qızın allanmış yanaqları, ətli dodaqları gəl məni sor, dişlə, ye deyirdi. Ağlından kecənlər Qulamın qəlbini titrətdikcə baxışları qızın azaçıq açılmış sinəsinə zillənirdi. İki şumal "dağın" arasındakı incə dar yol onu ağlını daha aşağılara çəkirdi. Orada onu çənnət gözləyirdi. Ruhu o cənnətə qovuşmaq vücudu ruhunun arxasıyca oraya qaçmağa həvəslənirdi. Bu incə yoldan o cənnətə nazik bir maneə var idi . O da qızın üstündəki ipək gecəlik... Qulama bir cəsarət lazım idi ki,o incə köynəyi yırtıb bu huriyə sahib olsun. Çənnət alması kimi xoş qoxuyan bal süzən dodaqları gəmirsin ,daş kimi qabaran məmələri sıxıb, üzüm gilələri sorsun , ehtirasdan alışıb yanan bu zərif bədənin üstünə aslanlar kımı yatsın, istəyordi bu qızı dalğalar üzərində ləngərlənən qayıq kimi qucağında atıb tutsun ... Bu yaşa qədər həyatında heç kimin üstündə sınamadığı kişiliyi sevgiyi bu başı bəlalı qadına göstərsin. Onu bir qadın kimi, özünü də kişi kimi xoşbəxt etsin. 

   Dayana bilmirdi. Hər gün bu işgəncəylə yaşamaq doğurdan da cətin idi. Hər səhər eyni şeyi yaşayıb, ehtirasın dənizinə baş vurmaq üşüyən bədənini Asyanın çılpaq bədənində isitmək istəyirdi. Son anda nəfisini cilovlayıb "lənət şeytana" deyərək evdən çıxırdı. Əsil işgəncə də bundan sonra başlayırdı. Bəzən qüruruna hirslənirdi, bəzən kişiliyinə tüpürürdü. Özünə küsürdü. Hətta onları orada qoyub getməyi belə düşünürdü.

   Yenə də belə bir gün idi. Yenə xəyalı onu çənnət baxçasına səsləyirdi. Bilirdi ki, yenə o bağcanın qapısına yaxınlaşa bilməyəcək. Bilirdi ki, yenə Asyanın sinəsindəki cənnətə gedən o dar yola baxmaqla içini cəkib geri dönəcək. Yox ... Bu həyat belə davam edə bilmez ,  həyat sevib qoxlaşmaqdan ibarət deyil, bu sevginin, bu həyatın sonu necə olacaqdı,  bunu bir yoluna qoymaq lazım idi. İstəyirdi Asya özü bu addımı atsın. Bilirdi ki, Asiya  bütün bu yaşadıqlarından sonra cinsəl münasibətə hazır deyil.  Böyüyüb gənc qadın olsa da hələ də içində ürkək bir ceyran, məsum körpə yatır. Nə qədər səmimi və mehriban olsalar da o Qulamın yanında özünü narahat hiss edirdi. Vannaya su qoyub ciməndə, paltarını dəyişəndə, uşağını əmizdirəndə qapını möhkm möhkəm bağlayırdı. Qulam çıməndə, paltarını dəyişəndə bilərəkdən qapını açıq qoyurdu ki, bəlkə Asiya bu səddi qırıb ona gələ. Hətta bir iki dəfə Asya ilə bü cür vəziyyətdə rastlaşmışdı, hətta nəfəs nəfəsə göz gözə gəldiyi günlər də olmuşdu. Atəşli baxışlar bir birini qarsmışdı o an. Özünü saxlaya bilməyib qızın yarıçılpaq vücuduna sarılıb özünə çkmişdi. Asya onun qollarında ət kimi boşalıb ayaqları altına düşmüşdü. Qızın qorxudan əsdiyini və ağladığını görüb əsəbi halda ordan uzaqlaşmışdı. Özü özünü söymuüş, getdiyi o çöllük biyabanda özünü döydüyü günlər də olmuşdu , günlərlə hər şeydən küsdüyü günlər də olmuşdu. Asyanın da ona bağlandığını bilirdi. Küsülü olduğu günlərdə evə girmirdi . Gedib həyətdə tutun altında, ya da heyvanları bəhanə edib  samanlıqda yatırdı. O gecəni Asyanın gözünə yuxu girməzdi . Səhər oyandığında Asyanın qapıya söykənib yatdığını görürdü. O günlərdə danışmasalar da Asya yenə çölə Qulama yemək aparar, bir kənarda oturub uzaqdan onu seyredərdi. Belə günlərdə Asyanın üzündən düşən min parça olardı. Üzüntüsünə Qulamın ürəyi dayana bilmirdi . Bəli Asya Qulamı, Qulam da Asyanı istəyirdi. Qəlbləri qəlblərinə, ruhu ruhuna, vücudu vucuduna can atırdı. Onsuz da hamı onları ər-arvad bilir, onları belə qəbul edib, bəs onlar kimi gözləyirlər?Heç kimi. Yox. Bu dünyanın ötəki tərəfi də vardı axı.Sabahın sorğu sualında Allah qarşısına evliliyinə dair şahidlə, Allahin izni, möhrü olan kəbinlə çıxmalı idi axı. Bəs bəyi gözləyirlər? Çağırsınlar bir molla, kəssin də kəbinlərini. Həə, elə məsələ də bundadır da ...

    7-8 aydır burdadılar el aləm onları ər-arvad bilmişkən, Arazı Qulamın oğlu bilmişkən, bəs indi Qulam hansı mollaya deyə bilər ki, biz nəçə vaxtdır bir yerdə yaşayırıq amma ər-arvad deyilik? Necə desinlər ki, biz bu zamana qədər təknədən çörək yemişik, bir qabdan su içmişik , bu vaxta qədər haram- zina gəzmişik, bir damın altında yatmışıq qalxmışıq indi gəl bizim kəbinimizi kəs, bizi halal et? Bu zamana qədər zina etməkləri cəhənnəm, bic uşaq etdilər deyə onları daş qalaq etməzlərmi? Yaxşı bəs bu halda bic damğasıyla boyüyən Arazın aqibəti necə olardı bu mahalda ? And aman etsələr,onların bir evin altında yaşayıb, lakin bərabər olmadıqlarına kim inanardı ki? Qulamın ehtiras yanısını, Asyanın həsrət acısını kim anlaya bilərdi ki? Yox bu həyat belə davam edə bilməzdi. Mütləq bunun bir yolunu tapmalıydı. Bəzən şeytan Qulamın beynin yeyib tökürdü: "Burax şəriəti zadı. Onsuz da bir yoldur çıxmısan. Geri dönüşün də yoxdur. Sahib ol bu qadına , bitsin getsin bu iş"- deyirdi. Əsla, Qulam kebinsiz Asyaya sahib olsaydı onun Bəşırdən nə fərqi olardı ki? Heç vaxt Qulam Bəşirin tayı olmaq istəməzdi . Əgər bu iş olacaqdırsa Qulam ona "halalım" deyib alnından öpərək onu qəbul edəcəkdi . Bu barədə Asyayla danışıb onun rəyini almaq isteyirdi. Əgər Asiyanın bu vaxta qədər qəlbini qazanıb, ozunu ona sevdirə bilibsə, nə gözəl , o zaman aralarında heç bir problem qalmayacaqdı. Yox əgər aralarındakı uçurum qədər olan yaş fərqinə görə Asya onu rədd etsəydi , o zaman ayrılmağa qərar verəcəkdir. Asya və onun oğlunu orda qoyub gedəcəkdi . 

  Əyilib Asyanın saçların qoxladı. Bu dəfə ya sərhəddi aşacaqdı, ya danışacaqdı . Nə oliur olsun oturub bu məsələni həll edəcək, fikirləşməsi üçün axşama qədər Asyaya vaxt verəcəkdi. Əgər asya razı olsa...

   Əyilib, onu oyatmaq istədi. Barmağını yanağına toxundurdu. Sankı barmağını qızmar oda basdı. Əyilib üzünü qızın nəfəsinə tutdu . Nəfəsindən alov tökürdü. Təlaşlandı. Bu nə hərarət idi belə? Əlini Asyanın üzünə, alnına qoydu. Asya qızdırmadan yanırdı.

    -Asya!-deyib  qızın çiynindən tutub silkələdi. Asya heysiz hərəkətsiz gözlərini açıb təkrar yumdu.

  -Asya, od tutub yanırsan Asya, noldu sənə?

   ...Şəhər mərkəzinə çatanda artıq hava qaralmaq üzərəydi . Asyanın hərarətini keçirə bilməyən , Qulam onu arabaya qoyub, uşağı kahyaya qadına tapşırıb şəhərə yola cıxdı. O zaman əyalətlərdə və ucqar dağ şəhərlərində xestexana yox idi. Qonşu şəhərdə avropalı bir həkimin olduğunu eşitmişdi . Arabanı şəhər bazarına sürüb həmin həkimi xəbər aldı . Uzun soraqdan sonra həkimin yerini nişan alıb atını oraya sürdü . Amma təəssüf ki , həkim orda yox idi. Xidmətçi qadın həkimin  yaralı arxasıyca getdiyini dedi . Soyuq və uzun yolçuluqda əldən düşmüş Qulam Asyanı qucağına alıb xidmətçi qadının arxasıyca içəri apardı.

    Gecə yarı bayırda qarışıq səs-küyə Qulam əlini silahına atıb qapının arxasına keçdi. Həyətdə bir dəstə silahlı adamlar dolaşırdı. Pəncərədən bayıra boylanan xidmətçi Qulamı sakitləşdirib:

  -Doktor geldi, çok yaralı varmış haydı onlara yardım edelim.

  Qulam əl ayağa düşüb bayıra çıxdı.

   Bir anda xəstəxana sayılan bu kiçik bina yaralılarla doldu. O qədər yaralıları görüb Qulamın öz dərdi yadından cıxdı . Qollarını çırmalayıb həkimin köməkçisi ilə doktora yardıma girişmişdi. Adını bilmədiyi həkimə kömək edir, yaralıları qaldırır,sarğılarını yeniləməyə kömək edirdi . Bəzilərini də həkim bağırda bağırda gülləni bədənindən cıxardıqca Qulam üzünü yana tutub gözlərini möhkəm möhkəm sıxırdı. Qulam yaralını güçlü qollarıyla qucaqlayıb tərpənməyə qoymurdu. Uzun və yorgun işin ardından hərəsi bir tərəfə çöküb oturmuşdular. O qədər yorğun idilər ki , Qulam bura niyə gəldiyini belə unutmuşdu . Bu iki bir birini tanımayan adamlar bir birlərinə baxıb gülümsəyirdilər. 

- Qaliba buraya yeni tayin olan hemşirsin?

  -Kim benmi ? Yok ya. Doktorluk, hemşirlik nere, ben nere. Çobanım - Qulam da ona türkcə cavab verdi. Elə bu vaxt köməkçi  içəri girib:

   - Doktor, içeride bir hastamız daha vardır, hiç iyi değil, ateşten yanıyor. Bir bakarmısınız?  - deyəndə Qulam Asyanı elə indicə xatırladı. Doktorun arxasınca içəri girəndə doktor : 

  - Bu sizin hastanızmı? - deyə soruşdı 

  - Hə , doktor mənim xanımımdır - deyə Qulam təlaşla  öz ana dilində cavab verdi

  -Azərbaycanlısız? 

  - Siz də?

  - Ihıı. Məndə azərbaycanlıyam. -içini çəkdi- siz burada gözləyin! - deyib içəri girdi. Kömekci ara kəsmənin pərdəsini çəkib.içəri kecdi ... 

    Dan yeri sökülmüşdü. Qulam tütün torbasın çıxardıb qalyanın doldurdu. Bir qulab alıb qapını açdı. Sübhün təmiz havasını ciyərlərinə çəkib başını yuxarı qaldırdı. Günəş özünü göstərmək istəsə də boz buludlar pərdə kimi günəşin önünü kəsmişdi . Axşamnan yağan sulu qar indi yerini quşbaşı qara vermişdi. Hər yer bəyaz  ötrüylə örtülmüşdü. Qarlar ipek kimi yup yumuşaq görünürdü. Qardan budaqlar ağırlaşıb başlarını aşağı eymişdi. Həyətdə gəzişən silahlıların ayaqları altında qalıb xışıldayan qarın səsinin ayrı ləzəti vardı. Pilləkənlərdən enib silahlılara yaxınlaşıb :

   - Sabahınız xeyir olsun -dedi 

   - Hayırlı sabahlar,siz nerelisiz? 

   - Cənubi Azerbaycandanam. 

   - Hmm...  Azerbaycanlı olduğunuzu konuşmanızdan anladım . 

   - Həə qusuruma baxmayın mən türkcə danışa bilmirəm, yamsılayıram - güldü - amma sizi qəşəy anlayıram. 

   -Anlaşıldı - onlar da,Qulamı yamşılayıb  baş barmağını qaldırdı :

-Qəşəy- deyib gülüşdülər

 Qulam tütün torbasını irəli uzadıb: 

  - Buyurun qardaşlar, qəşəy Xorasan tütünü var!

  - Bizim Hemdi hanım da Horasan tütününü cok sever . 

   -Hemdi hanım? 

   -Efendim,  bir bakarmısınız?- köməkçinin səsi onların söhbətlərini yarım qoydu ...

   Qulam pərdəni aralayıb başını içəri saldı. Doktor Asyanın yatağının yanındakı kətildə oturub, Asyanın əlindən tutaraq başını öz qolunun üstünə qoyub yatmışdi. Bir kişi xeylağını Asyayla belə görməsi Qulamı qıcıqlandırırdı. Hələ bu vaxta qədər hiss etmədiyi, bilmədiyi qısqanclıq duyğuları baş qaldırmışdı. İçəri keçib doktorun yaxasından yapışmaq istədi. Tam ona yaxınlaşmış fikrindən vaz kecdi. Gecəki doktorun yoğun çalışması gözünün qarşısına gəldikcə bu qısqanclığın əbəs olduğunu anladı. 

  -Yorğundur, yəqin necə yatmağından heç xəbəri də yoxdu. Özünü itirib yazıq. Hələ mən bir iş görməyə görməyə belə yorulmuşdum. O ki qaldı həkim ola . 

   - Doktor bey , doktor bey !

  Doktor yerindən dik atılıb geri cevrildi.

  -Doktor bey, hemen şuraya, efendim birinci yaralı cok fenalaştı.

   -Hemen geliyorum, hava balonun hazırlayın!- deyib tələsik özünü bayra atanda Qulama döndü:

   -Asya sənə əmanət , başından ayrılma. Birazdan gələcəm.

  Asya? Bu Asyanı hardan tanıyır?- deyə həkimin arxasınca bir- iki addım atıb dayandı. Nə edəcəyini bilmədi. Seyrək saqqalını sığallayıb ovcuna yığdı, dartışdırmağa başladı. 

   -Axı bizim Azərbaycanlı olduğumuzu biləndə , o "mən də azərbaycanlıyam" demişdi. Yəqin bu arada Asya ayılıb, həkim adını soruşub bu da adını deyib.Yoo ola bilməz axı ! Biz burya gələndən sonra adlarımızı dəyişmişik. Mənim adım Əli,  Asyanın adı Ülkər olub. Axı Asya özü öz adını necə deyə bilər ki , tanımadığı bilmədiyi adama . Həm də bir həkimə? Adı qeydiyyatdan Asya kimi keçsə kimliyinin saxta olduğu ortaya çıxmazmı? Nolub bu qıza dəli olub,özü özünü niyə ələ verir bu?

   Qulam otağın içində var gəl etməyə başladı. Bəlkə bu həkim bizi tanıyır? Yox əşi hardan tanıyacaq ? Bəlkə Asya qızdırmadan adını sayaqlayıb Yoxsa Asya özünü tanıtdırmazdı...

    Səs küylə evimizin qapısı açıldı. Azerbaycandan bayram tətilinə gələn qonaqlarım hekayəmi yarım qoydu. Arada boş vaxt tapan kimi, Bahara bu kəlmələri yaza bildim.

  "Canım Baharım, bir neçə günlük məni üzürlü say. Hem qurbanımız var  həm  də Azərbaycandan qonaqlarım gəlinb , bu aralar başım qarışıq olur. Sən  yavaş yavaş yaz , arxayın arxayın göndər , mən boş olduqca  hazdıqlarına baxacam, narahat olma . İnşallah bayramdan sonra yenə burdayıq...

            _____BÖLÜM=  12   ______              

   Əslində  bayram çoxdan qurtarmışdı , amma bizim bayram tətilimiz hələ davam edirdi. Bakıdan gələn qonaqlarımı Türkiyənin gəzməli görməli yerlərini gəzdirirdim. Uzun tətil səyahətindən sonra qonaqlarımı yola salıb özüm qızımla şəhərdəki evimizə gəldik. Uzaq yolun yorğunluğu hələ də canımdan cıxmamışdı. İlıq bir duşdan sonra salona keçib telefonu əlimə aldım. Facebookda özümüzün Türk Dünyasının Sanat Sevdalıları qrupunda dolaşdıqca oxucularımın hekayəmə yazdıqları rəylər məndə maraq oyadırdı. Hekayənin bölümü maraqlı yerdə bitmişdi . Hamı yeni bölüm gözləyirdi . Elə özüm də bir an işlərimi bitirib yeni bölümü gazırlamaq üçün səbrsizlənirdim. 

   Neçə gündə Baharın mənə yazdıqlarını hələ zaman tapıb oxuya bilmədiyim məktunları indi açıb oxumağa başladım. Məktublarda elə məqamlar var idi ki, elə indicə bu yazıları hekayəyə döndərib yazmağa həvəslənirdim. İnanırdım ki bu bölüm oxuculara təsirsiz keçməyəcəkdi. Duyğuların qabardığı, məhəbbəyin alovlandığı, ehtirasın tarıma çəkildiyi bu bölüm qtupun canlanmasına nədən olacaqdit . Oxucularımı yaxı tanıyıram. Bilirəm ki, bu mövzuda sərhədi heç sevməzlər. Ən adi anı belə məndən tam çılpaqlığı ilə istəyirlər. Həyatda yaşmadıqları blkə də yaşayıb zevgini ala bilmədikləri bu emosiyaları burada görmək onlara ani rahatlıq verir. Bu da mənim xoşuma gəlir. Nə xoş mənə ki oxucularımla aramda belə səmimiyyət yarada bilmişəm. Maraqlı kitab həyatdır. Həyat isə enişli yoxuşlu, heç nədə sərhəd-sınır gözləməyən bir yaşamdir.

   Bu yoğrun vaxtımda ilham pərilərim başıma vurmuşdu. Necə deyərlər, yazsaydım ölərdim, yazmasaydım öldürərdi. Baharın həyatı pisxolojik olaraq beynimə oturmuş özümü də artıq onlardan biri kimi görməyə başlamışdım.elə bilirdim mən də bu ailənin bir parçasıydım artıq.    Yox, heç zaman itirmədən yazmalıydım. Rəsmən enerji partlaması yaşayırdım. Bu enerjini yazmaqla atmalıydım.

                *****

      

   Biraz əvvəl kəsən qar yenidən şiddətlənməyə başlamışdı. Axşamdan yollardakı araba və ayaq izlərini qar örtmişdü. Hava elə dolmuşdu ki, boğuq və sönük görkəmi adamın  bütün enerjisini əlindən alıb insanən yorğun salırdı. 

   Xəstəxana sayılan bu kiçik binada yaralı və xəstə çox, həkim və tibb bacısı yox dərəcəsində idi. Demək olar ki ,  bütün xəstələrin həm həkimi, həm tibb bacısı Abdulla həkim özü idi. Köməkçisi Aliyə xanım və onun əri, həm yaralıları otaqda yerləşdirir, təmizliyə və otağın sanitariyasına diqqət edir, həm də, həkimə kömək edirdilər. Yaralılarla gələn silahlılar həyətdə qar vurmayan yerlərdə daldalanmışdılar. İçəridə tək otağı kiçik otaqcılara ayıran pərdələrin arxasında ölüm qalım savaşı gedirdi. Xəstəxanaya yaralıların gətirildiyini eşidən kənd camaatı da buraya axışmışdı. Hamı narahatçılıq içində idi. Çöldəki izdiham içəridə də bir uğultu yaratmışdı. Camaat axşamkı atışmanın təsurarlarını bir biriylə bölüşürdü. Bu hadisə ölkə gündəminə qarışmışdı. Mərkəzi jandarma bölməsinin hadisədən xəbəri olsa da, bəzi yerlərdə yolların bağlı olması onların hadisə yerinə yetişməsinə maneə yaradırdı. Hələ də hadisə yerində atışma davam edirdi. Bir ucdan yaralılar gəlirdi. Bəzən həkimin özünü hadisə yerinə aparırdılar. Bütün qəsəbə camaatı səfərbər olmuş, xəstəxanaya köməyə gəlmişdi. Xəstəxananın bağcası qələbəlik olduğundan həyətdə səsdən qulaq tutulurdu.

   Arada həmşırənin xəbərdarlıq sesi eşidilirdi.

  - Sakin olalım arkadaşlar, içeride hasta ve yaralılar var... Lütfen arkadaşlar.

   Xəbərdarlıqdan sonra uğultu bir anlıq dinir, biraz,sonra yenə davam edirdi.

   Onsuz da içəridə canı darlanmış Qulam Asyanın istisini əliylə yoxlayıb üstünü yaxşıca örtdükdən sonra pərdəni aralayıb çölə cıxmaq istəyəndə uzunboylu, giçgah və göz kənarlarını incə qırışlar tutmuş, qalın buxara papağı qaşlarına qədər çəkib ağzını-burnunu qalın şalla yaşmaqlamış bir adamla rastlaşdı. Adamın iti baxışlarındakı, qətiyyət və diqqət Qulamın diqqətini çəkdi:

   -Siz ...

  Adam diqqətlə Qulama baxdı və təəccüblə onu süzdü. Qəfil qolların açıb :

  -Qulam qardaş!!!- deyərək ona  sarıldı. Üzündəki yaşmağı açıb Qulamın üzündən öpdü . 

  -Əsmər bacı bu sənsən? -  deyərək Qulam da qadını qucaqlayıb əlindən öpdü . 

  İllər əvvəl Təbrizdən qaçarkən Həmid dəstəsi ilə bərabər əmisi oğlu Qulama pənah gətirmişdi. O vaxtlar Qulam dəliqanlı bir gənc idi, o da Həmidin dəstəsinə qoşulmuş dağlara çəkilmişdi. Əsmər daşqalaq olub qardaşının gülləsinə tuş gələndə, Həmid Qulama pənah gətirərkən Qulam onları etibarlı bir yerdə  gizlədib onlara kömək etmişdi. Həmidlə bərabər Qulam Əsmərin yarasını sarmış, ona qulluq etmişdi. İndi təsadüf illər sonra onları bu qürbət məmləkətdə görüşdürmüşdü. Nə xoş təsadüf...

   Köhnə silah və qədər yoldaşları otağın bir küncünə çəkilib bu neçə ildə başlarına gələnlərdən bir birlərinə qısaca nəql edirdilər. Bu illər ərzində başlarına gəlməyən qalmamışdı. Ortaq tanıdıq dostlarının ölümlərinə təssüflə başlarını sallayir, dərindən köks ötürürdülər. Qulam Həmidin vaxtsız ölümünü eşidəndə cox üzüldü. Özünü saxlaya bilməyib ağladı. Əsmər əlini Qulamın çıyninə qoyub onu ovutmağa çalışırdı. Qulamı sakitləşdirə bilmədiyini görüb mövzunu dəyişdi. 

   -Bəs sən buralarda nə gəzirsən xeyirdi?  

  -Hec xeyir deyil. Bizim... -  nə deyəcəyini bilmədi xanımmı desin, arvadımmı desin? Yaxşı ki, otağın ara kəsmə pərdəsi açıldı. Həkimin yorgun və təssüf dolu baxışları Əsmərin üzünə zilləndi: 

  - Allah rəhmət eləsin. Yaralımız həyatını sevgdiklərinə bağışladı.

   Həyətə və içəridə olan silahlıların üzünə qüssə çökdü . Hər kəs bir tərəfdə məyus halda oturmuşdular. Bayaqkı uğultudan əsər qalmamışdı. Abdulla həkim : 

   -Lütfen arkadaşlar, burası bir hastene olduğunu unutmayalım. Kalabalık yapmayın. Rica ediyorum, içeride hastalar var . Her kes dışarıda beklesin . Cenaze yakınları kim varsa onlar cenazeni hazırlayıb götürsünler, cok rica ediyorum .

   Elə bu kəlimələr Abdulla həkimin ağzından cıxmışdı ki , Aliyə xanım pərdənin arxasından başını çıxardı . 

  - Doktor bey, Asya hanımın durumu fenalaşdı. Lütfen,  bakarmısınız?

   Asya adını eşidən Əsmər qapının ağzında ayaq saxladı . Eşitdiyi sözə qulaqlarına inanmadı. "Asyamı dedi o? "  Geri dönüb əvvəl Qulamın sonra həkimin üzünə baxdı. Qulam da həkimlə bərabər özünü içəri atdı. Elə bu vaxt yan otaqda canını tapşırmış yaralının cənazəsini bayıra cıxardılar. 

   -Hemdi hanım, cenazemizi aldık. Geç kalmadan yola cıkalım. Hava ayaz. Haydi, kara borana  düşmeyelim . 

   -Tamam ben bi dakka - deyib adamlarını otaqdan cıxarıb geri döndü. Pərdəni aralayıb içəri boylandı. Xəstəyə müdahilə edən adamların arasından çarpayıdakı qadına baxdı. İlk gözünə dəyən xəstənin biləyindəki qırmızı ləkə xal oldu. Qalın paltosunun qolunu yuxarı çəkib öz biləyini də açdı. Əlini biləyindəki yanığın yerinə sürtüb, pıçıldadı :

  -Qızım ! 

   Eynən Asyanın qolundakı ləkədən Əsmərin yanan biləyində də vardı. İndi o ləkənin yerində yanıq yeri qalmışdı. O xatirələrinin yandığı gün onun da anadangəlmə xalı da yanmışdı. 

    Bəli ana qızına qovuşmuşdu. Cənazələrini döyüş yoldaşlarından yola saldıqdan sonra Əsmər Asyanun yanına qayıtdı. Ona özü öz əliylə qulluq etdi. Onun vasitəsiylə sevimli  ailəsindən xəbər tutmuşdu . Saybalının xəstə yatalaq olması üreyini sızlatsa da, Azərin  vaxtsız ölümü, daha doğrusu intiharı ananın can evini yıxmışdı. İbrahimin Arazdakı qətliyamda vurulmağını eşidəndə dözə bilməyib özünə divan tutdu. Qadının belə bir vəziyyətə düşmesi Asyayla Qulamı çaşdırsa da, bunu bir ailə faciəsinə dözməyən bir qadının fəryadı kimi qəbul etdilər. Bu zamana qədər özünə can bildiyi dayısı arvadı belə bu yad qadın qədər yanıb ah çəkməmişdir. Asyagilin dərdinə, hələ heç kim onlara belə ağıt çəkib ağlamamışdı. Asyanın qadına qanı qaynadı. Qadın bu fəryadı yarasını deşmışdı. O da Əsmərə qoşulub ağlayırdı.

    Ailəsinin belə bir faciəli yaşamını eşidən Əsmər özünü otağına, həbs edib bəxtsiz balalarına, nakam sevgisinə ağıt deyib, özü özünə divan tutdu, yanıb qovruldu, ağladı, sızladı, axır : 

 -Sən güclü bir qadınsan Əsmər,  bu halına şükür et! Şükür et ki, sənin Asyan oranın zülmündən qaçıb qurtulub, şükür et ki, qızını heç bir bəla tutmayıb. Şükür et ki, özündən çox böyük də olsa Qulam kimi bir oğul ona sahib çıxıb ,onu ozünə xanım edib . Onu yiyəsiz qoymayıb. Şükür et ki, onların balası var. Allah-təala onu sənə bağışlamış, səni bu dağlardan yığmaq üçün, onu sənə tuş etmiş, səni həyata bağlamaq üçün Allah sizi burda görüşdürmüş. Hər şeydə bir səbəb və xeyr vardır. Demək ki xeyir olan budur. Bu vaxta qədər onlara qovuşmaq arzusuyla yaşadın. İllərlə istəklərini, arzularını qəlbinə həbs etdin, ordan gətirdiyin xatirələrlə təsəlli tapdın.O xatirələrdəki qoxu sənə bəs edirdi. Bəs indi qızına qovuşmusan, Allah sizi görüşdürüb sən buna şükür etməyəcəksən?- deyib ayağa qalxdı. Geyinib evdən çıxdı.  Məkana gəlib adamlarını başına yığdı. Ciddi bir qərar qəbul etmişdi :

   -Arkadaşlar, benim savaşım bu güne kadarmış. Şu ana kadar Hemid beyin silahdaşı olarak halk ve vatan aşkına şeref ve  vazifemi gereğince yerine getirdim. Onun gittiyi yolla addımladım, haksızlıklarla savaştım. Addımımı koyduğum her yerde adaletin tohumunu diktim. Devletime, cumhuriyyetime  şerefimle hizmet etdim. Bu gün size bir itirafta bulunacağım. Yarim qalmış hikayeme devam etmeye karar verdim. Biliyormusunuz arkadaşlar, uzun ayrılıklardan sonra ben kızıma ve torunuma kavuştum. Çok mutluyum . Bu mutluluğu dille ifade etmeye zorlanıyorum.Allah hiç bir kadını kendi ailesiyle, sevdikleri ile imtahan etmesin.

   -Amin -silah yoldaşları Əsmərin bir ailəsi olmasına həm təcüblənmiş, həm də qadının dediklərindən duyğulanmışdılar. 

   - Şu zamana kadar yarım kalmış aşkımı onlarla yaşayacağım. Artıq çok yoruldum . Şimdi onların yanında yılların yorğunluğunu canımdan cıkarıp atmak istiyorum. Haqqınızı helal edin. Biz birlikde çok iyi bir dava arkadaşları olduk. Ben bu yüzden çok mutluyum ve size sonsuza kadar güveniyorum . Umarım beni anlamışsınızdır . 

   Əsmər özünü nə qızına, nə də Qulama tanıtdırmamışdı. Asya onun tebrizli bir qacaq kimi bilirdi. Bu qürbətdə onu özünə dərddaş bilib ailəsinin faciəsini onunla paylaşmışdı. Asya öz dərdindən danışmırdı hələ , Arazından, onun atasının kimliyindən. Bu açılıb ağardılası dərd deyildi. Əsmərin qızının başına gələnlərdən xəbəri belə yox idi. Qızının özündən cox böyük birinə ərə getməsini heç cür ağlına sığışdıra bilmirdi. Qızının belə bir evliliyə məcbur olduğuna adı kımı əmin idi. Onların orada belə gözəl qızlar ançaq böyük başlıq qarşılığında bu yaşda kişilərlə ikinci ,üçüncü xanım kimi evləndirilir. Qulam isə ona - buna bir qarın çörəyə işləyən adi çoban idi. Asya hədsiz gözəl və bədəni biçimli və şux bir qız olduğunu görürüdü. Asyanın indiki halı onun gəncliyinə çox bənzəyirdi . Bu gözəlliklə onu sevməyən bir gəncin olmaması mümkün olan şey deyildi. Mütləq olmalıydı.nə qədər kasıb və çətin vəziyyətdə olsalar belə bu qız cavan, özünə uyğun birinə mütləq könül vermişdir. Bes onu nə məcbur edib ki, özündən 18-20 yaş böyük evsiz eşiksiz, kasıb və qaçaq biriylə evlənsin. Hərdən ağlına başqa fikirlər gəlirdi. Bəlkə Saybalı çətin vəziyyətdə olub, necəki atası onu pul qarşılığında bir lala ərə vermişdi, Saybalı da onu... Yoox belə bir şey heç vaxt ola bilməzdi. Onun tanıdığı Saybalı ömür boyu belə şərəfsizliyə əl qoymazdı. Ərinin belə şeydən nə qədər nifrət etdiyini bilirdi. O Saybalını özündən də yaxşı tanığyırdı. Həm də axı Asya deyir ki, Saybalı yatalaqdır. Ağlı başında deyil. Özünü belə bilmir, tanımır   o zaman belə çıxır ki,  ya Asyanı kimsə yiyəsiz sahibsiz görüb ondan istifadə edib, ya da qızı ağır və tənha həyatdan bezib bu adamla həyatını birləşdirib.

     Əlini alnına qoyub otağının içində var-gəl edib bu sual və fikir qarmaşından cıxmağa bir yol axtarırdı, heç cür bir yol tapa bilmirdi . 

  -Yox inanmıram Asya belə bir şeyə təkbaşına qərar verə. Asya gözəldir, gəncdir. Mütləq bir sevdiyi vardır. Əgər həyatından bezib eviliyi çıxış yolu görsəydi, elə öz sevdiyinə gedərdi də. Nçç. Mümkün deyil . Bəs onada kim, kim onu bu evliliyə zorlaya bilər ki? Aa mənim niyə ağlıma gəlmir bu? Dədəm... Belke dədəm verib Asyanı ona?Yoox bu ağıla batası şey deyil. Dədəm heç vaxt ona xeyir verməyən birinə əl uzatmaz. Qulam yazığın nəyi var? Demirəm bəlkə Qulam onun hansısa bir şərəfsizliyini həzm etməyib öldürəcəkmiş, bəlkə də dədəm canını qurtarmaq üçün Asyanı ona verib... yoox, yenə də ola bilməz belə şey. Bir qaçağın kitabında belə şərəfsizlik ölümə bərabərdir. Mənim tanıdığım Qulam belə bir şeyə əl qoymaz, elə yerindəcə öldürər dədəmi. Həm də axı Asya deyir ki , dədəm neçə il bundan əvvəl  ölüb. O öləndə Asya lap balacaymış. Bəs onda bu şərəfsizliyi kim edər, axı kim?

   Qəfil beyninə bir ad ilişib qaldı:

  - Bəşir ...

  Asya gözünü acıb təkrar  gözlərini yumdu. Sanki həmişəkindən fərqli olaraq bu dəfə gözün yumduğunda yox,  gözün açdığında yuxu görürdü . Kirpiklərini ehmalca aralayıb təkrar baxdı. Yox bu yuxu deyildi. Gerçək idi. Başının üstündə durub onu müayinə edən həkim onun sevdiyi oğlan - Abdulla idi . Gözlərini yumub ürəyində Allaha yalvardı ki, bu dəfə gözünü açdığında bunun bir xəyal, yuxu olduğunu hiss etsin. Xeyir bu yuxu deyildi. Qulam da, Abdulla da onun yanında idi. İkisi də sevdiyi... biri ümidi, gələcəyi-biri sevdiyi, keçmişi. Asya keçmiş ilə gələcəyi arasında qalmışdı. Ürəyində keçmişin qapılarını bağlayıb ümidlə gələcəyə baxdığı yerdə niyə tale onunla oyun oynayırdı. Bəlkə qismət deyilən şey budur?

    Möhkəm sətəlcəm olmuş Asya eyni anda qızılca ve suçiçəyi də cıxartmışdı. Demək olar ki, o Əzrayillə yaxalaşırdı 3 günlük koma halında yatdıqdan sonra həkimin səyi nəticəsində  kəfəni yırtıb işıqlı dünyaya cıxmışdı. Xəstəliyi tam sağalmasa da artıq bayğınlığı keçmişdi.  Burada tanış olduğu qadına oxşar kişidən yaşmaqlansa da, bu adamın kişi olmadığını biləndə özünü saxlay bilməyib o ki var gülmüşdü.  Fəqət sonralar bu qadının istiqanlılığı, cana yaxınlılığı Əsməri Asyaya sevdirmişdi. Bu qadına qanı yaman qaynayırdı. Qulamın da onu yaxından tanıması Asyayanı ürəkləndirmişdi. Asya dərdlərini onunla bölüşmüşdü. Hardan bilirdi ki ona can yandıran bu qadın onun öz bə öz anasıdır. 

  Hər dəfə Abdullanın sevgi və sual dolu gözlərinə baxıb vicdan əziyyəti çəkən Asya yatağından yerə ayağını qoyan kimi Qulamın əlindən tutub yalvarmağa başladı :

   -Qurban olum, məni burdan götür apar, burda qalmaq istəmirəm, oğlum üçün çox darıxıram, Qulam. Yalvarıram, bax yaxşıyam mən, durmuşam , gəzə bilirəm -deyib ayağa qalxdı. Otağın içində gəzinib daha  yaxşı olduğunu Qulama sübut etmək istədi. Başı giçəlləndi. Elə bu vaxt otağı ikiyə bölən pərdə çəkildi və Abdulla içəri girdi. Onsuz da heydən düşmüş Asya Abdullanı görüb ağlı başından çıxdı, özünü saxlaya bilmədi. Ylxılacaqdı ki, Abdulla ilə Qulam onu eyni anda tutdular. Asya bu iki insanın qolları arasında özünü daha güvənli hiss edirdi. Lakin o qolunu Abdullanın əlindən çıxarıb özünü Qulama qısdı. Minnətdarlıqla ona baxdı.

   Abdulla Asyanın ondan niyə qaçdığını yaxşı bilirdi. Axı o Asyanı başa düşməmişdi. Axı Asya ona "xəstə atamı qoyub səninlə qaca bilmərəm"  deyəndə Abdulla ona hirslənmişdi. Abdulla hər zaman özünü fikirləşmişdi, heç zaman Asyanın vəziyyəti ilə maraqlanmamışdı. Ola bilər bu onun ailəsindən ona qalan bir kibirlik, bir xəstəlik idi. Asya dəfələrlə ona "sənə deyə bilmədiyim sirrim var, Abdulla nə olar məni başa düş, məni dinlə, imkan ver dərdimi sənə deməyə ürək edim, nolar yalvarıram sənə" deyəndə Abdulla onu anlamamış onu birlikdə burdan qaçmağa zorlamışdı.

  -Ahhh Abdulla ah! Günahın hamısı səndədir, nə etdinsə özün etdin.Bir dəfə bu qızı dinləmədin. Özün də bilirdin sözlü adama oxşayır bu qız, nəsə bir dərdi var. Həmişə özünu düşündün. Doğurdan ee, görəsən nə dərdi vardı qızcığazın?Axı bütün bunlar səni indi niyə maraqlandırır ki? Bu məsələyə gec qalmadın Abdulla?

   Özünü ələ alıb fikirini işinə cəmləsə də ağlı dolaşıb yenə keçmişə dönürdü. Daha öz özüylə danışmaqdan yorulmuşdu. Hər şeyi gözə alıb içini rahatlatmaq üçün Asiyaya danışmalıydi.

  - O vaxt atamgil, bacılarım da səni cox sıxışdırırdı,bilirəm . Kasıb və kimsəsiz olduğun üçün səni qəbul etmirdilər. Şan şphrət gözlərini elə boyamışdı ki, "Abdulla tacir Saybalının qızıyla evləndi" dedirtməsini iztəmirdilər. Onların gözləri yüksəkdəydi. Bax bu barədə mən haqlıydım, Asya. Qacmaqdan başqa yolumuz yox idi. Amma sən tutdurdun ki, gedə bilmərəm . Məni bağışla falan.Mən neyləməliydim. Mənim yerimə kim olsaydı ayrılmaq qərarı alırdı. Başqa yolumuz da yox idi.

    İstəmirdi ki, Asya ondan incik qalsın. Hər zamankı kimi , istəmədən yenə özünü haqlı çıxarırdı Abdulla. Asiyanın onunla gəlməmə səbəbini başqa heç cür həzm edə bilmirdi :

   -Yox, bilirsən Asya, hər şeyə rağmən mən səni qəbul edirdim , mən səni sevirdim, seni canımdan cox sevirdim. Mən sənin üçün atama qarşı gəldim ee, əmilərimin üzünə ağ oldum . Məndən xəbərsiz mənə nişanladıqları bibim qızının nişanından imtina edib, o gün sənə gəldim. Qacaq dedim . Bizim oralarda bunun nə demək olduğunu bilirsən də? Amma mən bunu etdim, mən ölümü belə gözə aldım , bütün nəsilim mənə düşmən oldu ,qızın adı mənlə çıxıb deyə. Amma mən,mən... Mən səni atmadım, Asya. Mən sənə bağlanmışdım. Sənsiz özümü, həyatımı təsəvvür edə bilmirdim.Dedim axı, mən sənə. İrana dönməyəcəm. Sənə demişdim, axı, mən Fransada qalıb işləyəcəm. İran mənim üçün deyildi. Mən oranın şəriət qanunlarından da, insanlarlndan da, ağır və sıxıcı həyatından da  bezmişdim. Orada insan azadlığı yoxdur. Orada həyat yoxdur. Mən həyatı sevən insanam.Yenilikləri sevirəmı. Qarşıma məqsəd qoymuşdum , mən oxuyub ölkəmi bu cəhalətdən qurtaracağam deyə. Mən bunu bacarmadım. Çünki orada mənim sözümü deyən olmadı. Bu fikirlərimə görə məni "kafir" adlandırıb üzümə ölüm hökmü oxudular. Qaçmaqda çarə gördüm. Canları çıxsın. Bir toplum cahilliyi tərk etmək istəmirsə, boş ver, o millət ölümə məhkumdur. Qoy yesinlər bir birinin ətini - Abdulla dərindən nəfəs aldı:

  - İş elə getirdi ki, mən fransız dili bildiyim üçün məni İstanbula dəvət etdilər. Oradan Antakyaya, oradan da buraya yolladılar. Çox ağız zamanlar keçirdim. Adım hər yerdə çıxdı. Siyasətə də bulaşdırdılar məni. Heç bir şey səni unutdurmadı. Bu qədər gəzib dolanmam sənin sevgini ürəyimdən silib atmadı Asya.  Mənim sevgimə, kimsə, nəsə manə olmayacaqdı. Ola da bilməzdi. Neyləyim,atanın ölməyini gözləməliydik? Lakin mənim də vəziyyətim göz önündə. Orada qalmağım mümkün deyildi. Fikirləşirəm ki, mən bir Abduni sülaləsini  qarşıma alıb bir tək sənin üçün düyanı silmişəmsə, bəs sən niyə mənim üçün heç nə etmədin? Bes indi nə yaxşı atanı qoyub gəlmisən hə? 

  Asya bu ittihamlar qarşısında səssiz qalıb sadəcə ağlayırdı . 

   -Təbrizdən tez tez xəbər alıram. Atan hələ də sağdır deyirlər. Sənin atanı qoyub qaçmağın məni şoka saldı ee, bilirsən? Hələ də bu günə qədər inanmıram. Neçə oldu ki bu kaftar səni yoldan çıxardı. O məndən artıq kişiydi? Kimdi ki axı o ?

  - Yetər ...

   - Hələ də ağlıma sığdıra bilmirəm. Bu necə ola bilər axı ? Sən məni, böyük məhəbbətimizi kimə dəyişdin Asya?

   -Get Abdulla Allah eşqinə. Məni günahlandırıb durma !

   -Gunah? Bu günah deyil ee, bir başa suçdur, cinayyətdir. Sən mənim duyğularımla oynadın ! Mənim xəyal dünyamı yıxdın !

   -Oynamadım. Sən heç nə bilmirsən, mənim yaşadıqlarımdan heç vaxt xəbərin olmadı . 

   -Aha ... Yenə mən oldum günahkar? Mən sənə xəyanət etmədim e Asya , sən mənə etdin. Sənin ürəyində mənim sevgim ola ola sən o qoca kaftarla evlenib, ona uşaq dogmusan - deyib Abdulla əsəbi halda yumuruğunu çarpayıya çırpdı. Asya bütün bu ittihamlara dözə bilməyib ağlayırdı . Özünü müdafiə etmək istəyirdi, lakin nə mənası var idi ki? Guya Abdulla onu bağışlasa nə dəyişəcəkdi ki?

   Bayırda tütünün çəkib içəri girən Qulamdan heç birinin xəbəri yox idi. Qulam bütün bu danışıqların hamısını pərdə arxasından eşidirdi. Əsəbindən tütündən saraltmış bığlarını çeynəsə də səbr edib onun Abdullaya verəcəyi cavabı gözləyirdi. Lakin, Asyanın hıçqırıqlarından başqa heç nə eşidilmirdi. Özünü əskilmiş, əzilmiş sayırdı. Asya və Abdullanın böyük sevgisinin qarşısında özünü əngəl kimi saysa da bir tərəfdən sevinirdi ki, yaxşı ki, bu vaxta qədər Asyayla yaxınlığı olmayıb, bu barədə vicdanı təmizdir. İndi bu gün hər şey Asyanın verdiyi cavabdan asılıdır. Bu cavab ya onları əbədi qovuşduracaq, ya da həmişəlik ayıracaqdır. 

    Abdulla Asyanın qorxduğunu düşünüb onun əlindən tutdu. Yalvarımışcasına dilləndi:

   -Axı bizim bu böyük eşqimizə nə maneə olurdu ki,Asya? Bilirəm ki,bu əngəl atan deyildi. O olsaydı sən bu gun bu adamla burada olmazdın düzdür?

   -ASya başıyla onun sözünü təsdiqlədi. Dillənmədi 

   -Asya, axı biz ehd-peyman etmişdik. Ölənə qədər bərabər olacaqdıq. Qismət olmasaydı belə biz başqasıyla evlənməyəcəkdik axı. Bizim sevgimizi başqa nəfəs soyutmayacaqdı axı. Hələ də inana bilmirəm. Nolar de ki, o kişi mənim ərim deyil, nolar de ki, o uşaq mənim uşağım deyil, qurban olum Asya. Mən hələ də sənin eşqinlə yaşayıram. Hələ də sənin xəyalını qururam. Bir gün bütün maneələri aşacağıq , qovuşacağıq.

  -Yalvarıram Abdulla yetər. Get nolar. Bəsdir qurban olum daha danışma dözə bilmirəm- deyərək üzünü ovucları arasında gizlədib hönkürdü.  Qulamın pərdə arxasında ürəyi partlayırdı . Bir anda içəri girib Abdullanın boğazından yapışmaq istəyirdi . Lakin Asyaya da beli bağlı deyildi . Asya son sözü deməmişdi. 

  -Ağlama, ağlamaqla məndən, keçmişindən qaça bilməzsən!

 -Bəsdir daha , rahat burax məni,  bizim keçmişimiz olmayıb! Biz bir birimizi tanımırıq, bildin?

  - Ha... Haa ... Həm də heç olmayıb, heç tanımırıq hə? Sonra?

  - Mən səni sevməmişəm!

 -  Sevməmisən ?

 -  Sevməmişəm !

 -Sevmirsən?

  -Sevməmişəm , sevmirəm ...

-  Sevmisən, Asya. Sen meni sevmisən, deli kimi, hələ də sevirsən sən məni. Sən məni unuda bilməzsən, lap 5 uşağın olsun, lap aradan qərinələr keçsin. Sən bizim o böyük məhəbbətimizi dana bilməzsən . Mən unutmamışam. Mən hələ də sevirəm. Sən də unutmamısan, sevirsən, sevəcəksən!

   Abdulla əsəbi halda Asyanın əlini yanaqlarından çəkib aşağı saldı. 

  -Burax ,dəlisən sən ?

  -Sənin dəlinəm Asya - Abdulla onun yanaqlarını ovcuna alıb başını yuxarı qaldırdı. Gözlərini gözünə zilləyib :

   -Bax gözümə Asya! Gözlərimin içinə bax, xahiş edirəm ! Gözümün içinə baxa baxa de, məni sevmədiyini. Hə gözləyirəm!

  -Burax -Asya çırpındı

 - Deyə bilmirsən. Çünki dilin yalan deyir. Ürək və gözlər yalan danışmaz. Bu gözlərindən axan yaşlar ürəyinin dilinə üsyanındır . Ürəyin hələ də məni istəyir,  gözlərin hələ də məndən başqasını görmür. Sən məni sevirsən, Asya,mən də səni.

  Abdullanın gözü dönmüşdü . Onun bu halı Asyanı qorxudurdu. Hər an Qulam içəri girə bilərdi . Qulam içəridəydi, lakin onların bundan xəbəri yox idi. Abdullanın gözü elə dönmüşdü ki , bəlkə belə bir vəziyyətdə Qulam gəlsəydi onu bir göz qırpımında parçalayardı.

  Abdulla danışdıqca qızın yanaqların sıxır, danışdıqca coşurdu.Yazıq qız nə edəcəyini bilmirdi. Abdullanı hələ belə görməmişdi. Bəlkə əvvəlki vaxtlar olsaydı Asya ona başqa cür cavab verərdi. Məsələn bu halıyla onun ehtirasdan alışıb yanan gözlərindən öpərdi. Sanki qızın ürəyindən keçənləri hiss etdi Abdulla. Anidən qızı qucaqlayıb qızdırmadan yanan dodaqlarından ehtirasli bir öpüş aldı. Asya bu öpüşün qarşısında mum kimi əridi, Abdullanın qolları arasında axdı, yox oldu. Dodaqlarına dəyən ilk öpüş idi bu öpüş. Həmdə sevgdiyi biri tərəfindən. Dayana bilmədi. İllərin həsrətini,ağrı acısını dəlisov öpüşlərlə söndürdülər. 

    Pərdə arxasında Qulamın carəsiz halda başını yumuruqladı. Vəssalam. Artıq hər şey bəlli idi. Bu münasibətə son nöqtənin qoyulma vaxtı gəlmişdir. Daha bunu uzatmağın yeri yoxdur. Asyanın könlü hələ də bu cavan oğlandadır. Özündən nifrət edirdi Qulam. Özünü söyürdü. Pul kimi qızarmışdı.Nə etsin, içəri girib ikisinin də üzünə tüpürsün?amma nə haqla? O kim idi? Asyanın nəyiydi? Asyanın həyatında hansı rolu tutmuşdu? Heç bir rolu yox idi . Sadəcə yoldan xeçən ,heç bir qarşılıq gözləməyən xeyirxah insan... Budur yol bitmişdir . İndi ayrılıq zamanıdır... Qulamın bu zamana qədər itirdiyi vaxtına heyifi gəlirdi, bir ona yanırdı. Daha  niyə dururdu ki, burasda? Nəyi gözləyirdi?

  Qulam hərəkətə keçdi. Qapıya doğru addımladı. Bu an ,Asyanın sərt hərəkəti ona bir ümid bağışladı. Asya Abdullanı özündən ayırıb üzünə bir şillə çəkdi. Səsi yüksəlmişdi. O açıq aşkar üsyan edirdi.

  -Bu vaxta qədər sən mənim gözümdə ən uca zirvə idin, Abdulla. Sən bilə bilə ki, mən başqasının yarıyam, məni mənim razılığım olmadan öpürsən? Mənə qarşı bu hərəkətindən sonra sən mənim... ("şerfsiz dayim Bəşirdən heç də geri deyilsən "  deməkdən özünü güclə saxladı) - gözümdə heçsən - deyib udqundu. Ayağa qalxmaq istəyəndə Abdulla onun çiyinlərindən basıb yerində oturtdu. Gözlərində ehtiras qığılcımı parlayırdı. Bayaqkı öpüşün dadı damağında qalmışdı. Qızı özünə təslim etmək istəyirdi. Asya onunla əlbəyaxa olmuş, əsəbi halda bu dəfə səsini içinə qısaraq üsyan edirdi.

   -Mən indi başa düşürəm ki, səninki sevgi yox, sadəcə bir həvəs imiş. 

   -Gülməli danışırsan , bunu sən istədin məndən. Dilin başqa deyir ğözün başqa. 

  -Mən 8-9 aydır dediyin o kişiylə  bir damın altında yaşayıram,bir qab yeməyi, bir yatağı bərabər paylaşdıq, hamı bizi ər-arvad bilir, amma bir dəfə də olsun sənin etdiyin bu hərəkəti o mənə etmədi. Halbuki mən özümü hər şeyə hazır etmişdim, hər şey ola bilərdi. Hətta zorlaya da bilərdi.

  -Nə sayıqlayırsan,nə zorlaması? O sənin ərin deyil ?

   -Deyil, deyil Abdulla deyil . İnanmayasan amma o məni bir dəfə də olsun öpmədi,heç toxunmadı da...

   -Haaa, haa haa... o zaman o uşaq hardan çıxdı? 

   -Onu sən bilməliydin, Abdulla,  o yox. Mən səndən niyə qaçırdım, niyə mən səninlə getmək istəmirdim bunu sən bilməli idin.  Bir sənə bunun səbəbini açmaq istəyirdim ama sən mənəm mənəm salmışdın , imkan vermirdin ağzımı açam . Həmişə özünü düşündün . Tək dərdin oradan getmək idi. Sən məni sevmədin Abdulla. Sevsəydin mənim gözlərimdəki kədəri, ürəyimdəki dərdi üzümdən oxuyardın . Mən indi başa düşürəm ki, bu vaxta qədər ürəyimdə gizləyib saxladığəm sənin sevgin yox, ən böyük səhvim imiş. Mən əsil sevgini indi yaşayıram, səninlə yox ,  onunla. Mənə hörmət edən , məni sevən, məni bir qadın kimi anlayan, hisslərini etirasına qurban verməyən birini sevirəm mən. Mən onun iradəsinə, vüqarına, səbrinə aşiq olmuşam. O, mənə qovuşmaq həsrətiylə alışdığı kimi mən də elə yanıram. O mənə sevgisini etiraf etməyib,amma onun məni sevdiyini bilirəm. O mənə toxunmadan sevir. Sevdiyi üçün də hörmət edir. Mənim iznim olmadan toxunmur, öpmür..

   Qulam Asyadan istədiyi cavabı almışdı. Onu tanıdığı müddətdə Asyanı ləyaqətli, namuslu, sözündə bütöv bir xanım kimi bilirdi. Əgər Asya belə deyirsə deməli belə idi .Ona özünə güvəndiyi kimi güvənirdi. Barmaqlarının uçunda bayıra çıxıb ehmalca qapını örtdü. Ürəyi qürurla çırpınırdı. İçini uşaqcasına bir sevinc bürümüşdü, saralmış bığıarının altından dodaqları qaçırdı . 

- Yaşa Qulam, yaşa.o səni sevirmış Qulam, o səndən hərəkət gözləyirmiş. O bütün keçmişini unudub sənə üz tutub, səninlə bu həyatı addımlayır. Bəs sən nəyi gözləyirsən? Allahım sonsuza qədər minnətdaram sənə...

   İçəridə Abdulla ilə Asya arasında səssiz, dava hələ də davam edirdi:

  - Belə çıxır ki, oğlun bu adamın oğlu deyil hə, düz başa düşdüm? Demək, mən qürbətdəykən dildə "sevginlə" başımı qatıb, başqasıylamı görüşürdün?Özünü kimə, nəyə satdın Asya? Nəyin qarşılığında? Kimdi o bicin atası hə kimdi?

  -Sən mənim uşağıma bic deyə bilməzsən alçaq!

   - Ay səni, baçılarım düz deyirdi elə:"doğru yuvanın quşu deyil bu" 

   -Əl çək məndən. Sən də belə fikirləşirsən? Vay vay... Gör mən kimə arxalanmışam?

  -Mən arxalandım sən məni mal yerinə göndərdin də. Halal olsun vallah, yaxşı qızsan da sən. Doğmusan bir bic....

  - Bəsdir, mənim oğlunma bic deməyə haqqın yoxdur! Rəddol, əl çək !

 -Bax hələ dillərə bax! Daşqalaqdan qaçıb gəlmisən  bura, elə bilirsən burda qurtuluşun var? Sən də bicin də... 

   Asıyanın od tutan nəfəsindən qopan bir parça tüpürcək Abdullanın üzündə yapışıb qaldı.

  -Alcaq! Heyif o ürəyə ki,mən onu sənə bağışlamışam.

  Əsəbi halda qapını açıb bayıra çıxdı. Əsəbdən gözünün yaşı qurumuşdu . Başını dik tutub qürurla biraz aralıda çardağın altında dayanmış Qulama baxdı . İcini bir hüzün sardı. "Qədər dostum...Yaxşı ki səni tanımışam, yaxşı ki Allah səni çıxarıb qarşıma" deyə pıçıldadı. Qulamın yanına gəldi. Qulamın gözlərində sevinc, üzündə xoşbəxtlik vardı. Asya bu xoşbəxtliyin nə olduğunu bilməsə də ona yaxınlaşıb,heç nə demədən başını köksünə qoydu.  Pasaqlı paltarının qoxusunu çiyərlərinə çəkdi, içində bir rahatlıq tapdı. Özünü ağlamaqdan güclə saxladı. Onsuzda bayaqdan ağladığı gözlərininin şişindən bilinirdi.

  Qulam dağ vüqarı ilə başını dik tutub xəstəxana qapısına baxırdı. Abdulla orada idi.

  -Yaxşısan Asya?

  Asya özünü Qulama daha da sıxdı . 

   - Həm də çox yaxşı -deyib belını qucaqladı. Bu jest Qulamı həm çaşdırmışdı , həm də sevindirirdi . İlk dəfəydi ki Asiyayıa belə an yaşayırdı . 

   Asya başını qaldırıb altdan yuxarl Qulamı süzdü . Sanki ilk dəfəydi onu görürdü . Qulam bu gün çox dəyişik ,çox da qürurlu görünürdü. 

  QUKAM asyanın baxəşlarından utanıb onun başını sinəsinə sıxdı. Asya bu haldan daha məmnun idi. Sarıldığı bu köntoy, qaba adam onun yıxılmaz dirəyi, başını qoyduğu bu sinə onun ömürlük hüzur yastığı idi.

   -Gedək evimizə, mən evim üçün, oğlum üçün darıxmışam...

  - Mənim üçün də ,hə?

   Asya ilə ilk dəfə idi ki, belə səmimi görünürdü. Odur ki, Qulam gülümsəyib zarafatla Asyanın onu qucaqlamasına işarə etdi. 

  - Ihı ...Sənin üçün də... Həm də çox... Nə yaxşı ki varsan . 

   -Mən həmisə səninləyəm Asya...

   -Bilirəm. Sağol.

  Qulam onun çiyinlərindən qucaqlayib dogaqlarını başına sıxdı:

  -Gedək mənim vəfədarım, gedək...

                     *****

    Əsmər silahdaşlarıyla görüşüb, halalaşaşıb yola çıxdı. Xəstəxanaya gəldiyində nə Asya, nədə Qulam vardı. Abdullaya yaxınlaşıb qacaqları sorışdu. Əsmər Abdullanı coxdan tanıyırdı. Elə Abdullanın da buraya gəlməsində Əsmərin böyük rolu olmuşdu. Döyüşlərdə yaralanan yaralıların bir həkimə ehtiyacı olduğunu, Əsmər böyüklərinə Abdullanı məsləhət bilərək onu Antakyadan Karsa gətirtmişdi. Əvvəl əldə edilən gəlir hesbına öz dəstəsində, sonra isə xalqın istəyiylə bu xəstəxanada işləyirdi.

    İçəridə Abdullanı məyus görən Əsmər ona yaxınlaşıb halını soranda Abdulla bütün Asyayla  başlarna gələnləri ağlaya ağlaya Əsmərə danışdı. Bu qürbətdə tək həmdəmi,dərddaşı, tanıdığı insan bir tək Əsmər idi. Əsmər həmişə ona ana sevgisiylə yanasar, bacı məhəbbətiylə şəfəqət göstərərdi. Əsmər Abdullayla Asyanın çarəsiz məhəbbətini Abdulladan eşidib nə deyəcəyini bilmədi.Onu necə təsəlli edəcəkdi, yarasını necə saracaqdı bilmədi. Abdullanın başını bağrına basıb ona sadəcə her şeyi zamana buraxmasını tövsiyyə etdi. Dərdin ən gözəl dərmanı səbr və zaman idi . 

   Asyagilin hara getdiyini, harda yaşadığını Abdulladan öyrəndikdən sonra çox ləngimədən yola çıxdı . 

   Asyayla, Qulam kəndə çatanda axşam çoxdan düşmüşdü. Geç olduğundan ağasını və onun ailəsini narahat etmək istemedi.  Araz Cevdət ağanın evidə kahya xanımla qalırdı. Onu sabah gedib gətirəcəklərini qerara alıb öz komalarına yollandılar.  Uzaqdan daxalının bacasından duman qalxırdı. Həmişə olduğu kimi Cevdət bəy bu dəfə də Qulam evdə olmadığı üçün heyvanlarını müvəqqəti olaraq çobanlığı baş kahyaya tapşırıbmış. Asya da evdə olmadığından çobana hələlik burada qalmağı tövsiyyə edib. Qulam yaxınlaşıb qapını döydü. Qapını Həsən açdı. Xoş beşdən sonra Həsən yığışıb evinə getmək istəyəndə Qulam da onunla bərabər çıxdı.

   - Əslində bayaq sizə gəlmək istədim Arazı gətirməyə . Lakin sonra fikirləşdim ki, bu saatda yatmış olarsız. Rahatsız etməgim. Madəm ayaqdasız , mən də səninlə gəlim  Arazı gətirım . 

  - Ne gerek var, arkadaş , yol yorğunusunuzdur. Bacım da bu gece iyice dinlensin bir. Yarın götürürsüz. Araz şimdi uyumuş ola bilir, kalkarsa bir daha uyuyamaz. 

  - Doğrudur abi. Tamam o zaman. Sağol . 

  -Haydi bana eyvallah. Size iyi geceler . 

  -Sana da

   Evin bir küncündə kərpicdən hörüşmüş buxara sobada hələ də köz vardı, Asya közü qarışdırıb bir odun parçasını közün üstünə atdı. Qulam his başmış çaydanı doldurub oçağın üstündəki şişə keçirtdi. Çay qaynayana qədər Asya elə sobanın qarşısında döşəkcədə oturmuş Qulamın qarşısına süfrə açdi, Allah verəndən süfrəyə düzüb, ocağın üstünə kiçik sacı qoydu. Öz əlləriylə tutduğu kərə yağından saca qoyub içinə yumurta qırdı. Sacı ortalığa qoyub hərəsi bir tərəfindən "bismillah" deyərək yeməyə girişdilər. Demlediyi çaydan içdilər .Cox yorğun idilər, uzun və çovgunlu yolun yorğunluğu ikisini də əldən salmışdı. Bütün yorğunluqlarına baxmayaraq ikisinin də üzündə indiyədək görrmədikləri xoşbəxtlik vardı. İkisinin də üzü gülür, lakin ikisi də utancaqlıqdan gülüşlərini bir birindən gizlədirdilər. Göz gözə gəlmək istəmirdilər. Elə bil bu rastlaşma bu günə qədər olan bütün iradələrinin bəndini yıxıb qoparacaqdı. İkisi də bunu hiss edir, elə buna görə də bir birlərindən gözlərini qaçırırdılar. Fürsət düşən kimi göz gözə gəlmədən bir birlərini həsrətlə süzürdülər.

    Hələ neçə vaxt bir yerdə yaşamaqlarına baxmayaraq Qulam ilə Asya özlərini bir-birlərinə bu qədər doğma, bu qədər yaxın bilməmişdilər. Bu vaxta qədər gözlərini Qulamın üzündən, gözlərindən qaçıran Asya, indi Qulamın üz cizgilərini bu qədər yaxından süzürdü. Süzdükcə də özündə qəribə hallar aşkarlayırdı. Bu dəfə Qulam üzündə onun baxışlarını hiss edir qızarıb, bozararaq üzünü yana çevirib ondan qaçırırdı. Asyanın ona belə diqqətli baxması onu utandırsa da, bu anın zövqünü doya doya yaşamaq ustəyirdi. Özünü kişilik zirvəsinin qənşərində görürdü. 

   Bayırda qar şiddətlənmiş,  soyuq külək qalxmışdı. Damın üstındəki qarın ağırlığı tavanın dirəyini əymişdi. Neçə gündür üst üstə yağaraq təmizlənməyən qar bu köhnə dirəyi bir anda ucursa evsiz qalacaqlarını yaxşı bilirdilər. Tavandan əriyib içəri damlayan suyun altına qab qoydular, damlayan damcıların zəhlə tökən səsi bu gecənin  ən ecazkar nəğməsi olacaqdı .

  Asya süfrəni toplayıb, odunlarıdan bir ikisini ocağa atdı. Qulam qalxmamışdı. Bayaqdan sobanın qarşısındakı döşəkcədə uzanmışdı. İçəridə çıraq yanmasa da sobanın işığı bu balaca otağı yetərincə işıqlandırırdı. Sobanın istisı Qulamı tıncıxdırdığından bayaqdan büründüyü adyalı indi  üstündən atmışdı. 

    - Burada yatacaqsan ?

    -Hə bura istidir. 

   Asya Qulamın yorğanın ,yasdığını gətirib onun yanına  gəldi. Qulam əllərinin başının altına qoyub arxası üstə uzanmış, gözlərini yummuşdu . Kətan qoftasının açıq yaxasından dolu sinəsi görünürdü. O qədər cazibədar görünürdü ki, Asya bir anlıq başını bu tüklü sineye qoyaraq, özünü bu güclı qolların arasınada yatmış gördü. İradəsinin bəndi qırılmışdı. Daha dayana bilmirdi. Yorğanı Quklamın yanına qoyub öz yatağına çəkildi. 

  Gözlərini yumduqca Qulamın ecazkar və qaba vücudu,sevgi dolu baxışları gözlərinin  önünə gəlirdi. Bütün vbədəni titrəyir, lərzəyə gəlmiş iradəsi elə indicə Qulamın köntöy vücuduna təslim olmaq istəyirdi. Asya özünü saxlaya bilməyib, əllərini saçlarına uzatdı.Başına çaldığı çalmasını açıb saçlarını çiyninə dağıtdı, yatağının içində qovrulurdu.Canına sanki qarışqa darışmışdı. Əli paltarının altında bədənində gəzirdi. suçiçəyinin və qızılcanın hələ yeri getməyən vücudunu sürtməyə başlamışdı.  Eli bədənində gəzdikcə sobanın işığında uzanan  Qulama baxır, onun yatağına girmək arzusu baş qaldırırdı. Qulam yatmamışdı . Damlayan dama baxıb nəsə filkirləşirdi. Asyanın yatağı evin qaranlıq tərəfindədir,  Qulam ona tərəf baxsa da sadəcə Asyanı kölge kimi görə bilərdi. Görünür Qulam Asyadan daha iradəlidir. Bəlkə də bayaq xəstəxanada olanlardan sonra Asyadan bir jest gözləyir. Bəlkə Asya pzü hərəkətə kecib aralarındakı divarı yıxmalıdır.

   Dişi dodaqlarını kəsirdi Asyanın. Asya duyğularına, hisslərinə hakım ola bilmirdi .daha bundan ötəsi yoxdur. İradəsi ac qurd kimi asyanı didib tökürdü. Yatağının içində nəyi var soyunub tökdü.baha gücü qalmamışdı. Elini atıb yastığının yanındakı kalayağısını alıb çılpaq çiyinlərinə atdı. Böyük şal bütün bədənini sarmışdı. Qalxıb Qulamın yanına gəldi 

    Yenicə mürgü almış Qulam başının üstündəki kölgədə eymənib gözlerini açdı. Arxadan düşen sobanın alovlarında incə kalayağının altında çılpaq bədəni əsən Asyanı görüncə dikəlib yerində oturdu. Gözləri  caşqınlıqdan böyümüşdü. Bunu yuxu olduğunu düşündü , amma yuxu deyildi . 

    İpək kalayağı çiyinlərindən sürüşüb Qulamın önünə düşdü . Qulamın gözləri qarşısında cənnətdən gəlmiş huri -mələk timsalı bir maleykə dayanmışdı sanki. Qadın addım addım ona yaxınlaşdıqca, Qulam dirsəkləndiyi yatağında geri geri gedirdi . Asya qəfil onun yanında diz çökərək onun əlindən tutdu və onunnəlini dodaqlarına yaxınlaşdırdı. Əllərini,qollarını, tüklü sinəsini öpüş lərə qərq etdi. Hər öpüşündə, əzaları çılpaq qadın bədəninə dedikcə özündən keçən Qulam ehtirasa dolmuşdursa da bu qıza nə qarşılıq verə bilmirdi, nə də  özündən ayıra bilmirdi. Özünə qarşı qarşılıq görməyən  Asya artıq yalvarmağa başlamışdı . 

    - Qulam, qurban olum, bağışla məni, daha dözə bilmirəm, səni sevirəm, amma bizim bu  həyatımız belə getməyəcəyini də bilirəm . Bunun bir sonu olmalıdır,  ya bərabər olacağıq ya ayrılacağıq. Bilirəm, səndə məni istəyirsən,  sən də məni sevirsən, nə olar məni geri çevirmə - deyib, onu öpüşlərə qərq etdi. Qulamın dili ağzı yumulmuşdu sanki.Özündən ixtiyarsız qucağındakı bu çılız qıza təslim olmuşdu. Sanki bu qollu budaqlı,yekəpər adamın bu qıza gücü çatmırdı. Ehtirasdan alışıb yanan bədəninin odu gözlərindən cıxaraq qızın bütün bədənini sarırdı. Qızın cılpaq bədənini, döşlərinin giləsini, vücudunun hər əzasını ovunu marıtlayan aslan kimi süzürdü.  Bir anda ovuna cumub onu altına almaq, nərildəyə nərildəyə ona sahib olmaq istəyirdi. Amma yox bu olmayacaqdı. Axı Asya Qulamı məhz belə iradəli və möhkəm olduğu üçün sevirdi. Bunu dünən Abdullaya deyəndə eşitmişdi, öz qulaqlarıyla. İndi belə şəriətdən kənar ona sahib olsaydı,Bəşirdən , Abdulladan nə fərqi olar onun?  

   -Asya, dayan qadan alım -  deyib kətan köynəyini əynindən dartıb çıxartmağa çalışan Asyanın bileklərindən tutdu . Qızı qucağından qaldırıb,bir göz qırpımında onu yatağına atdı.İri penceli ovuçları sinəsinə yapışmış almaları əzdi. Barmaqları döşlerinin üzüm giləsini i sıxdıqca qarşısında xumarlanan qızın üzündən sonra isə alnından öpdü. Yatağın yanına düşmüş şalı qızın üstünə çəkib barmaqlarıyla qızın yanaqlarını oxşadı. Mülayım və eyni zamanda ehtiraslı bir səslə :

  -Sən mənim canımsan, Asyam, sən mənim namusumsan, canım menim.Qurban olum, bu yaşımda məni mürtəd eləmə,  azacıq, lap az səbr elə, dayana bilmirəm artıq, mən də səni sevirəm , arzulayıram, istəyirəm. Lap coxdan,amma sebr edib gözləmişəm. Nə sənə,nə də allahıma dönük çıxmamışam . Sən belə etdikce ürəyimə ,  canıma od qoyursan gözəl Asyam, səbr elə azca,nolar çox yox sabaha qədər,sabah götürüb səni də gedərik qonşu kəndə, orda bizi tanıyan yox, hocaya kəbinimizi oxutdurarıq.

    Nazik kalayağısının altında  incə zerif bədəni əsim-əsim əsir gözlərdən yaşlar üzüldükcə Qulamın bağrının başı yanırdı. Dayana bilməyib qızı öpüşlərə qərq edirdi . Öpdükcə ehtirası çuşa gelirdi. Bayaqdan qızın ehtirasına cavab verməyən Qulamın daha sabahı gözləməyə iradəsi qalmamışdı. Üzünü qızın göz yaşlarına bulaşdıra bulaşdıra üstündəkiləri soyunurdu.Vəhsi kimi Asyanın dodaqların gəmirən Qulam , qızın gərdanından incəcik dişləklər alaraq, sərhəddi keçıb muradına çatmaq istəyirdi bu da Asyanın ürəyinçə idi. Bütün varlığı və çılpaqlığı  ilə Qulama təslim olmuşdu.

    Elə bu vaxt qapının səsi, ilan vuran kimi onları vurdu. Suç üstündə yaxalanmış oğru kimi hərəsi bir tərəfə atıldı ...

                      ****

     Hekayənin bu hisəsini yazarkən alnımın, üzümün təri boynumdan süzürdü. Belə özəlliklərə girmək istəməsəm də, oxucularımın bütün istəklərini nəzətə alıb, bır yazar kimi buna  haqqım çatdığını düşünürdüm . Çünki yuxarıda dediyim kimi oxuçilarım məndən sinir sərhəd gözləməmi stəmirdilər. Məncə də haqlıydılar. Oxucularımın qələmimə bu qədər güvənməyi mənə ilham verirdi . 

   - Artıq mən bir neçə roman müəllifiyəm. Oxucularımı bütün yazı qabliyyətimlə üzərimə cəkmişəmsə nə xoş mənə. Onlar məndən hər janrıda və  hər səhnədə səmimiyyət və dürüstlük istəyir. Bu bir həyat hekayəsidirsə bu həyatın min bir çaları və rəngi vardır . Onların gpzəlliyin,yeri gəldiyində çirkinliyini oxucuya göstərmək yazıçının borcudur.  Mən də bunu onlar üçün edirəm -deyərək telefonu kənara qoydum. Duş otağına kecib, soyuq suyu ovuçlarıma alıb üzümə çırpdım ...

                            

                          ____ BÖLÜM =13 ______

   Cox keçmədi ki, təkrar masamın başına keçdim. Yeni bölümə başlamadan əvvəl, hekayəni paylaşdığım qrupda  oxucularımın keçən bölüm üçün yazdığı rəyləri nəzərdən kecirtdim. Bu bölüm hərkəsin qırışığını açmışdı. Fikirlər müxtəlif idi, təbii ki, bəziləri Asiyanın xoşbəxt edən həyəcanlı dəqiqələri dəstəkləyir, bəziləri də Asyanın Abdullaya verdiyi cavaba və Asyanın Qulama qarşı intim hisslərinə görə qınayırdılar. Bu vaxta qədər Asyanı hər zaman zülmkeş, şiddət görən,  cəfakeş qadın qəhrəman kimi qələmə vermişdim. Qulama qarşı minnət hissini bu şəkildə ifadə etməsi həqiqətən ağıla sığmaz bir şey idi. Bunları mən özümdən uydurmamışdım. Realda olan bir gerçəyi qələmə almışdım. Asya Qulama vurulmuşdu. Əsil sevginin dadını onda görürdü. Aralarındakı yaş fərqi onun vecinə də deyildi. Qulam onun gözündə özü ilə yaşdaş bir gənc kimi görünürdü Qulamın ona qarşı olan duyğularını, dilinə gətirmədiyi sevgini gözlərindən oxuyur, onu  cox gözəl anlayırdı. Həmən duyğuları özü də yaşayırdı. Daha özüylə bacara bilmirdi. Bir qız və ya qadına çadra arxasından belə tamah salan bəzi kişiləri, hətta öz doğma bacı qızına tamah salan şərəfsiz dayısını düşündükcə səkkiz, doqquz ay bir evin altında sadəcə sayğı və sevgi çərçivəsində yaşayan, onu qoruyub,ona sahib cıxan Qulama qarşı necə başqa fikirdə ola bilerdi ki? Araz artıq Qulamı ata bilmişkən, el-aləm onları ər-arvad okaraq tanımışkən, Abdulla indi meydana cıxıb deyə Asya Qulamı atıb onunlamı evlənəcəkdi? Abdullayla evlənsəydi bu Allah qatında zina olmyacaqdı, bu həqiqət bir evlilik olacaqdı. Bəs el-aləm buna nə ad verərdi? Bu Qulama qarşı haqsızlıq olmazdımı, onun ümüdünü, arzularını daşları çırpmazdımı, kişiliyini, mənliyini ayaqlar altina atmazdımı? Odur ki, elə bu gecə aradakı utancaqlığı kənara atıb, bu işə son verməliydi. Qulamın ata bilmədiyi addımı o atmalıydı...

      

    Qapını gec açdllar. Asya əynini tələsik geyinib yatağına girərək özünü yuxululuğa vurmuşdu. Qulam qapını acanda kahya Həsınlə qarşılaşdı.

   -Kusuruma bakmayın kardeşim. Gecenin bu saatında istemeden geldim .

   -Hayırdır? Noldu?

   -Kurtlar köyü basmış, köyde yabancı birini parçalamış . Köylüler sesi duyar duymazo yabançı kadını kurtlardan kurtarmış. Kadın fena yaralamış, yanında hiç kimse yok, yalnızmış.

   -Kimmiş kadın ?

  -Bilmiyoruz ki. Kadın bayımış , konuşamıyor. Gecenin bu saatinde buralarda ne aramış ki , anlamadık. Yaralı bayanı Cevdet ağanın evine getirdiler, yaralarını sardık ama, yine bir doktora ihtiyyacı var. Ağam beni sana yolladı hemen şehire gedip doktor getirmeni istedi ...

    Qulam qapını örtüb içəri girdi Asya yatağında oturub həsrət dolu baxışlarla ona baxırdı . Gözlərindəki ehtiras, nəfəsindəki atəş , dodaqlarındakı təbəssüm hələ sönmemişdi. Qulam ona yaxınlaşıb yanına oturdu. 

   -Neyniyək, demək ,Allah belə olmasına izin vermir, bu vaxta qədər harama el atmamışıq , haram yeməmişik, indi belə ondan xəbərsiz iş tutmağımıza yəqin o kişinin acıgı gəlib. Az səbir edək ezizim, az, cox az...  

   Asyaya sarılıb qoxusunu içinə çəkdi, dodaqlarını qızın gərdanına sürtüb, incə bir öpüş aldı , qolları arasında su kimi axan qızın saçlarını kenara atıb alnından öpdü. Gözlərinin içinə baxıb pıçıldadı :

   -Sən mənim namusumsan, az qalmışdım bu şərəfsizliyi boynuma alıb, Allah qarşısında mürtəd olum, şükür bu günümüzə, demək belə lazımıymış. Az səbr edəcəyik ,  səni özümə  halalım edəcəm . 

   Qəfil və sərt bir hərəkətlə yerindən qalxıb yapıncısını çiyninə atdı. Qapının arxasına qoyduğu tüfəngi götürüb qapını açdı. Çiynının üstündən dönüb geriyə baxdı. Asya ağlayırdı...

     Qulam doktor Abdullayla kəndə gələndə canavar basmış qadın can cəkişirdi.Qızdırmadan alışıb yanan qadın, Asya ,  İbrahim, Azər və Qaşqayim deyib sayaqlayırdı .

   Səhər hava işıqlaşandan sonra ağasının evinə gələn Asya yaralı qadını tanısa da onun ailəsinin adını çəkməsi onu çaşdırmışdı . Kənara çəkilib düşünürdü. Asya,  İbrahim, Azər adı ona tanış idi,  bu adlar bir ailənin üzvləri idi, bəs Qaşqay kim idi? Daha Asyanın xəbəri yox idi ki, bu qadın onun anası, çəkdiyi bu adlar isə onun əzizləri idi. Xəbəri yox idi ki , anası atasına heç zaman öz adını- Saybalı deməmişdi . Əsmər Saybalıya Qaşqay deyərdi. Bu adın bir tarixçəsi vardı əlbət...

    Saybalının əsil nəcabəti Şiraz elindən türk kökənli Qaşqay tayfalarından idi. Əsmərin nəsil nəcabəti isə kürd idi.Qaşqayların əfsanəvi qəhrəmanlıqları o zaman dillərdə dolaşırdı. Onu 7 illik "əri" lal Manqıdan qurtaran bu türk soylu igidə, qara madıyanla, qaşqa atının cıfləşdiyi günü Saybalıya turk soylu Qaşqay olduğu üçün , həm sevimli qaşqa atının şərəfinə Qaşqay adı vermişdi. Bu özəl adı sadəcə Saybalı eşidərdi, bu ad onların arasında özəl bir ad idi . 

   Asya xəstəxanada tanış olduğu bu mehriban qadına indi o özu qulluq edirdi. Necəki  necə gün bu xanım ona qulluq etmişdi, o da elə . Bu zamana qədər buralarda görünməyən bu kişiye oxşayan arvadın buralarda təkbaşına nə işi vardı ki, həm buranın qadınları üzərində silah - sursat gəzdirməzdilər. Bu qadın tapılanda üstü silahla dolu imiş. Cövdət ağanın malikanəsindəki qadınlar bu kişiyə oxşar qadına qəribə baxırdılar. Ondan yaşmaqlanırdılar. Hətta onun qadın olmasına da şübhə edirdilər. Yaralarını saran ara həkiminin onun həqiqətən qadın olduğunu dedikdən sonra qadınlar özündən keçib, bayılmış bu qadının yanında rahat və sərbəst olmağa başladılar.

   Qulam Abullayla içəri girəndə Əsmərin vəziyyəti daha da pisləmişdir. Uzun müayinədən sonra Əsmər nəhayyət ki özünə gəldi. Gözlərini açdıqda başının üstündə qızını görüb xoşbəxt oldu. Gecənin o vaxtında Əsmərin tanıyıb bilmədiyi kəndə nə gəzdiyini soruşduqda Əsmər:

  - İllər əvvəl itirdiyim bir əzizimin sorağına gəldim - demişdi. 

    Qulamın gözü Abdullanın üstündə idi. Abdulla Asyayala danışmağa fürsət axtardığını görsə də səbr edib hər şeyə göz yumurdu. Asyaya güvənirdi, doğrudur.  Amma yenə də beynində bir sual dolaşıb dururdu .

   -Bəlkə, gecə Asya ehtirasına yerikləyib, onun yatağına gəlmişdi, bəlkə Asyanın ürəyi hələ də ondadır?

    Qulam istəmirdi ki, Asya onun xanımı ola-ola fikiri, xəyali başqasının yanında olsun. O istəyirdi ki, onun olacaq qadın,  cismiylə, ruhuyla onun olsun.

    Əsmər uşaq deyildi. Qadın işvəsini,  kişi sevməsini yaxşı bilirdi.Asyayla Qulama baxanda Həmidlə özünü görürdü. Neçə ki Həmid , ehtiras və həsrət dolu baxışlarla Əsməri süzürdü, gözləri ona eşq elan edirdi, eyni elanı Qulamın gözlərindən Asyaya qarşı oxuyurdu. Eyni həmən baxışlar Asyaya yönlənmişdi. Neçə ki , Əsmər bu sevgi qarşısında tərəddüd edirdi eyni şeyi də qızında görürdü . Xəstəxanada sonucu gün dərdləşəndə Abdulla Asyanı sevdiyini Əsmərə etiraf etmışdi. Amma Əsmər Abdullada sevgidən cox inad, məqsədinə catma istəyi, qisas görürdü. Abdullanın qızını keçmişdə nə qədər sevdiyindən xəbəri yoxdu, amma indi hiss etdiklərindən belə qərara gəlmişdi ki, Abdulla nə olur olsun Asyanı əldə etməyə calışır, sevdi ya sevmədi Asyanı Qulamdan qoparmaq istəyir. Əsmər Abdulanın baxışlarındakı səmimiyyətinə inanmırdı . 

    Bir neçə gün sonra Əsməri Qulamın evinə gətirdilər. Əsmər ilk dəfə bu kasıb daxalın  qapısından içəri addımını basdığında, kövrəldi. Qapının  girişində dizlərini yerə qoyub əllərini göyə acdi. Allahına şükürlər etdi:

   -Şükürlər olsun ya Rəbbim . Ölmədim bu günləri də gördüm ,  bu yaşımda məni yurdsuz , yuvasız, sahibsiz kimi çöllərdə yox etmədin- deyib yerdən bir ovuc palçıqlı torpaqdan alıb öpdü . 

   - Şükür olsun qızımın addımı deyən bu yeri görməyi mənə nəsib etdin !

    Asya biraz arxadaydı, qadının pıçıltıyla  nə dediyini anlamırdı. Qulam Asyanın yanınca irəlləyirdi deyə qadının bütün dediklərini eşidirdi. Qadının niyə belə etdiyini başa düşmürdü. Bildiyi qədəri ilə əmisi oğlu Həmidin, nə də Həmidin o vaxt qaçırdığı Əsmərin ümumiyyətlə uşağı olmamışdı. Həmid ailəli uşaqlı bir qadını niyə qaçırsın ki? Bu mümkün deyil. O Həmidi yaxşı tanıyırdı . Həmid belə bir şərəfsizliyə qol qoymazsdı . Onu da bilirdi ki, Həmidlə Əsmərin bərabərkən uşaqları olmayıb. Bu evdə də  yaşayan tək qadın Asya idi. Onda belə cıxır ki, Asya onun qızıdır?  Bəlkə də ...Nə bilmək olur, həyatdır bu. ..

   Asyanın yanında qadınla bu barədə bir şey danışmaq istəmədi . Həm də yeri deyildi . Belə məsələlər həssas məsələdir. Ayaq üstü söhbət deyildi.

   Biraz sonra Cevdət ağa Qulamı çağırıb ona həkimi şəhərə qaytarması üçün tapşırıq verdi. 

   Ana qız ikisi də evdə baş-başa qalmışdılar. Qadın üstü örtülü  qızının həyat tərzini öyrənməyə başlamışdı. Ona anası olduğunu demək istəsə də bundan ehtiyyat edirdi. Birdən qızı da  onu ordakılar kimi səhv başa düşə bilərdi . Bu qədər ayrılıqdan sonra Asya qızını itirəcəyindən qorxurdu. Qızını tanımırdı, xasiyyətini, pisxologiyasını bilmirdi.Ona necə davranacaqdı,  bu hadisəni qızı necə qarşılayacaqdı, necə başa düşəcəkdi bilmirdi. Əsmərin ilk işi özünü qızına tanıtdırmaq idi . Oturub başına gələnləri qızına danışmaq istəsə də qızının fikiri onda olmadığını görüb susdu . Asyanı yad bildiyi qadın yox,  onun həyatında var olan Qulam maraqlandırırdı. Bütün fikiri xəyali Qulamda qalmışdı. Arazı qucağından yerə qoymayan, onu oynadıb sevən Əsmərin gözü qaraba qara qızını izləyirdi. Onun hər hərəkətinə davranışına diqqət edirdi. Ürəyi qürurlanmış, qızına baxdıqca sevincdən gözləri yaşarırdı. 

  -Neyləyək, tale bu qızın necə böyüməsini mənə göstərmədi, bəlkə qismət bundan beləymiş, . Arazım var. Bəlkə Asyaya verə bilmədiyim qayğı və sevgini uca rəbbim Araza verməmi istəyir məndən - deyə kövrəlirdi.

 -Gəl qızım, maşallah gözəl, nazənin kimi qızsan. Oğlun da maşallah ay parcası kimi. Amma nə sənə oxşayır, nə də atasına kime oxşayır bu uşaq?

   Bir anlıq Asyanın üzünə qüssə çökdü. 

- Atasına oxşayır.

-  Yoox mən heç oxşatmadım . Qulamın qaşı gözü qalın, sifeti enli, boy buxunlu cüssəli , yekəpər. Bu uşaq cılız, sən de  arıqsan ama menim kimi qaraduğdayısan. Atası da qarabuğdaydır. Araz isə kürəndir.

   -Atasına oxşayır !-səbirsicdə pıçıldadı. Söhbətdən qaçmaq üçün Asya otağın yan tərəfinə getdi. Südün içinə maya qoyub pendir hazırlamağa başladı . Qızının dalğın olmağı gözlərindən yayınmırdı. Onun ürəyi dolu olduğunu hiss edirdi Əsmər 

  -Qulamla harda tanış olmusuz? Mən onu yaxşı tanıyıram. İlk dəfə onu görəndə o cavan, dəli-dolu oğlan idi. Mahalın cavanlarını igidliyiylə geridə goyurdu. Heyy gidi heeyy... nə günlərimiz vardı. Mən yaralıydım, rəhmətlik Həmidlə məni etibarlı yerdə gizlətmişdi Qulam. 

  -Niyə nolmuşdu?

  - Qaçmışdıq. 

  -Hmm... O qədər sevmişdiz bir birinizi? Verməyiblər yəqin səni rəhmtliyə, axırda qaçmısız?

   -Yox məsələ başqaydı-Əsmərin gözləri yol çəkdi. Bir müddət susdu. Sonra çətinliklə gözlərini daldığı yerdən çəkib dərindən bir ah çəkdi :

  - Ehh... Nəysə. Qaçaq idik. O xalq qaçağı, mən zina ...

   -Zina?-Asyanın heyrətdən  gözləri böyüdü. Bir qadının belə bir şeyi etiraf etməsi həqiqətən də heyrət edici bir şey idi. Fəqət bunları söylərkən belə bu qadın qürurlu görünürdü. Axı zina zinadır. Burada qürurverici heç nə yox idi. Bu qədər ağır bir etiraf nədən belə qürurlu görünə bilərdi ki?

 -Səncə insan nəyəsə məcbur edilərsə, məcbur ərə verilərsə və o qız allahın yox, başqalarının yazdığı "alın yazısına" boyun əymək zorundadır?- Asyanın baxışlarındkı heyrət söndü. Bir anlıq Asyanın dedikləri onu keçmişə atdı. Dayısı ona təcavüz edib və bu təcavüzdən övladı dünyaya gəlib. Bu tale Asyanın taleyimi idi, yoxsa dayısının "cızma qarası"? İndi Asya neyləməliydi? Zina damğasıyla ölümünü gözləməliydi? Gör bu yazıq qadın nələr yaşayıb ki, qaçmağa məcbur qalıb,onun kimi...

   -Bəli, bax belə oldu bizimki də. Hər yerdə bizi axtarırdılar. Qurban olduğum haralardan aldı, haralarda görüşdürdü. Səni tanımayana nəhlət , ya Xudaya!

   Əsməri əllərini göye açıb şükr etdi . 

   Qulamın haqqında xoş sözlər eşitdikcə Asyanın əl ayağı işidən soyurdu. İşlini buraxıb gelib Əsmərlə üz üzə oturdu. Sanki Əsmər Qulamın nağılını danışırdı o dinləyirdi . 

    -Cox igidlikləri vardı Qulamın. Mərd oğlandır.  Hansını danışım ee ... Vallah bir aşıq sazını əlinə alıb dastan danışsa elə birinci Qulamnan başlayardı. Canlara deyən oğlandı Qulam . 

   -Yəqin ilk dəfə toyunuzda görmüsən Qulamı hə?

   -Yox, Qulam mənim 3 ci bəyimin əmisi oğludur. Bizim toyumuz olmayıb . Dedim axı qaçmışıq.

   "Üçüncü bəyim" deyəndə Asya əlini üzünə çırpdı. "Necə yəni, əri ola ola buna qaçıb? Yox ee.."

   -Üçüncü bəyin dedin?

   -He!

   - Allah rəhmət eləsin hər ikisinə də. Birinci ilə, ikinci ölüb yəqin ,yoxsa nətər 

  -Yox- Asya caşqın və tərs bir baxışla qadını süzdü. Onun bildiyi İranda əri ölmədən başqasıyla evlənmək yox idi axı . Bu necə ola bilər ki?  

  -O zaman müharibəyə gediblər qayıtmayıb hə?

  - Yox, yox sağ salamatdılar ikisidə. İkinci bəyim Qaşqayım-yanı uşaqlarımın atası-  deyilənə görə ağır yatalaqdır, heç bilmirəm indi necədir, ona kim baxır. 

   Asya "Qaşqayım"  sözünə kinayə ilə güldü. "Bax haa ikincini hələ də sevir, üçüncüylə qaçıb, ay allah səndə nələr varmış, qurban olum Allah betərindən saxla" deyə düşündü. 

 -Bəs bu necə ola bilər? Yoxsa ərlərini qoyub qaçmısan?

  -Hə, birincini qoyub ikinciylə qaçmişdım...

  - Bəs daş-qalaq?- Asya həyəcan və qorxuyla onun sözünü kəsdi. Əsmər başını qaldırdığında qızının gözlərində qorxu qarışıq nifrət gördi. 

  -Elə daş-qalaq olunacaqdım ki,  üçüncü məni götürüb qaçdı. 

  - Haa, haa insan həyatı belə də  oyuncaq olarmı heç?

  -Həyat ozü bizi oyuncaq edib "beş daş" kimi əlində oynadır,  istədiyi yerə atır, istədiyi yerə tullayır, kimisi tərs düşüb əzilir, kimisi düz düşür, həyatın axışına yuvarlanır qızım- Əsmər dərindən köks ötürdü. Əlinin arxasıyla gözünü sıxıb  başını buladı - Hə qızım, həyat belədir, burada təcüblənməli heç nə yoxdur. Həyat istədiyi zaman insanı sevdiklərindən ayırıb,  istədiyi zaman da qovuşdurur. Biz həyatın əlinfə oyuncağıq . Şair necə deyib:

Həyatı əlimə ala biləydim,

Oynadıb atardım oyuncaq kimi.

Bəxt yazıb taleyə bayram edəydim,

Yandırıb yaxardım o yaxan kimi

Qaldırıb ataydım o Dəlı dağa,

Sonra da salaydım qanqallı bağa.

Solundan vurardım, keçərdim sağa,

Yarardım bağrıni, o yaran kimi . 

Ah çəkib naləsi ərşə gedərdi,

Əl açıb Allahdan imdad dilərdi.

Yaşaya yaşaya hər gün ölərdi 

Həyata küsərdi bax, mənim kimi

(müəlif Özüm: Fəridə Acarakcay)

Əsmərin həzin səslə , ağlayaraq oxuduğu bu segahdan Asya da kövrəlmişdi . Gözləri bir nöqtəyə zillənmiş fikirə getmişdi. Xəyalən Əsmərin bimədiyi eşitmədiyi həyat yolu gözlərinin qarşısında canlanırdı. Yazıq qadının canı nə qədr yanmış ki ,belə yanıqlı və içdən oxuyurdu. 

  - Hə qızım ,həyat bax belədir,  İstədiyi zaman çırtmalayıb atır,  istədiyi zaman xışmalayıb əlinə alır. İstədiyi zaman həyat bizi sevir, istədiyi zaman qırır ...

   Araya süküt çökdü. Asya düşünürdü. Qadının dediklərində həqiqət vardı. Bəyəm onun taleyi həyatın əlində oyuncaq olmamışdı? Bəyəm həyat hələ körpəliyindən ona sərt şilləsini vurmamışdımı?  

   -Bəs sən niyə qaçmisan ordan? - Əsmərin səsi onu fikirlərindən ayırdı.

  -Bilmirəm...

  Yenə sükut...

  -Əslində qaçmamalıydım . Amma qacdım, niyə qaçdım özüm də bilmirəm - səsi titrədi.

  -Atamı elə vəziyyətdə qoyub gəlməyim vicdanımı rahat buraxmır. Darıxıram atam üçün. Onun məndən başqa heç kimi yoxdu. Amma buna məcburdum. Oğluma qovuşmaq üçün, mən oğlum üçün gəldim, orda qalsaydım , daşqalaq olacaqdım 

  - Başa düşdüm. Demək uşaq, qeyri rəsmi ...

 Asya başıyla təsdiqlədi. 

  -Hmm. Amma Qulam sizə sahib çıxıb. 

 Asya acizanə qadına baxdı:

  -Peşimansan? 

  İxtiyarsız gözlərindən yaş süzdü, dillənmədi. 

 -Əgər peşimansan, heç nə geç deyil, qızım.

 - ...

 - O həkimi sevirsən hələ də ? 

   Asya təşvişə düşdü : 

 - Bu hardan cıxdı?  

 -Bilirsən mən Abdullanı oğlum kimi sevirəm, onu neçə illərdir tanıyıram. Həm də elə silah yoldaşı sayılırıq, onunla nə döyüşlərdən keçmişik biz. Onun məndən gizli sözü olmaz. Səninlə sevdalı olduğunu sən xəstəxanadan evinə gələndən sonra dedi mənə. 

  -Bu söhbət bitmişdir...

  -Mənə maraqlı olan nədir bilirsən? Belə bir təmiz və saf sevdanı nə ayıra bilər ki? Fərhad Şirin üçün dağları yararkən ,  Əslinin oduna Kərəm yanmışkən- sizi ayıran Qulammı oldu? Mən buna inanmıram!

  - Dayım ...

   Əsmər gözləmədiyi cavabdan özü də çaşdı. Əslində qızının həyatındakı sualların cavabını necə gündür özü beynində tapmağa calışırdı. İndi artıq Asya ona ipucu vermişdi. Demək arqac yenə ona , onun ailəsindən keçib dolaşıbmış. Təxmini doğru imiş. 

   -Dayın səni verdi Qulama? 

   -Yox ! 

   -Abdullayla bir yerdə tutdu sizi?  

   - Yox !  

   -Hə bəs nə oldu?

 Əsmərin həyəcan və hökümlü səsi zavallı qızı qorxuzdu,  ovuçlarını üzünə tutub hönkürdü. Dayısının uşaqlıqdan ta gəncliyinə qədər ona yaşatdıqları gözlərinin qarşısına gəldi. Hələ İraqdan gəldiyi gün...  Elə həmin gün Asyanın mənliyi, qüruru qırılmışdı, sevgisinə ömürlük vəda demişdi. Sonra da hamiləliyi ... 

   -Bilmirəm , nə olduysa, oldu . Mən Abdullaya heç nə deyə bilmədim. Abdulla da məni başa düşmədi. Günü gündən şam kimi əriyirdim, bir dəfə məndən soruşmadı dərdin nədir. O özünü düşünürdü, qaçaq burdan gedək deyirdi . 

   -Qaçsaydın ...

   -Qaça bilməzdim ...

   -Niyə axı? Qulamla bura qacdın axı, Qulamla qacdığını onunla qacsaydın.

   -Qulam mənim hər dərdimdə yanımda oldu , Qulam mənim bütün sirrimi bilirdi, Qulam məni hər halımla qəbul etmişdi . 

   Gözünü yumdu. Banuxatınla Məşədi Saidin mecaraları gözlərinin qarşısına gəldi. Qulamın əsəbindən partlayan Asyanı necə səbirlə, qollarının, qıçlarının arasında sıxıb, eyni zamanda sevgiylə sakintləşdirməsi xeyalına gəldikcə dodaqları gülümsəyirdi. Gözü bir nöqtəyə zillənib xatirələrinə dalmışdı .

   Əsmər bu mənzərəyə baxdıqca qızının əsil sevgisini indi tapdığını görürdü . 

  - Sevirsən?

  -O mənim həyatımdır. O mənim gələcəyidir, ümüdümdür, oglumun və mənim sahibimdir !  O olmasaydı oğlum Allah bilir haralarda olacaqdı, kim bilir başıma daha nələr gələcəkdi. 

   -Şükür qovuşmusan. Bəs seni məyus edən nədir? Nədən gileylənirsən, nədən narazısan.  Ailən uşağın var, ərin və oğlun yanında. 

  Asya köksün ötürdü. 

  - Ər? Aile? 

  Əsmərin təxminləri bir-bir gerçəkləşdirdi. Onun taleyini deyəsən qızı yaşayırdı. Axı onu da Həmidlə ər arvad bilirdilər. Əslində onlar ailə deyildilər.  

  - Münasibətiniz necədir?  

Asya yenə gözlərini bir nöqtəyə zilləyib bu vaxta qədər Qulamla kecirdiyi xoş dəqiqələri ,  günlərini xatırladı. Hər onu xatırladıqca üzündə məmnunluq, xoşbəxtlik yaranırdı . 

  -Bir birimizi sevirdik, bir birimizdən xəbərsiz , taa biz şəhərdən- yanı xəstəxanadan gələnə qədər ...

   Qəfil nəsə xatırlamış kimi əl ayağa düşdü. Əsmərin əllərindən tutub üzünə sürtdı, əlindən öpdü.

   -Sən Allah, aramızda qalsın qurban olum. Burdan da qaçacaq yerimiz yoxdu . 

   -Niyə gizli ki? Ər arvad arasında gizli sevgi olar? Yoxsa o başqasının əridir? 

 - Yox, yox ...

  -Bəlkə...

  Asya daha bu sirri saxlaya bilməyəcəyini görüb qadının əl ayağına düşdü . 

  -Biz ər-arvad deyilik. Hamı bizi ər-arvad , Arazı da bizim ikimizin oğlumuz olduğunu bilir deyə mollaya gedib kəbin kəsdirə bilmirik, bir damın altında...

   -Arazın atası kimdir?  

   - ...

   - Abdulla?

  Asya əli ilə ağzını möhkəm, sıxıb heyrətlə Əsmərə baxırdı. Sirrini ağzından qaçırtmışdı. 

    Əsmər onun əlini ağzından çəkmək istəyirdisə də qız əlini ağzından çəkməyincə ana-qız  otağın içində süpürləşirdilər. 

  -Kimdir, uşağının atası ,kimdir?  Səni bu hallara kim saldı, Asyam? Bayaq Bəşiri dedin... Aha, sən Bəşirin adını çəkdin .  Bəşirlə bu işin nə əlaqəsi var? Çək əlini ağzından, danış  Asyam, gözəl gözlüm ,  canım qızım məndən sonra başına nə gəlib, nə yaşamısan, qurban olum öldürmə məni , danış gizlətmə!- deyə Əsmər həyəcanlı eyni zamanda hömümlü bir səslə qışqıraraq yalvarırdı. Dizlərinin altında titrəyən qız əlini ağzına daha möhkəm tutub ağlayırdı.

   Asya Bəşirin adını qadının dilindən eşidən kimi ilan vurmuş kimi qaldı. Dediyini xatırlamağa çalışdı. Axı o söhbət əsasında heç Bəşirin adını çəkməmişdi . "Dayım" demişdi. Bəs bu qadın Bəşiri hardan tanıyır? Bəşiri tanıyırsa demək o, onların ailəsini də tanıyır. Dayan , dayan... Bu qadın mənə " qızım deyir , Asyam deyir. "Məndən sonra başına nə gəldi?" deyir . Yoxsa bu qadın üzünü görmədiyi, onları atıb gedən anasıdır ?

   Əsmərin sayıqladığı anlar gözünün qarşısına gəldi. Bəli bu qadın Asyanın Azərin və İbrahimin adını çəkirdi. Bu qadın onun və qardaşlarının adını çəkirmiş. Bəs Qaşqay kim idi görəsən?  

   -Sən bizi hardan tanıyırsan, qadın?  

  - Asya...

  -Axı mən dayımın adını çəkməmişdim, sən Bəşir dayimi hardan tanıyırsan ki?  

  - Bəşir sənə neylədi ,mənə de hələ! 

  - Demiyəcəm! 

  - Deyəcəksən, 

  - Məndən bir damcı da söz ala bilməzsən sən kimsən? Axı bizi hardan tanıyırsan? Sən bizi tanıyırsan, qardaşlarımı da tanıyırsan. İndi yadıma düşdü , sən Azərin və İbrahimin ölüm xəbərini eşidəndə nə hallara qaldın. Bu halı sadəcə övladını itirmiş bir ana edə bilərdi. Yoxsa mənə nə el aləmin oğlundan . 

   Esmer gözlərini sıxdı ,iki əliylə yaralı üzünə , başına cırpıb ağlamağa başladı . 

  -Onlar mənim ciyərparəm, ətim, qanım, hər şeyimdi Asyam, elə sən də - deyib hönkürdü . 

   - Ne deyir əə bu? - Asya  hiddetlenmişdi.  Qulaqlarına inanmırdı. Təxmini doğrulurdu.Əsmərin etiraf etməsinə gərək qalmamışdı . Hər şey gün kimi ortada idi. Bəli, bu qadın onun anası idi. Lakin Asya bunu qəbul etmirdi.

    Sivişib qadının dizinin altından cıxdı:

   -Belə çıxır ki, sən bizim anamızsan? 

   -Qızım! 

   -Qızım hə?Qızım? İndi yadına düşdü qızın? Canının suyu kəsilib, keyfin qaçıb, əldən, ayaqdan düşmüsən , indi qızın olduğunu xarırlamısan?  

   -Belə demə qızım, sən hec bilmirsən başıma nələr geldi. Bütün bu yaşadıqlarımız atan da mən də istəmədən oldu. Biz  ikimiz də , elə siz də taleyin oyununa  geldik!  

  - Ahh nə gözəl ,ha haaha.. Yü hoqqadan çıx sonra at taleyin bəxdin üstünə . Heç nə bilmək də istəmirəm. Sənin bizi "tale oyunlarına" sürükləməyə haqqın yox idi, sənin bir yanlışın bütöv  bir ailəni məhv etdi, xəbərin var?Ailəmiz pərən-pərən düşdü. Azərlə mən altı yaşımızdan əxlaqsızın uşağı damğasını yedik. Qürbətlərə sürgün olduq. Nənəm veten həsrətinə dözə bilmədi, təkrar Təbrizə gəldik.  Gəlməz olsaydıq. Asya bağırdıqca gözlərindən yaş yuvarlanıb çənəsindən tökülürdü. Əlin qolun ölçərək bağıra bağıra danışırdı, Əsmər dizlərini büküb sanki səcdəyə getmişdi. Başını dizlərinə qədər əyib için için ağlayırdı. 

   -Sən orda burda kefini çəkərkən biz nə zülüm çəkdik "əziz ana"! Sənin o keyfli anlarında heç ətin tərpəşmədimi qardaşın Beşir 9 yaşlı qızını zorlayanda? 

  -Yox bu ola bilməz! 

  -Oldu, ola bilməz dediklerimiz oldu "ana"!

  -Nə danışırsan Asyam ?  Bilrkdən yalan deyirsən hə? Mənə bu yalanlarla işgəncə verirsən hə qızım ? 

   - Yooxx ya... Yalan borcum var sənə? Nə qədər alçaq bir anasan ki, qardaşının mənə etdiklərinə inanmırsan , mənim yalan dediyimi düşünürsən ?  Sən nə zaman ana oldun ki, mənə güvənəsən , mənə inanasan ?

   - Qızım ...

  -Qızım demə mənə...

   -Güvənməmək deyil, məni öz ailəm bədbəxt etdi , atam borcları üçün məni bir xəstəyə satdı. Qardaşım mənə silah çəkdi. Atamın qardaşımın nə qədər vicdansız olduğunu bilirəm, amma bu qədər olacağı heç ağlıma gəlmir.

   -Sənin qardaşın  tək vicdansız  deyil, həm də oğraşın yekəsidir. Dədəm Bəşiri ambarımızda mənə təcavüz ederkən gördü. Heç xəbərin oldu nələr yaşadı dədəm? Yazıq kişi bilmədi mənə nə desin, necə ovutsun məni. Sən kef edəndə biz bunları  yaşamışıq "ana". Hec bilmədin 9 yaşlı Azər niye özünü asdı? Qardaşın məni zorlayanda gəlib üstünə çıxmışdı, öz gözləriylə dördü bizi. Qardaşın özü ipi asdı tutdan, oğluna dedi " kişisen bu yükü daşıma öldür özünü". Sən kef edəndə qardaşım özünü tutdan asmışdı "ana". Hec nə bilmədin . Hardaydın? Çox istərdim o an dədəmin yerinə sen gəlib Azəri tutdan asılmış  gördin, oğul dərdinə dözməyəydin , sənin ürəyin partlasaydı ölsəydin, səndən , sənin kimi anadan canımız qurtarsaydı. Dədəmin yerinə sən yatalaq olsaydın,  mən özüm sənə işgəncə verə verə öldürərdim səni , vallah öldürərdim .

    Qəfil dönüb bir köşədə yer yatağında mışıl- mışıl yatan uşağının qolundan tutub havaya qaldırdı, nə olduğunu anlamayan uşağın səsi bir anda evi başına götürdü.

    -Bilirsen bu kimdi? Bu tifil sənin qızınla qardaşının balasıdır! İndi bu uşaq sənə nənəmi deyəcək ,  bibimi deyəcək sən özün qərar verərsən əziz "ana"-  deyib uşağı Əsmərin qucağına tulladı . Asya qapıya qaçıb qapını açdi  . Barmağıyla çölü göstərib dik baxışla anasının üzünə baxdı ;

  - İtdən törəyən küçük olar. Al qardaşının küçüyünü də  rədd ol burdan, cəld ol ! 

                  ******

   Yazmağa təhamülüm qalmamışdı . Yazdıqca özümü həm Asyanın , həm Əsmərin yerinə qoyurdum. İkisinin də yaşadıqları mənə ağır gəlirdi . Barmaqlarım əsir,  gözlərimin cuxuruna dolmuş yaşlar hərfləri yanlış göstərir, kəlmələri səhv yazırdım.  Yox daha yaza bilməyəcəm . Biraz havaya ehtiyyacım var. 

   Telefonu cərəyana taxıb, aşağı endim. Aynabəndin qapısında dayanıb məhəllyə boylandım . Gözümə deyən insanlar sanki hekayəmin qəhrəmanları idi. HƏr yerdə onları görürdüm. Beynim onlarla cilallanmışdı. Bir anda onları başımdan cıxarıb atmaq ,  rahatlamaq istəyirdim. 

   Yaxınlıqdakı park insan selindən qaynayırdı. Özümü parka çatdırıb dərindən nəfəs aldım . Qulaqlığı qulağıma taxıb yürüş yoluna çıxdım.belə vəziyyətdə yürüş etmək mənə yaxşı təsir edirdi. Yürüş məni hekayənin abu-havasından cıxarıb parkdakı insan selinə qatırdı..

                    ______BÖLÜM = 14 _______

     Neçə gün idi ki, Bahardan xəbər ala bilmirdim. Mən Baharın xəstəsi, vurğunu olmuşdum desəm inanmayacaqsınız. Gizli aşiqlər kimi profilinə girib saatlarla onun profilində qurcalanır, ondan xəbər tutmağa calışırdım. Ona yazdığım mesajlar və whapsap zəngləri cavabsız qalırdı. Yaxınımda da deyildi ki, durum ziyarətinə gedim, başına nə gəldi deyə xəbər tutum. Yaxşı ki, bu arada Azərbaycandan gələn qardaşımın ailəsi bizdə qalırdı. Başımı balaca Nurlanan qatmışdım. Bu balaca varlıq kiçik canıyla bütün ruhumu özünə tabe etmişdi. Məni Baharsız darıxmağa qoymurdu. 

  Bir sabah yuxudan qalxdıgımda telefonuma gələn mesajı görüncə yuxulu gözlərimi ovxalayıb tekrar mesajlara baxdım. Mesaj Bahardan idi. 

"Yes" deyib qışqırmağımdan bütün ev əhli ayağa qalxdı, sanki komandir əsgərlərə "Qalx!" əmri vermişdi.

   Deməyəsən həsrətlə gözlədiyim Bahar necə gün imiş möhkəm xəstələnib, yatırmış. Buna görə də yazmırmış. Bu həftə qrupda paylaşdığım Gecikmiş Bahar oxucularının səbirsizliyi gizli izləyicimiz olan Baharı nəhayyət ki , yeni bölüm üçün hərəkətə gətirib. Əhvalatı yaza bilməsə də səsli danışıb mənə yollayırdı. 

   İmkan tapan kimi masamın başına keçib Baharın səsini açırdım. Elə olurdu ki, bir epizodu yazmaq üçün onun səsinə dəfələrlə qulaq asmalı olurdum, onun sesini o qədər dinləmişim ki, yatanda da səsi qulaqlarımda cingildəyirdi.  

   

     ... Əsmər Asyanın inadından əl çəkməyəcəyini görüb ayağa qalxdı. Başının qiyqacını açdı. Sobanın altında qurutduqları uşağın paltarlarından bir ikisini götürüb yaylığının arasına bükdü. Körpəni şala büküb belinə şəllədi. Qalın qoyun dərisindən olan kürkünü də üstən çiyninə asıb toxunma salını boyun boğazına sarıdı. Bütün bunları Asiya sükut içində seyr edirdi. Kicik daxalın içindəki yorucu səssizlik insanı daha da darıxdırırdı. Əsmər bacardığı qədər ləng hərəkət edirdi ki, bəlkə Asyanın ürəyinə insaf gələ, balasından ayrılmaq qorxusu qəlbini titrədə. Lakin Asya yerində buz heykələ dönüb key key bir nöqtəyə baxırdı. Əsmər onu gözəl başa düşürdü. Bilirdi ki, nə qədər nifrət etsə də, bir ananın övladından (həm də bilə bilə) ayrılması heç də asan deyildi. Bir tərəfdən də özünü günahkar hiss edirdi. Kaş ki gəlməsəydi. Gəlməsəydi indi canından cox sevdiyi qızı bütün bunları yaşamayacaqdı. Balasından ayrılmaq məcburiyyətində qalmayacaqdı .

  Asyadan bir hərəkət görməyən Əsmər nəhayyət hazırlığını bitirib Asyanın qarşısında dayanıb başını qaldırdı. Acızane qızını süzdü. Asya daş kimi quruyub yerində qalmişdi. Kənardan baxan onu daşa dönmüş heykəl sanardı. Bu heykəlin sadəcə gözləri hərəkətdə idi. Asya gözləri ilə anasının bütün hərəkətlərini izləyirdi. Əsmər arxasındakı uşağı anasına tərəf çevirib diləlndi:

  -Qızım...

  -Mənə qızım demə...

  -Yaxşı demərəm,  mənə acığın tuta bilər, nifrət edə bilərsən. Səni gözəl başa düşürəm. Amma bu nifrətin sənin balandan imtina etməyə əsla haqq vermir. 

  -O mənim uşağım deyil, səni tanıdığım bu günə qədər o  körpə çarəsiz bir yetim, bir bic idi, mən ona sahib cıxdım, artıq onun sahibini tapmışam, həm bibisini, həm nənəsini... İndi al apar, uşağına sahib çıx!

   -Bu qədər qaba və qəddar olma qızım. Gəl belə eləmə iki gözümün çiçəyi. İnanıram ki, bir gün bu dediklərinə peşiman olacaqsan. O zaman indi sən məni bağışlaya bilmədiyin kimi, oğlun da seni bağışlamayacaq . Neçə ki, bir şey bilmədən sən məni qınayırsan, elə də oğlun səndən nifrət edəcək .

   - Nə üçün? -Asya ihtezalı şəkildə güldü. 

   - Sən onu atdığın üçün. 

   - Sən də bizi atmışdın, tək məni yox bütöv bir ailəni...

  - Allah da şahiddir ki, mən sizi heç vaxt atmadım, tale ayırdı bizi, qara bextin, taleyin üzü qara olsun! Mən sizin qoxunuzu almaq üçün xaraba qalmış yurdumdan hər birinizin bir əşyasını yadigarını aldım, illərlə o eşyaların qoxusuyla özüm özümü ovutdum.

    Canı darlanmış Asya səbirsiz halda ; 

   -Ooff, offf, mənə nağıl danışma,çıx get! Mən səni eşitmək istəmirəm, cıx !..

   -Məni görmək istəməyə bilərsən. Yenə deyirəm qızım . , gəl daşı tök ətəyindən . Sənin yaşadıqlarını bu körpəyə çəkdirməyə haqqın yoxdur .

   -Sənin haqqın vardır sankı , Bəs niyə atırdın? 

  - Mən sizi bilərəkdən atmamışam, and içirəm ki, atmamışdım- hönkürdü

   - Uzatma! 

   - Bax qızım, vaxt olacaq bu körpə üçün burnunun ucu göynəyəcək. Bax o zaman özün özünü bağışlaya bilməyəyəcəksən. Gözün hər yerdə balanı axtaracaq, yatdığın yerinə qor dolacaq, ürəyinin başı odlanacaq...

  - Get burdan, get !

   -Yaxşı... Mən gedirəm, söz verirəm bir daha gözünə görünmərəm. Amma nə olur olsun, səni and verirəm vicdanına, balanı unutma. 

   - Yetər artıq, mənə vicdan oyunu oynama, vicdansız qadın ! Çıx, bayıra, çıx!-  deyə  Asya əlləriylə qulaqlarını bağlayıb qışqırdı. 

   Əsmər çarəsizcə açıq qapıdan çıxıb, donuncu dəfə geri boylandı, geridə qoyduğu daş heykəl hələ də yerindən tərpənmirdi. 

  Ağappaq qarın üstündə iz salan addımlar bir ananı qızından, bir balanı anasından ayırırdı ...

                MOSKVA . 

   Ulduz initsitutun 1 ci kursunda oxuyurdu. İlk dəfə idi ki əməliyyat masasında ilk işini edirdi. Əməliyyat masasında  bir  dovşanı əməliyyat etməliydi.  Müəllim mühazirələrindən sonra, əməliyyat masasına bağlanmış dovşanı tələbələrə göstərib ;

    -Ulduz, Bu günkü dərsimizi izah edə bilərsiniz?- deyə soruşduqda Ulduz tərddüdlə dilləndi:

  - Bəli müəllim !

   -Tam qətiyyətli?

   - Əminliklə deyirəm !

  - Buyurun o zaman! Amma unutmayın , siz bir cərrahsız və qarşınızdakı bu canlı dovşan deyil, insandır. Onun həyatı sizin əlinizdədir. 

  - Bəli doktor, haqlısınız !

  - Elə isə buyurun mənim qəhrəman doktorum. Bizim xəstəmizə şəfa verin!

  Ulduz irəli gelib profsiyonal həkimlər kimi əməliyyata hazırlaşdı. Ellerini yuyub yaxşıca quruladıqdan sonra, əllərini spirtle sildi, köməkçi asissantın  köməkliyiylə strelize olunmuş  əlcəklərini geyindi. Asissant qız  onun maskasını, və əməliyyat gözlüyünü yoxladıqdan sonra  Ulduz əməliyyat masasına yaxınlaşdı. Dovşan insan kimi əməliyyat masasına uzandırılıb bağlanmışdı. Yazıq dovşan qorxudan əsim-əsim əsirdi . Yerində çırpınıb qaçmaq istəsə də, qaca bilmirdi. Ulduzun bu çarəsiz heyvancığaza baxdıqca içi acıyırdı. Müharibənin od-alovunda saysız hesabsız cənazə və yaralı görən Ulduz bu günə qədər özünü güclü bir qız sanırdı. Amma indi bir dovşan qarşısında aciz qalmışdı. Ulduzun bu həyəcanını usaqlar və doktor da görürdü.

   - Başlaya bilərsiz Ulduz həkim! 

   - Edə bilməyəcəm, doktor,  ürəyim gəlmir.

   - Yoox... Bax bu olmadı... Sən bir cərrahsan və bu emeliyyat masasında səndən imdad diləyən bir xəstə var. Cərrah dediyin cəllad kimi soyuqqanlı olmalıdır. Kəsiyinə acımamalı , eyni zamanda şəfqətli olmalıdır. Bilirsənmi həkimin əhval ruhiyyəsi xəstəyə birbaşa təsir edir? Heç bir insan özü öz ayağıla bıcaq altına gəlib girməz, amma həkim ona elə bir ruh verməlidir ki, öləcəyini bilsə belə əməliyyat masasına özü öz ayagıyla çıxmalıdır. Həkim xəstə üçün cəllad yox, güman yeri olmalıdır.

   Müəlliminin bu dediklərindən sonra ürıklənən Ulduz özünü ələ alıb, asisantın ona uzatdığı keyidici iynəni dövşanın bədəninə boşaltdı. İlk dəfə idi ki,  bir canlını kəsəcəkti. Çox həyəcanlı idi. Doktor Ulduzun qolundan tutub:

   -Bacaracaqsan, rahat ol !- dedi-unutma əziz tələbəm, əməliyyat zamanı həkimin allahı əlindəki bıcaq və qəlbindəki inamdır. Xəstənin allahı isə həkimdir, həkim onun sabaha ümüdüdür...

   Keyidicinin təsirindən yatan dovşanın kontrol etdikdən sonra əməliyyat bölgəsini təmizləyib hazirladı. "Bismillah" deyib bıcağı dovşana batırdı. Elə bu zaman dovşan başını qaldırıb dişlərin qabardaraq bağırdı. 

    Bundan sonra nə baş verdi , Ulduzun heç nədən xəbəri olmadı.Gözün açdığında özünü qadınlar palatasında gördü. Qalxıb yatağında oturdu. Həkim xalatı hələ də əynində idi. 

   -Həəə həkim qızımız oyandı ,  afərin, biz də həkimi hec zaman yatmadığını düşünürdük. Mənim fikirimcə həkim xəstənin keşiyində durar, həkim də xəstə kimi yatarsa vay bizim halımıza- deyə yan tərəfdəki carpayının  ucunda oturaraq əlində nəsə toxuyan rus nənə gülə gülə Ulduza baxdı:

  -Deyəsən tərsinədir. Həkim xəstəyə qarovul çəkməkdən ,  xəstə həkimə keşik çəkir hə, qızım?

   İçəridəki qadınlar gülüşdülər . Ulduz yatağından enib  utana utana yaxasını, başını düzəltdi. Özünü ələ alıb palatadan cıxdı. Qadınların şən qəhqəhəsi hələ də qapının arxasından eşidilirdi. Utandığından yanaqları allanmışdı. Əməliyyat səhnəsi gözünün qarşısına gəldikcə özü özündən utanırdı. 

  -Mənim doktoruma bax eee , belə doktor olar? Sabah bu ürəklə necə əməliyyata girəksən, ay kül baş? Sənin əlində xəstə sağalmaz ee,xəstə ölər. 

   Ağlı filiyi təcrübə otağında qalmışdı . Dovşanın bağırışı yadına düşdükcə Ulduzu vahimə basırdı :

  - Görəsən o dovşanın axırı noldu. Öldü yeqin. Guya ürək emeliyyatı edəcekdim , ay elədin ha. Bu dəfə kəsildin Ulduz, bittin sən. Get payızda gəl. Yazıq dovşan . 

   Ulduz öz özünə danışa danışa bir bir qapıları açaraq içəri boylanır, öz dəstəsini axtarırdı . 

   -Allah bilir sənin qorxaqlığın ucbatından yazıq coxdan ...-  qapını acıb başını içəri soxduğu yerdə biriylə kəllə kəlləyə gəldi. İkisinin də başı möhkəm əzildi. İkisi də eyni anda başını tutdu.  Zərbənin təsirindən Ulduzun gözlərindən od parladı. Yerə çöküb ufuldayaraq mızıldandı:

  - Ay başım, ayyy...

  -Siz Azərbaycanlısız?

   Necə ildir bu qürbətdə ilk dəfə idi ki, doğma dilində danışan bir səs eşidirdi. Bu səs ona dərman kimi gəldi . Əlini alnından çəkib başının üstündə dayanan bu  adama baxdı. Gənc bəstəboy , yumurusifət, biraz dolu bedenli ,  səliqəli , sport stilində geyinmiş bir oğlan əlini ona uzatmışdı. 

   -Bağışlayın, bilmədən oldu . Sizə kömək edə bilərəm?

  Ulduz əlini ona uzadıb ayağa qalxdı. 

  - Siz də azərbaycanlısız? - deyə gülümsər, eyni zamanda utancaq baxışlarla oğlanı süzdü-Haralısız?

 - Yerli Bakılı, bəs siz?

 - Qarabağlıyam . 

  Oğlan qızı süzdü:

  -Maşallah ağ xalat sizə çox gözəl yaraşır. 

  -Təşəkkür edirəm . 

  - Bəs Qarabağ hara Moskva hara? Burada xəstəxanada işləyirsiz, tibb bacısısız? 

  - Yox eşi hələ hec kim deyiləm keçmiş döyüşçüyəm . Müharibə veteranıyam, bu vaxta qədər yaxşı gəlmişdim amma bundan sonra deyəsən mənnən hec nə olmayacaq. 

  - Boynuna alırsan da...Görünür hələ sürücülük bileti almamısız...

  -Nə?

   Oğlan əliylə başını tutdu:

  - Qəza halı yaratdığınıza görə...

   - Hə...  Günah sizdəydi, qapını açan kımı özünüzü bayra atmasaydız ...

   - Nə? Palata bizim palata və mən öz palatamdan çölə çıxıram. Yol mənimdir yəni. Burada diqqətsiz olan biri varsa o da sizsiz...

  -Xeyir, yoldaş...

  Ulduz barmağını ona uzatdı . Yanı adını bilmədiyi üçün ona yoldaş filankəs demək istəyirdi ki oğlan onu qabaqladı ...

  -Hacalı ... 

   -Yoldaş Hacalı.... elə qanun yoxdur. Yol sizin olsa da olmasa da diqqət etməlisiz . 

   - Oldu Madam madmazel doktor xanım... İndən sonra diqqətlı olmağa çalışacam . 

  - MÜtləq.... Siz yaxşı qurtardız , səndən qabaq biri əlimdə ölmüşdü  az qala . Bəlkə də ölmüş artıq. 

   -Uy daa... Necə ki?

  - Guya həkim olacam daa,  bir dovşanı aperasyonnuda gəbərtdim, bəlkə də sağdır , bilmirəm - Ulduz məyus halda başın açağı saldı. Oglan qəhqəhə ilə güldü. 

  - Dovşanı ?

  Ulduz təccüblə oğlana baxdı .

   - Nəyə gülürsüz? Çox gülməlidir?

   -  Haa haa ha...

   - Ələ salmısız məni?

  - Yox, əstəğfullah... Ha ha... 

   -Bağışlayın, cavan oğlan. O zaman gülməyinizin səbəbini öyrənə bilərəm? 

   - Desənə baytar gəlib elimi tədqiqat initsitutuna düşüb ?  Haaa haaa

  - Eee... bəsdirin dee ...  nə baytar? Mən tələbəyəm, bura pratikaya gəlmişəm .

   -Haa haa ... Tələbə ha... Həkimlik oxuyursuz? Ha ha... Dovşan əməliyyat etdiyinizə görə baytar həkimi dəə . Düz fikirləşirəm? Ha ha... - oğlan daha cox gülməyə başladı . 

   - Mən can həkimiyəm, cərrah... Başa düşürsüz?

  -Haa haa, cərrah ee həmdə ...

  -Gülməyin , xahiş edirəm!

   Qəhqəhə səsi karidoru götürdü.

   - Allah mənim cəzamı versin ,  necə gülünc vəziyyətə qaldım -  deyib oğlanın yanından keçib kalidorda sərsərilər kimi əli ayağına dolaşa dolaşa irəli adımladı. 

   - Yoldaş baytar həkim, ee bağışlayın cərrah... barım adınızı deyərdiz, itimiz, pişiyimiz doğanda və ya yaralananda sizi köməyə cağırardıq .

  - Eee əl çək, səfeh!

  - Ha... Bayaq günahkar oldum  İndi də səfeh... "Həm suçlu həm güclü" buna deyiblər ee ...

          TƏBRİZ

   Xararaba qalmış yuvasının qapısın acdı. Ayağının altında qacışan sicanlardan ürpənsə də, hər küncündə, divarında xatirələrin izi qalan bu daxala ürəklə girdi . Bu daxal onun isti yuvası olmuşdu . Bu daxalda nə xəyallar qurub, nə arzular cızmışdı. Burda həyatının ən böyük sevgisi yaşanmışdı . Burda  üç gözəl balası dünyaya gəlmişdi. Üç bala üçün gecələri bu daxalda yuxusuz qalmışdı . Xaraba qalmış yuvada 6 il həsrətdən qovrula qovrula uşaqlarına həm ata, həm ana olaraq ,vəfa göstərərək, həbsdə olan əri Saybalının yolunu gözləmişdi. Hər şey dağınıq da olsa qoyub getdiyi kimi idi . Elə bil hər şey dünən baş vermişdi. Bir fərq var idi. Dünənki isti yuva bu gün soyuq bir məzarı xatırladırdı.Burda həyat sönmüş, xəyallar uçmuş , arzular perik düşmüşdü. Qucağında tıncıxan nəvəsi şalın arasında dartınıb çırpındı. Ağlamağa başlamışdı. Ac idi. Şalı açıb yerə sərdi. uşağı orada otuzdurub, evin ortasındakı dirəyə yaxınlaşıb elini çürüməkdə olan dirəyə sürtdü . Əgər yerini dəyişməyiblərsə burda cıraq olmalı idı. Qüssə cökən gözləri qaranlıqda işıldadı. Bəli cıraq burda idi. Demək onun düzenini heç kim pozmağa cəsarət etmeyib. Yadındadır evdə bir şeyin yeri dəyişiləndə qiyamət qopardı. Axşama qədər Əsmərin dırdırı kəsməzdi. Əsmərin dırdırını ancaq ya gecə yatanda ərinin isti qucağı,  ya da Saybalının bəhanəylə Əsməri evin ambarına cağırması olardı. Ərinin bir gülümsəməsi, bir öpüşü onu yağ kimi əridirdi. Elə bil ki, biraz öncə evdə tufan qoparan bu qadın deyildi...

   Cırağı götürüb his basmış lampasını çıxardı . Lampanı nəfəsi ilə isitdi. Əlini çırağın asıldığı yerdəki kiçik  dəliyə uzatdı. O, vaxt cox nadır tapılan kibrit də burda qalmışdı. Çəkib çırağı yandırdı. Neçə zamandır  xaraba qalmış yuvaya işıq gəldi . İçəri ifunet qoxuyurdu. Otağa nəzər atdı. Küncdəki yataq pisliyin içində idi . Deyesen yatalaq ərinin yorğan döşəyi idi bunlar. Baxımsızlıqdan kişi son günlərinə qədər burda yatağını pis günə qoymuşdu. Döşək qarşılıq nə vardırsa hər şeyi yerdəki palaza büküb həyətə cıxarıdı. Qapını, pəncərəni açıb içərini havalandırdı . Hava soyuq idi. Arazı qucağına alıb uşaqlarının otağına apardı . Burda iy-qox yox idi. Bura tozlu olsa da  diger otağa nisbeten təmiz idi. Arazı, Azerin yatağına qoyub uşağı sakitləşdiridi . Gelirken yolda qonaq olduğu bir evden aldığı çörəyi və almanı boxcadan cıxarıb körpənin əlinə verdi. Arazın başı çprəyə və almaya qarışmışken buxara sobanı qaladı . Qapı pəncərəni bağlayıb təkrar Arazın yanəna gəldi. Siçan yemiş yorğanı çırpalayıb altına girdi...

    Səsə yuxudan oyandı. Otağın içinə dolumuş camaatı görəndə yaşmaqlandı. Yatağından qaxıb , uşağı bagrına basdı. Gözlərində qorxu və təlaş vardı. Camaatı bir bir süzdü . Tanış sifet görmədi . Onun tanıdıqlarından kimsə yox idi. Onun evini basan gənc nəsil idi . 

    -Kimsən bacı, bu xarabalıqda nə gəzirsən ? 

  - Yolçuyam oğlum, gecəyə düşdüm, kimsəni narahat etmək istəmədim , tacir Saybalının, anası Asya arvadın evini sordum buranı nişan verdilər. Gəldim ,  ama deyəsən geç qalmışam. Burda heç kim yoxdur.

   - Həə yazıq keçən ay öldü. Bizim evin xanımı her gün ona yemək getirirdi . Məhəllənin kişiləri də gəlib altını üstünü dəyişirdik. 

  -Allah razı olsun . 

   - Bizim gədə, odun, kömür  gətirmişdi həmin gün , Gəlib görüb ki, kişi ne gəzir? Kişi dünyasını dəyişib.

  -Yazıq .

   -Siz kimsiniz ,Saybalı əmini hardan tanıyırsınız? Hardan gəlib hara gedirsiniz . 

   Əsmər nə deyəcəyini bilmədi . Nə desin,kim olduğunu desə onu burda rahat qoyardılarmı. 

    -Rəhmətlik kişinin əmisi qızıydım. Xoyda olurduq. Bizim bəyin qan davalıları vardı . Ailəmizin hamısını qırdılar . Nəvəmi də götürüb qaçdım  oradan. Rəhmətiyə pənah gətirdim . O da yoxmuş- deyib tesüüfle başın yırğaladı . 

   -Xoş gəlmisən xala, mən Saybalının qayını oğlu , Şahlaram, Mənə burada Şako deyirlər Buyurun gedək bizə ,  burda qalmayın . Bir anda içində bu yeni yetmə oğlana qarşı hem kin,  hem də sevinc oyandı. Kini atasının qızına etdiklərinə görə idi. Sevinci isə qardaşının gənc yeniyetmə  balasını  tapmışdı . 

   -Yox mən cox qalmayacam ,   biraz dincelib gedəcəm ,  

   -Hara gedəsən , ay xala. Özun deyirsən  qandan -  əladan qacmısan . Saybalı əminin bizim üzərimizdə çox haqqı var ,  boynumuzun borcudur, onun əmanətinə göz bəbəyimiz kimi baxarıq .

  -Bəs,dədən, anan hadadır bala,  evdədir?  

   Şahlar, bir bir dağılışan camaatı yola salıb uşağı gucağına aldı ;

   - Booy bisimillah, allah, uşaq da belə oxşayarmı hec?  

   - Ki oxşadı?  

   - Dədəmə - araya bir müddet sükut çökdü. Şahlar uşağı öpüb əzizləyəndən sonra - gedək bizə!- dedi . 

     İki gün qardaşının qardaşsız  evində qalıb , qardaşının iki qız bir oğul balasıyla dərdləşdi. Hele də cavanlar onu Saybalının emisi qızı kimi tanıyırdılar. Bu qadının onların bibisi olduğunu bilmirdilər . Əsmər özünü onlara  tanıtdırmağı lüzum görmürdü. Görüləsi çox iş vardı qabaqda . İndidən özünü tanıtdırsaydı planları alt üst olacaqdı . Uşaqlarla söhbət zamanı məlum oldu ki , Banuxatın bacısının eriyle Saybalının evində zinadaykən şəhər camaatı tərəfindən tutulub daşqalaq edilərək öldürülüb. Məşədi Sait de100 qamçıdan sonra şəhəri tərk edib. Ataları Bəşiri son zamanlara qədər  ikinci arvadıyla Bağdada yaşadığını bilirdilər. Son zamanlar Bağdada gedən tacirler Bəşirin Azərbaycana keçdiyini söyləyirdilər . Bəşirin arvadı da eşkiyalara qoşulub dağlara qaçıbmış. Əsmərin bir məqsədi vardı, nə olur olsun Bəşiri tapıb ,  yıxılmış yuvasının qısasını ondan cıxmaq idi. O da hələ ki ,  mümkün deyildi. Bunun üçün sərhədlərin açılmasını gözləməli idi . 

    Həmidin ata terefi bəy nəsili idi. Sayılıb seçilən , bir ailə olsa da nədənsə bu ailənin uşaqları , bəylərin xalqa qarşı ədalətsizliyin görüb öz ailələrinə də düşmən kəsilmişdilər. 

    Bu dövür elə bir dövür idi ki ,  İranın hakimiyyət sistemi tamamən dəyişmiş, İran Avropaya doğru meyillenmişdi. İranda hələ də şah qanunları hökm sürsə də fikirlər Avropasayağı idi.  Yeni hökümət ölkəni tərk etmiş qaçaqları qəhrəman elan edərək , onları etrafına cəmlədiyi bir dönem idi. İllərlə Həmidlə çiyin çiyinə ədalətsizliyə qarşı cıxan Əsmər üçün ölkənin bu vəziyyəti ona göydən güşmə olmuşdu . Artıq  Arazla bərabər Təbrizdən Tehrana köçmüş Əsmər  yeni hökümətdə öz yerini almışdı. Şahın  Fransada təhsil alıb,   avropa mədəniyyəti görən ,   Azerbaycanlı əsilli xanımı İranda yaşayan Azərbaycanlılara xüsusi rəğbət bəsləyirdi. Onları farslardan və ermənilərdən  qoruyurdu . Odur ki , vaxtı ilə qacaq həyatı yaşayan Əsmərə bu dəfə hökümet dairələrində  məsul bir iş verilmişdi. Eyni zamanda da Həmidin hissəsinə düşən ata malından Əsmərə böyük miras qalmışdı . Ölkədəki vəziyyət nə qədər xoş olsa da  təxmini bu günlərin  də uzun çəkməyəcəyini deyirdi. Odur ki, tədbirini görməyə başladı .  Əsmər həmin mirasları satıb Avropada Arazın adına hesab acdıraraq ona miras payı qoymuşdu .

    Artıq Araz böyümüş, bığ yeri qaralmış ağ benizli, qara uzun gur saçlı bir uşaq olmuşdu . Gülümsəyəndı Beşir kimi yanağı batar, üst dodağ kiçik olduğundan anası Asya kimi kənardan baxanlara gülər üz bir ifadə yaradardi .  Uşağın üzü hər zaman nurlu və xoşbəxt görünerdi. O , Əsməri özünə ana bilmişdi . Onun fikirincə atası Qaçaq Hemid  hansısa döyüşlərdə qəhrəmancasına həlak olmuşdu ...

     Canından can qopardığu balasını anasına verərək  evdən qovan Asya günlərlə özünə gələ bilməmişdi . Qulam şəhərdən geri dönənə qədər, hələ də qapı açıq idi Çöldən əsən ayaz evin ortasında dizi üstə çökmüş Asyanı buz kimi dondurmuşdu .  Sobanın külü her terefi  açıq evdə burulğan yartmışdı   .

   Qulam nə qədər səslənsə də , nə qədər danışsa da Asya buz yuxusundan hələ də ayılmaq bilmirdi . Bədən sanki keyin içində gözlər isə yuxulanırdı. Asyanın özündə olmadığını görüb Həmid onu bu vəziyyətdən çıxarmağa çalışdı . Arazı və Əsməri evdəgörməyən Həmidin ağlı qarışdı . Asyanın öz əliylə balasını Əsmərə verəcəyi yatsa da yuxusuna gəlməzdi . Lakın bunu Asyanın dilindən eşidincə Qulam özündən keçənə qədər Asyanı döydü. Qulam Asyanı vəhşı kimi döysə də ,Asya ona heç bir reaksiya vermirdi . O an Asya həyatının ən ağır depresiyasını yaşayırdı . Bunu heç kim nə amnlamırdı nə başa düşmürdü . Düz bir həftə gecə gündüz yatan Asya nəhayyət bir axşam yatağından qalxaraq  Araz deyərək ağıt deyib ağladı . Sanki Arazı ömürlik itirdiyini indi başa düçürdü... Sanki balasını özü öz əliylə məzara qoymuşdu . Elə içi yana yana ah çəkirdi ... Qulam bu neçə gündə Asyanın necə bir ağır sarsıntı keçirdiyini indi başa düşdü . Özündə olmayan və bilincsiz vəziyyətdə hərəkət edən Asyanı elə şiddətlə döydüyünə it kimi peşiman olmuşdu . Asya nə Qulamın əsənbləşməsini nə də Qulamımn onu dörməsini xatirlamırdı . Həyat onu elə yıxmışdı ki, Qulamın zərbələri onun yanında heç bir şey idi. 

   Qulam özünü Əsmərə bağışlatmaq üçün Asyadan xəbərsiz Əsmərin və Arazın axtarışına başlamışdı. Əsmərin sorağını İrandan alaraq qaziyə gedib ona məktub yazdı . Yazdığı mektubun cavabında bu sözlər yazılmışdı . 

    - Madem qızım bütün bu olanlarda məni günahkar bilir, mən heç zaman öz günahımı qızıma daşıtdırmaram, özümü ona bağışlatmamış qızımın üzünə baxa bilmərəm .Türk cümhuriyyeti Ankara Valiliyinə gedərək orda Müfti bəy adlı bir adam var, onunla görüşün. Bizim adamdır . Mən sizə onun vasitəsiylə bir şeylər buraxmışam. Mütləq Karsdan cıxın və təcili mənim Ankaradakı evimə köçün, Asyanı da götürüb təcili məhəllənin Cəlal paşa  camisine gedin.orada  Mustafa hocayla görüşün. Mənim adımı verin və orada nigahınızı kəsdirin, evlənin. Siz həyatınıza baxın . Çoxluca oğlunuz qızınız olsun . İnanın mənə , Araz burada etibarlı əllərdədir. Gün gələcək Araz oğlunuz  özü bu haqsız divana son qoyacaq..."

    Əsmərin bütün dediklərini edən Qulamın bu nigahdan nə az nə çox düz 7 qızı oldu. 

    Ulduz ilə Hacıalı arasında böyük məhəbbət başlamışdı . Hacıalı əslən bakılı idi amma 15 yaşından Moskvada yaşayırdı . Dediyinə görə 13 yaşındaykən  anasına sataşan bir kişini özü öz əlləriylə işgəncə verə verə öldürmüşdü. Etdiyi cinayətə görə uşaq cəzaçəkmə müəssəsinə göndərilmiş , və "qəhrəmanlığına" görə "uşaq kalonunda "şef" adını qazanmışdı. Bir müddət içəridə yatan Hacalının həbsxana dünyasının qaranlıq sakinləri qeyri qanunu yolla 15 yaşında Hacalını türmədən qacırdılar. Onu öz qaranlıq dünyalarına dəvət edərək ona yeni ad - yanı Balaqardaş qoydular. Balaqardaşı ən yaxınları Hacalı,kimi tanıyırdı . Ozü  qanı qaynayan insanlara özünü göbək adıyla- Hacalı kimi təqdim edirdi. Odur ki, elə ilk gündən Ulduza qanı qaynayan Balaqatdaş özünü  ona Hacalı kii təqdim etmişdi. Sonralar Buadı necə dəyişdiyinu ona başa salmışdı   

   Balaqardaş 15 yaşından lotu dünyasına qədəm basdı . İndi 28 yaşı vardı . 28 illik həyatında3 dəfə ağır cinayətlərdə həbs olunmuşdu . Lakin bir müddət sonra günahsız bilinərək azadlığa cuxmışdı. Onun oğru dünyası Bakı kəndləri və Moskva bazarları olsa da, ürəyinə söz kecirdə bilməyərək eşq yuvasını Ulduzun ürəyində qurmuşdu. Aralarında böyük bir eşq yaşanırdısa da , bu iki gənc heç zaman evlənə bilməzdi. Çünki oğru dünyasında evlilikdən və ailədən söhbət belə  gedə bilməzdi .Balaqardaş  Ulduzu initsitut yataqxanasından cıxardaraq şəhərin mərkəzində tutduğu evde yerləşdirdi . Onun hər ehtiyyacını ödəyərək , onu göydən enmiş mələk kimi bəsləyirdi . Ulduza bu münasibət nə qədər ağır olsa da həyatından məmnun idi. Hec zaman dadmadığı sevginin dadından doymayaraq eşq şərabından içirdi, beynini dumanlandırmışdı. Onun üçün varsa da Balaqardaş idi, yoxsa da. Balaqardaşa elə bağlanmışdı ki , Balaqardaş olmayan yerdə həyat ona zindan kimi olurdu. Bəzən hansısa bir cinayətə görə Balaqardaş  tutulub içəri atılanda o zaman  peşimançılıq hissi Ulduzun  üreyini sarırdı . O zaman bu münasibetin ona zərərdən  başqa bir şey etməyəcəyini düşünürdü. Sadəcə düşünürdü . Elə ki, Balaqardaşla üz üzə gəlirdi,peşimancılıqlarına son verilirdi. Bu münasibətdən xəbər tutan ismayıl və Mikayıl Ulduza qarşı çıxsa da Ulduz sevdiyini onların ayağına vermədi . İsteseydi də verə bilməzdi . Hələ qanunsuz məhəbbətin havası başından çıxmamışdı. Taaa o vaxta qədər ki, 3 illik bərabərlik əsnasında Balaqardaşın növbəti cinayət işinə görə tutulması və o sırada itkin düşən İbrahimin  meydana çıxmasına qədər. 

     Artıq yeni mövzu başlayırdı . Bu mövzu bir iki  səhvəylə və ya səhnəylə bitəsi deyildi . Bəlkə daha uzun, bəlkə daha qısa olacaqdı. Mesangerden və whatsapptan Baharın yeni mesajlarını gözləməkdə idim. Nədənsə Bahar yenə də gecikirdi ...

                         _______BÖLÜM =15_______

 Balkonumda yayın keyfini indi indi cıxardığım yerdə , anidən soyuqlar başlamışdı.. Qaradənizdən İç Anadoluya doğru əsən külək özüylə bərabər sis-duman, yağış gətirirdi . Bu yerlərin yayı bir başqa, payızı tamam  başqa olurdyb . Bəzən də 4 mövsümü 1 ayda taşamaq mümkündür burada. Bir baxarasan sabah yay günəşi doğmuş, günorta payız havası kimi sis duman çökmüş, səhər qalxıb grərsən ki, çəmənlərin üstünü qrov tutub .

    Tarlalarda üçünçü çayın kəsilməsi , xirmanın başlaması demək idi. Çay yığımı başa çatdıqdan sonra tarla baxçadakı məhsullar toplanar, qışlıqlar hazlrlanırdı. Birazdan qar-qış qapını kəsdirəcəkdi. Qaradənizin uca dağlarının başını qar alacaq gördüyünüz bu gözəlliklər qarlarla örtünəcəkdi. Təbiətin  mövsüm dəyişikliyi kimi Baharın da hekayəsinə yeni pərdə açılırdı . Xəyalən Əsməri , Asyanı İran-Türkiyə torpaqlarında qoyub Arazın bu tayına keçirəm . Bu tayda diqqətdən kənar qalan bir ailə dramı yaşanırdı. Onları qələmə almalıydım. Görünür bu bir ya da iki günlük yazı deyildi , bu romanım hələ qışıda görəcəkdi ...

                  *******

   İnistitun sonuncu kursunda oxuyurdu. Daha doğrusu adı inistitutda gedirdi. Dediyim kimi , Balaqardaş onu sadəcə özünə teslim etmişdi. Özü dərsə getməsə pulnan və hörmətlə qiymətləri yazıla- yazıla sonuncu kursa qədər gəlmişdi. Özü Balaqardaşın  ixtiyarında idi. 

   Bir həftə idi ki, Balaqardaşdan heç bir xəbər yox idi. İlk dəfə deyildi. Nə zaman bele "yoxa çıxmalar" olurdusa o zaman Balaqardaşın başında bir bela olduğunu da bilirdi. Əslində Balaqardaşın yox, Balaqardaş kiminsənin başında bır bela olduğunu da bilirdi Ulduz.Belə vəziyətə öyrəncəkli idi, qəbul etməsə də belə yaşama , belə həyata doymuşdu daha. Bunun  bir sonu olmayacağını gec də olsa başa düşürdü. O zaman qardaşları onun arxasınca gəlib ona ağıl verəndə onları qapıdan qovmağına indi it kimi peşiman olmuşdu. Bir vaxtlar Balaqardaşın romantik yeməklərindən, başqa şəhərlərə gəzmələrindən,  aldığı hədiyyələrindən məst olan Ulduz artıq qorxu və səksəkə dolu  bu həyatdan diksinmişdi. Ev dustağı olmuşdu. Ömrü qorxu içində keçirdi, həyatı qoruma altında idi. Balaqardaş ona hər şeyi qadağa qoymuşdu . O başqaları kimi təkbaşına bayıra cıxa bilməz, gəzə bilməz, rəfiqələri ilə əyləncəyə, kluba, kinoteatra  gedə bilməzdi . Mütləq  Balaqardaş yanında olmalı idi, ya da onun adamlarından biri. Belə həyatdan bezdiyini deyəndə də Balaqardaş onun könlünü alıb düşmənləri olduğunu söyleyirdi. 

   -Səni qorumalıyam,əzizim o qədər düşmənimiz varki . 

  -Bezdim sənin düşmənlərindən, vallah bezdim. Artıq yetər, mən də insanam yaşamaq istəyirəm, nəfəs almaq istəyirəm. Başa düşürsən. Boğuluram, mən də insanam, mən də hamı kimi azad olmaq istəyirəm . Mənə nə sənin düşmənlərindən? Həyatı mənə zindan etmisən , sıxılıram, böğuluram bu qəfəsdə. Əl çək məndən!  Cıx həyatımdan. Həyatımı özünə məhkum etməyə haqqın yoxdur! Axı mən sənin nəyinəm, hə? Arvadın deyiləm, anan deyiləm, qızın deyiləm, nəyinəm axı?  Saxladığın! 

  -Bax, sayıqlayırsan ha Ulduz!

  -Sənin saxladığından sənin düşmənlərinə nə,axı.  Mən bunu başa düşə bilmirəm! Bu gun saxladığın mənəmsə, sabah başqası olacaq. Demək sənin düşmənlərin bütün Moskvanı, Bakını qırıb keçirəcək? 

   - Başqaları məni maraqlandırmır. Ama sənin telinə toxunan əli kökündən qopardaram. 

  Başaqardaş Ulduza, ulduz da Balaqardaşa düşkün idi. Nə qədər dalaşsalar da heç cür ayrıla bilmirdilər. Balaqardaşın dünyasında ayrılıqdan söhbət gedə bilməzdi. Ya öləcəkdi , ya öldürəcəkdi . 

   Yalqız qaldığı gecələrdə bəxtsiz bəxtinə ağlayıb , qollarını boynuna dolayaraq otağın içində gəzişir, özünə bir cıxış yolu axtarardı . Azərbaycanla əlaqələri tamamən kəsmişdi. Yeganə rəfiqəsi İsmayılın xanımı və  döyüş yoldaşı Olqa idi. Arada onunla məktublaşardı.Özünü toparlayıb yalqızlığını və peşimançolığını ona danışmaq istəsə də buna cəsarət etmirdi. Ulduzun ailəsinin, qardaşlarının yanında dili gödək idi. Zamanında qardaşları onu bu bataqlıqdan çıxarmaq istəyəndə o buna izin verməmişdi .

   İş o yerə catmışdı ki, Ulduz binanın altındakı maqazinə belə düşə bilmirdi. Başqa vaxtı bu işləri elə belə bir şey saysa indi maqazinə çörək almağa gedəndə qorxa qorxa gedirdi . Bunun səbəbi vardı. 

   Bir dəfə, maqazindən çıxıb öz bloklarına girəndə binanın qarşısında Balaqardaşın adamları ilə bir "pobeda" ilə savaş başladığının şahidi olmuşdu. Hətta atılan güllə Ulduzun qolunu sıyırıb keçmişdi. Bu hadisədən sonra o təhlükəli bir oyunun içinde olduğunu və bu oyundan onu yalnız ölüm ayıracayını dəqiqləşdirmişdi.

   Bir dəfə bir tələbə yoldaşının vasitəsiylə bir vəkillə tanış olaraq , düşdüyü vəziyyəti onunla paylaşaraq ondan kömək istəmişdi . 3 gündən sonra Ulduz həmin  vekilin yoxa çıxma xəbərini aldı. Dörd-beş aydan sonra vəkilin meyidi yaxın kəndlərin birinde göldən tapıldı. Bu hadisədən sonra düşdüyü bu quyunun bir cıxışı olmadığını bir daha anladı. Gənc yaşında özü sevgi və "azadlıq" deyib düşdüyü yoldan geri dönüş tapa bilmirdi. Ona mütləq bir dəstək lazım idi. Bunu tək bacara bilməzdi. Qardaşından beli bağlı idi . Bilirdi ki, İsmayıl bu işdə ona kömək edəcək, buna onun gücu də catardı imkanı da . Bəzən də soyuq münasibətləri olsa da bir doğru dürüst ər-arvad olmasalar da İbrahim üçün burnunun ucu göynəyirdi . Bütün bu olanları taleyin belinə yükləyib önun itkin düşməsiylə əlaqələndirirdi . Aradan nə az, nə cox düz 8 il keçmişdi, 8 il idi ki İbrahimdən heç bir xəbər yox idi. Artıq ümüdi də kəsilmişdisə de yenə "bəlkə"-lərə ümud bağlayırdı. Onun ölümünə inanmırdı. Bilirdi ki, harda olsa bir gün İbrahim gələcək. Amma Ulduzu  qəbul edəcəkmi, etməyəcəkmi? Bax bu sual altında idi . 

   Evin ortasına qoyulmuş dəyirmi masanın arxasına keçdi. Bankada suya qoyulmuş üç eded qərənfilə baxıb gülümsədi . 

   - Balya, inanıram ki, mənə verdiyin bu güllər son gül olacaq. Həmişə səndən uşağım olmasını istəmişdim. Heç olmsa mən tek qalmayım deyə. Ama çox təssüf, bu mümkün olmadı . Sənin oğru dünyanda bir vorun ata olması qanunu yoxdu. Bu arzuma çata bilmədim. Səninlə gözəl günlərim oldu . Bu gözəl günlər bir rüzgar kimi əsdi və keçdi. Bu gözəl günlərdən sadece bu demirlər qaldı mənə-deyib əllərini üstündəki qızıllara sürtdü . 

  - Bunlar mənim hayıma catmayacaq. Mənə bir evlad lazım idi. Tək bir evlad. Sənə lazım olmasa da mənə lazım idi başını əllərinin üstünə qoyub için için hıcqırdı. 

  Elə masa başında oturduğu yerdə onu mürğü tutmuşdu . Qapının zənginə gözünü açdı. Qapıya gəlib gözlükdən baxdı. Poçtalyon idi. Sevindi. Qapını açıb paçtalyonun gətirdiyi məktub və teleqramı aldı. Məktubu kənara qoyub, teleqramı açıb oxudu. Dünya başına yıxıldı . Yer ayağının altından qaÇdı . Özü - özünə divan tutdu.Ama nə fayda. Nə acısını bilən oldu, nə yükünü çəkən.  Anası ölmüşdü ...

   Bu saat başını çiyninə qoyacağı doyunca ağlaya biləcəyi fərq etmir ya kişi,  ya qadın-bir dosta ehtiyyacı vardı. Bir dostun bir təsəllisinə elə möhtac idi ki . Dünyada heç nə istəmirdi. Dili dilindən olan könlü ona yaxın olan bir yaxını olaydı.

    Elə bil yatmışdı yuxudan ayıldı. Bir gün anasını tutan bu qəflət yuxusu onu da tutacağını düşündü. Yenə anasının  cənazəsini qaldıracaq övladları vardır. Bəs onun cənazəsini kim qaldıracaqdı? Mikayıl gözlərinin qarşısına gəldi. El içində qeyrətli dəli dolu qardaşının ona nə qədər əsəbləşdiyini düşündükcə özü özündən xəcalət çəkirdi. Balaqardaş üçün elə qardaşın üzünə qayıdandan bacının üstünə qardaş gelərmi heç? Heç keçən dəfəki atışmada qolundan sıyrılanda heç arayıb sormadı da. 

   İsmayıl? O elə atasının zamanından onsuz da hamıyla soyuq idi . Onun öz çevrəsi, öz dünyası var idi. Belə də ki, ondan olsa Ulduzu çoxdan unutmuşdu. Əgər Olqa olmasaydı. 

  -Artıq nə olubsa olub. Bu gündən mən mübarizəyə başlamalıyam- deyə divardan iplə asılmış dordkünc kənarları akasıya yarpaqları naxışlı aynanın qarşısında dayanıb gözlərini sildi. Aynadan sanki özünə başqa biri baxırdı. Bu necə gündə cox sınıxmışdı. Həmişə özünə baxımlı, saçı başı səliqəli olan Ulduzun yerinə hörüyün arasından qıvrılıb qalxmış, pırtlaşıq saçlı, ağlamaqdan gözləri şişib qızarmış bir qadın baxırdı. Kamodun siyirməsini acıb dəftər qələmini götürdü. Dəyirmi masanın arxasına kecib dəftər və qələmi üstünə qoyub ehmalca stula əyləşdi. Dəftərin üstünə başını əydikcə yazdığı cümlələri gözlərinin yaşı isladıb mürəkkəbi kağızın üstünə yayırdı. Məktubu Olqaya yazıb, Olqanın vasitəsi ilə qardaşlarından üzür istəyirdi. Məktubu bitirib ayağa qalxdı. Pəncərəyə  keçib pərdəni çekdi. Bayırda covgun başlamışdı. Mərkəzi küçədə qalırdı. Hava yeni qaralmasına baxmayaraq çovgundan yana küçə bom boş idi . Biraz aralıdakı  ictimai binanın divarında  poct qutusu  görünürdü . Qapıya gəlib asılqandKı qəhvəyi dublyonkanı əyninə geyindi. Uzun boğaz , dikburun ağ çəkmələrini geyib zincirini çəkdi . Koridordakı aynaya baxıb tələsik saçlarına sığal çəkib xəz bretka papağını başına basdı. Şerfi boynuna dolaya- dolaya qapıdan cıxdı. Biraz hava almaq istəyirdi . Məktub yollamaq bəhanə idi. Evdə oturmaqdan bezmişdi . Blokun qapısından cıxanda üzünü sərt külək qarsdı. Az qala külək papağını alıb qaçaçaqdı. Cəld hərəkətə keçib papağını başına basdı. Külək qarı sovurub gözlərinə doldururdu. Paltosunun boynunu qaldırıb üzünü xəz yaxalığın arasında gizlətdi . 

  -ULduz bacı nə lazımdırsa, biz edərik. Siz geri qayıdın!-deyə o biri blokun içində daldalanmış iki nəfər ona yaxınlaşdı.

- İşinizə baxın ! 

- Biz sizi qorumalıyıq , əmr almışıq . 

 - Kimi kimdən qoruyursunuz- özündən asılı olmayaraq əsəbi halda səsini yüksəltdi.Çaşqın çaşqın ona baxan Balaqardaşın adamlarına baxıb üzlərinə gülümsəyərək aradakı gərginliyi qaldırdı . 

  - Biraz hava alacam  uşaqlar, bax oraya qədər-deyib əlini poct qutusuna tərəf uzatdı. Cibindən məktubu çıxarıb havada yellədi.Məktub göndərəcəm. 

   - Mən də sizinlə gələcəm .

   -Gəlməyin. Tək qalmaq istəyirəm , burda gözləyin - ciddi və sərt addımlarla Yolu keçməyə başladı. Arxasına baxmasada adamların biraz aralıdan onu təqib etdiyini hiss edirdi. Poçt qutusuna gedənə qədər fikiri arxadakılarda olsa da gözləri ətrafda dolaşır, beyni burdan necə  qaçacağını pılanlaşdırıdı. Çox yox yarımca saat tək, sərbəst dolaşa bilsə nə olar yəni?

    Yol ayrıcını döndüyündə qədimi binaların arasında dar bir küçə yolu gördü.

- Hə bura yaxşı oldu daldalanıb burdan qacaram . Allah qırsın sizi !- öz özünə deyindi. 

   Poçt qutusuna yaxınlaşıb məktubu qutuya qədər qaldırdı. Dönüb geri baxdı tam burnının ucunda üzü çapıq saçı saqqalı çallaşmış bir adam gördü. Baxışlarından qeddarlıq və qəzəb yağırdı. Adamla göz gözə- nəfəs nəfəsə idi . Adamın baxışları hər saniyədə dəyişib tanış bir baxışa cevrildi. Baxışlar dəyişdikcə Ulduzun gözləri böyüyür,qarşısındakı adamın üzündə nəsə tanış bir cizgi gəzirdi. Həə... Axtardığını bu üzdə tapdı. Güllə dağıtmış çapıqlı üz... bu tanış gözlü  və çapıq sifətli adamın adını çəkmək istəyirdisə də, çəkə bilmirdi. Səsi içinə qaçmışdı sanki... 

                BAKI . 

  İsmayılın səsi kabineti başına bürümüşdü. Əsəbindən əli ayağına dolaşırdı. Dili söz tutub danışa bilmirdi, topuq vururdu. Telefonlar da hec susmaq bilmirdi. Ara katibə qapıda görünməsi , ara da Olqanın zəngləri İsmayılı çilədən çıxarmışdı. 

  - Yoldaş Ələsgərov, iclas artıq açıq elan edilib.  Vətəndaşlar sizi gözləyir . 

  - Yoldaş Ceyran. Cox xahiş edirəm. İclasa cıxası halda deyiləm . Təcili yoldaş Kərimova çağırın, bu gün mənim yerimə iclasda o iştirak etsin . 

   Qapı ehmalca örtüldü,  növbəti zəng çalındı. Səbri tükənmiş İsmayıl telefonu  götürüb səsi belə dinləmədən cavab verdi ; 

   -Olya, ezizim,xahiş edirem, həyatım zəng eləmə, imkan ver biraz özümü ələ alım. Bir şey fikirləşəcəm. Mənə birazca vaxt verin, görüm neyniyirəm. Görüm  başımıza nə gəlir...   

  -Daha bundan sonra nə gələjey. Soxduz papağımızı yerə - kobud kişi səsi telefonun o biri başından güllə kimi gurladı. 

  -Nə gələjey əə bunnan sonra? Ə, budur oxumağa göndərdiyiniz bajınız? Ə, o qızın pozğunluğunu müharibədə kişilərin içində olanda bəlli olmalıydı da elə bizə dəə.Ə, hanı qeyrətiniz, əə?

  - Bəşir həddini aşma! 

  - Bax haa ... ə,  peysər hələ dilin də var danışırsan? Ə,  bajını lotular saxlayır,  həddini aşan sənsən ya mənəm? 

  İsmayıl telefonun dəstəyini havaya qaldırıb yerə cırpmaq istədi. Özünü zor sağxlayıb telefonun dəstəyini üstünə atdı . Yumuruğu ilə masanın ortasına çırpdı. 

  -Ayy Ulduz, nəyinə lazım idi axı sənin belə həyat . Axı niyə belə elədin ay bacı . Boynumuz yerə girdi. Adla -  sanla ərə getsəydin də. Sevirəm deyib gedib düşdün bandanın içinə. Sənə dedim axı,bacı, bura bir bataqlıqdır,  girən cıxmaz. 

   Rayonda da aləm bir birinə dəymişdi. Mikayılın evi yas evi kimi dolub boşalırdı. Eşidən bilən qonum qonuşu hamı onlara axışırdı. Ulduzdan oxuyub kəndə fayda verən həkim kimi dönəcəyini gözləyən camaat indi Ulduzun adı lotularla bərabər çəkilirdi. Ulduzu lotu Balaqardaşın düşmanları girov götürmüşdü . Bu söz hardan cıxmışdı necə yayılmışdı, heç kim bilmirdi. Lalə və Lalənin bacıları nə qədər camaatın ağzını yıgsa da heç kim onlara inanmırıdı. Dedi qodu ayaq tutub yeriyirdi. Mikayıl özünü bir otağa qapadıb, heç kimin üzünə cıxa bilmirdi. 

   Bir sabah şəhərə: "İbrahim Ulduzu düşmənlərdən  qyrtarıb qaçırdıb" xəbəri bomba kimi düşdü. Bir anın içində 8 ildir yoxa cıxan İbrahim xalqın gözünde "ağ atlı oğlan" olub Ulduzun qəhrəmanına döndü. Bəzi dindarların sözü olmasın, bu xəbər Mehdinin zühur səsi kimi səslənirdi. Allahın möcüzəsiymiş ki, "ölü" dirilib darda olan arvadını qurtarıb. Avam camaatda düşüncə , dərrakə deyilən bir şey yox idi. Kim nə deyirdisə başların sallayıb təsdiq edirdilər . İbrahimin yaşama xəbəri hardan cıxmışdı? Hec onu da bilmirdilər . 

   Necə günün gərginliyi İsmayılı əldən salmışdı. Ulduzdan hec bir xəbəri yox idi. Bütün Moskvanı ayağa qaldırmışdı. Ulduz axtarışda idi. 

    Hər gün qara cevirməli telefonu götürüb rayona zəng edərək Mikayıldan Ulduzu xəbər alar, lakin xəbər yerinə şəhərdə gəzən dedi qodunu eşidib məyus olar və telefonu üstünə atardı.Biraz əvvəl Mikayıl ilə danışmışdı. Hec bir xəbər yox idi. Nigarançılıq onu çox üzürdü. Masanın üstündəki düyməni basıb katibəsi Ceyranı cağırdı. 

   -Buyurun yoldaş Ələsgərov!

   -Zəng edən, gələn gedən yoxdu kı? 

  -Xeyir yoldaş Ələsgərov . Sadece Emircan qəsəbəsində Beybala...

  -Yaxşı cıxa bilərsən ! Mən burda yoxam, oldu?

   - Baş üstə , yoldaş Ələsgərov! 

  Dıvar dibi düzülmüş divanların birinə kecdi, üstünə uzanıb, ayaqların divanın qoluna qoydu. Çox yorğun idi. Elə həmin dəqiqə də yuxuya getdi. Cox keçmədi, qapının arxasından Ceyranın səsi gəldi . 

   - İçəri olmaz, İsmayıl müəllim yoxdur, yoldaş , dayanın ,bir iş yerinə bu şəkildə girmək qadağandır. Ay yoldaş , Məni milis cağırmağa məcbur etməyin! 

   İsmayıl cəld masasının yanında yer aldı. Sol tərəfindəki kiçik dolabın altındakı düyməni basdı , qarşılıq gəlmədi. Təkrar təkrar bir neçə dəfə basdı . Bu düymə raykomun güvənlik sisteminin düyməsi idi. Əgər bura yoldaş Ələsgərovun çağırışına cavab vermirsə deməli bayırda daha da gərgin bir vəziyyət vardır. Əyilib masasının alt çəkməcəsindən silahın çıxardacaqdır ki, qapı zərbəylə açıldı .Tapancanı üzünə qaldırıb atəşə hazır vəziyyət aldı . 

   İki nəfər qara geyimli,  ayredrom papaqlı iki nəfərqapıda göründü. Onkar da silahlı idi. Çağrılmamış qonaqlar  atəşə hazr vəziyyətdə dayanmışdılar. Onlardan biri  İsmayıla tərs tərs baxıb digər əlini havada gelləyib ona silahə endirməyi əmr etdi:

   -Biz düşmən deyilik, yoldaş Əsgərov, dost adamlarıq . Gəl sən də belə eləmklə bizi özünə düşmən olmağımıza  məcbur eləmə

  - Nə istəyirsiniz axı ? 

  - Ulduzla, İbrahimi...

   Demək deyilənlər doğrudur İbrahim sagdır. Ulduzu da  qacıran odur. İsmaıll işin mülayimliklə həll olunmayacağını görüb silahı aşağı endirdi və onlara oturmağa yer göstərdi . Qapıda qorxudan əsən katibəsinə baxıb ;

   - Yoldaş Məhəmmədova bize çay gətirin- dedi 

   -Biz bura çay içməyə gəlmədik, yoldaş Ələsgərov.  Onların yerini öyrənib gedəcəyik . 

 -Siz kimsiniz? - soruşaraq, İsmayıl Ceyrana "çıx !" işaresi verdi-kimin adamısız?

  -Kor Manafın. 

   İsmayıl məsələni başa düşdü. Deməli bunlar Balaqardaşın oğlunu öldürdüyü bazarkomun adamlarıdır. Bəs bu İbrahim hardan cıxdı bu qarışıqda? Onlara "T" herfi formasında düzülmüş stolun arxasında yer göstərib , oturmağı xahiş etdi.

   -Buyurun oturun ! 

   Elə bu vaxt qapı açıldı. Raykomun güvənlikçiləri,  ağız-burnu qan içində içəri girdilər . Korun adamları əllərindəki qatlama bıçağı acib atışa hazır vəziyyəti aldılar. Güvənlik işçiləri əllərindəki tapancanı onlara tuşlamışdılar. İsmayıl əllərini yuxarı qaldırıb onları sakitləşdirməyə çalışdı:

  -Sakit olun, yoldaşlar hər şey qaydalındadır, narahat olmayın hər şey yaxşıdır. Sakit olun - deyərək çağrılmamış qonaqlara tərəf adımladı. Qəfil və çevik bir hərəkətlə qarşısında oturanlardan birinin boynunu tutub əlindəki bıcağı alaraq boğazına dirədi . Özünü müdafiə üçün lehin aldığı adamın arxasına gizləndi . Otağın ortasındakı masa havada fırladı və güvənlikçilərlə quldurlar arasında əlbəyaxa döyüş başladı ...

   - Manaf ağa onları tapsa dərilərinə saman yeridəcək bilirsən?- lehin alınan quldur  dayanmadan eyni sözü tekrar edirdi ...

    Müharibə başlayanda davaya getmək istəyən İbrahim ağır əməliyyat və pisxoloji vəziyyəti ilə əlaqədar əsgərlikdən təxris edilmişdi. Özünü cəmiyyətə yararsız biri kimi sayan İbrahim heç bir problemi olmadığını sübut etmek niyyətiylə düz Respublika Herbi Komisarlığına qədər gedib çıxmişdi. Həkim komisiyasının  qərarı ilə İbrahim əsgərlikdən uzaqlaşdırılaraq evə gönderilmişdi. Ölkenin belə bir vəziyyətində hər kəsin döyüşə biləcəyini düşünən ailə İbrahimin belə bir vəziyyətini və dövlət onu qebul etməyəcəyini ağıllarına belə gətirməmişdilər. İbrahim belə bir xəstəliklə geri dönmeyi özünə sığışdırmayıb,Bakıda qalmağı qərara aldı. Müharibə bitənə qədər burda yaşamağı düşündü. Müharibədən sonra döyüşdən qayıtmış əsgər kimi ortaya cıxacaqdı. Bir müddət Bakıda zavodların birində işə başlayan İbrahim bir az sonra iş yoldaşlarından birinin vasitəsi ilə  Kor Manafla tanış oldu. Kor Manaf şəhərin ən böyük bazarlarından birinin  müdürü idi. İşdən əlavə bazarda işləməyi İbrahimi Manafla daha yaxın etmişdi.  Manafın bir, iki "əmanətini" lazımı yerlərə problemsiz çatdıran İbrahim bir müddət sonra Kor Manafın etibarını qazanaraq onun sağ əlinə dönmüşdü. Özü də hiss etmədən bir mafiyanın üzvü olmuşdu. İbrahim Manafın tapşırığı ilə Rusiyanın başqa şəhərlərinə kuryer kimi yollandıqca, gördüyü işin qarşılığında aldığı yaxşı qonorarlara şirnikən İbrahim sonradan zavoddakı işini buraxıb Manafa işləyirdi . Beləliklə İbrahim qeyri qanuni gizli bir dünyanın üzvü olmuşdu. 

  Balaqardaşla Kor Manaf arasında bitib tükənməyən bir düşmənçilik var idi . Hələ Balaqardaş 15 yaşında türmədəykən onunla bərabər cəza çəkən Manafın gözunu  kameradakı uşaqlrın gözləri qarşısında ona işgəncə verərək kor etmişdi. O gündən bu qaranlıq dünyanın sakinləri bir birilərinə amansız düşmən kəsilmişdilər. Bəli budur, bu düşmənçilik bu günlərdə Manafın oglunun ölümü ilə daha da alovlanmışdı. Balaqardaş tutulsa da Manaf onun adamlarından əl çəkməyərək onun bütün hər şeyini məhv etməyə qərar vermişdi . Onun həyatında olanların üstündən xətt çəkmişdi . Bu xətt cəkilənlərdən biri də Ulduz idi.

  Həmin gün İbrahimə yeni bir tapşırıq verilmişdi. Ulduz bu gecə Manafın şəxsi malıkanəsinə gətiriləcək və bir gecəlik Manafın zövcəsi olandan sonra şəhərin ən məhşur pavliyonunda "satışa" cıxarılacaqdı. Manafın tapşırığı ilə dostları ilə Ulduzun arxasıyca gələn İbrahim Balaqardaşın sevgilisi onun öz arvadı olduğu ağlına belə gəlməmişdi. Poct qutusunun yanında arvadını qarşısında görüb çaşan İbrahim Ulduzun başına ağır bir zərbə vuraraq, onu bayıltdıqdan sonra yoldaşları ilə onu ordan uzaqlaşmışdılar. 

   Maşın şəhərdən cıxaraq qalın küknar ağacları ilə cevrələnmiş meşə yolu ilə irəliləyirdi. İbrahim və Ulduz arxa oturacaqda idi. Başı dizinin üstündə özündən keçmiş qadının saçlarının arasında barmaqları gəzdikcə bərabər olduqları günlər ağlına gəlirdi , beyni dumanlanırdı. Hisslərinə hakim olmaq istəyirdi amma necə? Axı bu gecə əxlaqsızlığa sevq ediləcək olan bu qadın sıradan biri deyildi. Onun arvadı idi. Öz arvadını necə aparıb kora versin? Bəs xahiş edib  Manafı fikrindən döndərsə necə ? Manaf ona acıyarmı? Onda kor deməzmi sənin arvadın Balaqardaşın evində nə gəzir? Göz görəsi İbrahim bu beqeyrətçiliyi boynuna götürə bilməzdi. Ola bilməz . Bəlkə sehv salıblar? Belke Balaqardaşın sevgilisi Ulduz deyil başqası imiş. Bəlkə Ulduzu Balaqardaşın  sevgilisi bilib yanlışlıqla  qaçırıblar. Eşitdiyinə görə Ulduz Moskvada həkimlik oxuyur. Ulduz hara , Balaqardaş hara?belə bir şey olsa İsmayıl bir yana, Mikayıl bacısının başını kəsərdi. 

   Əslində İbrahim, o vaxt  kəndə dönəcəkdi. Ulduzun döyüşə getdiyini eşidib ona möhkəm hirslənmişdi , hətta özünü öldürməyə belə cəhd etmişdi, İbrahim. Bu biyabırcılıqdan sonra kəndə getməyi tamamilə xəyalından cıxartmışdı.

  Maşın meşənin ortasıyla irəlilədikcə...

                ****

  Oxucularım məndən yeni bölümü gözləyirdilər . İşlərimin yoğunluğundan bu gün paylaşım edə bilməmişdim. Xüsusilə Kəmalə Həzənli. (allah rəhmət etsin , indi həyatta yoxdur) Bu bölümü yazmışdım ama paylaşmaya zamanım qalmamışdı. Axşam idi. Hekayəyə son dəfə nəzər salıb oxuculara təslim etməli idim. Çünkü  facebook səhifəmə gələn bildirimlər hekayənin davamını gətirməyə izin vermirdi. Oxucularımı intizardan qurtarmalıydım  ...

          _____16 ______

   Əlimi saxlayib səhvəmə gələn bildirimlərə nəzər ataraq, bəzilərinə cavab yazır, bəzilərinə like qoyurdum. Təbii ki , oxucularım mənim bəyənilərimin və rəylərimin həsrətində deyildilər. İsrarla məndən  yeni bölüm istəyirdilər.Yazdığım 15-ci bölümü ötəri redaktə edib oxucularıma təqdim etdikdən sonra 16 ci bölümə start götürdüm. 

              ******

   ...Maşın meşənin ortası ilə  irəlilədikcə İbrahim bu vəziyyətdən cıxış yolu axtarırdı. İuzun düşüncədən və götür qoydan sonra aynadan şoferə baxıb:

  - Maşını ən yaxın qəsəbəyə çək, bir telefon butkasında əylə ! 

  - Noldu ki, gecikə bilmərik, bilirsən İzimizə düşüblər,  ləngitmək bizim üçün təhlükəlidir. Manaf müəllim də bizi gözləyir . 

  -Elə mən də Manaf müəlimlə danışacağam. Vacib bir şey yadımdan çıxıb, onu soruşacam . 

  - Şəhərə girişin nə qədər çətin olduğunu bilirsən ?

 -Bilirəm , ama bu çox vacib bir məsələdir, mütləq danışmalıyam . 

  Biraz aralıda kəndin balaca  dəmiryol stansiyası görünürdü. Saşa yanındakı adamla maşını sakit diqqəttən kənar bir yerdə park edib İbrahimi gözleyirdiler . 

  İbrahim stansiyanın peronundakı telefon butkasına yaxınlaşıb guya telefonla danışırmış kimi, özünü biraz meşgul gösterib geri döndü. 

  - Saşa, Manaf müəllimdən emr aldım. Biz Pskova getməliyik . 

  - Bərabər gedəcəyik də . 

  - Yox! Biz qatarla qedeceyik. Sən geri qayıdacaqsan . 

  - Qatarla qız qaçırtmaq olar? 

   İbrahim elin cibine salıb bıcağı cıxartdı . 

  - Bunula olar! Maşın daha təhlükəlidir . Yolda QAİ-ler var. Menzil başında uşaqlar bizi qarşılayacaqlar sən narahar olma. Yolcu yolunda gərək. Dayanma,haydı cıx yola. Manaf müəllim də Pskova yola cıxıb, orda bizi gözləyəcək . 

   Saşa şübhəli bir nəzərlə maşının pəncərəsindən qızı süzüb:

   -Bunu necə götürəcəksən?  Bu özündə deyil axı. 

  -Onu özünə gətirərik , sən narahat olma, Saşa . Hələlik burda dursun. Mən gedim görüm bilet tapa bilirəm?

   İbrahim stansiyaya qayıdıb  bilet və qatar hərəkət saatlarıyla maraqlandi. Biu saatlardaburada qatar tapılmazdı. Ən erkən reys 3 saat sonra idi.  Ləngitmək olmazdı. Üç saat burada gözləyə bilməzdi. Nə olur olsun Ulduz ələ keçmədən onu buradan qaçırmalıydı. Onu da bilirdi ki , Ulduzu qaçırmaqla neçe illik dostuna, sirdaşına , qardaş dediyi bir adama xəyanət edəcəkdi . Bəlkə də dərdini Manafa söyləsəydi , Manaf Ulduzu bağışlayacaqdı. Ama onu da deyə bilməzdi . Cünkü onların kitabinda arvadın xəyanətini bağışlamaq yox idi. Hələ , hələ belə bir vəziyyətdə dosta xəyanətin adını ümumiyyətlə çəkmək olmazdı. Qaranlıq dünyada bunun cəzasını da qəşəy nilirdi. İbrahim iki daş arasında qalmışdı. Ya özü öz əliylə arvadını Manafa teslim etməli , Manafın gözündə özünü yüksəltməli, ya da arvadını bu pis bataqlıqdan qurtarmalı idi. Ya qaçırmaqla, ya öldürməklə . Bu ləkəni ancaq ölüm təmizləyə bilərdi. Bu bataqlıqdan qurtarsa da, lap başlarını alıb qaçsalar da ya Manaf ,ya da Balaqardaş onları rahat buraxacaqdımı?  Bütün bu suallar onu narahat edirdi.

   Stansiyanın peronunda o baş, bu baş gəzərək çox götür-qoy etdi. Bu işdən bir cıxış yolu axtarırdı. Qaçma gümanı da yox idi. Ama ULduzu da elə vermək istəmirdi. Bu vəziyyətdə ancaq Ulduzu öldürməliydi. Bunun başqa yolu da yox idi.

  - Gedək ! 

  Maşına oturub Saşaya emr etdi.

  - Hara? Bes Pskova gedəcəkdin noldu?

  -Burada bilet yoxdur mərkəzə gedəcəyik . 

  - Başın xarabdı ? Neylədiyini özün bilirsən ?Şəhərə girməmiz mümkün deyil. 

  - Belə edək o zaman. Bizi o biri stansiyada düşürt, özün də get . 

  -Hara?

  - Şəhərdən bizə bilet al qayıt. Biz həmin stansiyadan qatara minərik. 

  Ulduz qımıldandı. İbrahim tez əlini cibinə atıb bir dəstə pul çıxardı, Saşaya verib dedi;  

  - Biz səni maşında  gözləyəcəyik. Al sən taksiylə get- gəl.

   Ulduza baxdı. Ulduzun başı dizinin üstündə idi. Nə olduğunu bilmədən boynunu ovxalayırdı. Gözləri hələ də yumulu idi. Köynəyinin döş  cibindən qələmi cıxarıb ovcuna tələsik "sakit olsan ikimiz də qurtaracağıq" deyə yazdı. Əlini Ulduzun gözü qarşısına tutdu. 

   Maşın qalın meşə yoluyla irəlidəki stansiyaya doğru gedirdi. 

     ARAZIN O TAYI . 

   Araz böyüyüb boy - buxunlu cüssəli, cavan oğlan olmuşdu . Agılı ,  mədəniyyəti və tərbiyyəsi ilə tay tuşlarından secilirdi. Əsmər müəllim tutaraq ona xususı  dərs vərdirirdi . Müellimi avropada tehsil almış cox savadlı , İranın arstokrat ailələrindən olan Fərruxi Mohamməd , əsilləri Azərbaycanlı olsa da , İranın siyasi vəziyyətindən yana özünü ölkədə  fars kimi tanıtdırmışdı .Ölkədə tanımış şəxsiyyətlərdən idi . Hər kəs onu fars kimi tanısa da ömrünün sonlarına qədər iki Azərbaycanın birləşdirilməsi uğrunda mübarizəsini davam etdirmişdi .

    Əsmər Fərruxini yaxından tanıyır, demək olardı ki, ikisi də  səngər dostu sayılırdı. Vətənpərvər biri olduğunu bilə bilə onu  Araza  müəllim olaraq secmişdi. Fərruxi ölkənin  gizli siyasətində baş rol almışdı. Təbrizdə və bir neçə şəhərlərdə Fəruxininn başçılığı altında gizli dərnəklər fəaliyyət göstərirdi. Bu dərnəklər vastəsi ilə aktiv tələbələr yetişdirirdi .

    Əsmərlə Araz Təbrizdə , Asyayla Qulam Ankarada birbirlərindən ayrı həyat yaşayırdılar. Əsmər Təbrizdə olsa da qızının rahatlığı üçün onlara Ankarada hər şərait yaratmışdı .təbii ki bundan Asiyanın xəbəri yox idi. İsmarıc Qulam bir neçə adamla tanış etmiş, qızının və nəvələrinin rahatlığı üçün,əlindən gələn hər şeyi Qulamın vasitəsiylə həyata keçirirdi. 

    Bir-birinin arxasıyca dogulan qızların xəbərini aldıqca Əsmərin ürəyi pərvazlanıb Ankaraya qızının yanına ucurdu . Gedib nəvələrini görmək , onları sevmək istəyirdi . Lakin Asyanın sonuncu defə ona dedikləri yadına düşdükcə qanadı sınmış quşa dönürdü . Qulamla tez tez  məktublaşırdı . Qulam da nə qədər Asyanı anası için  danlasa da , anasını bağışlamasını istesə de  Asyadan həmişəki kimi nəinki bağışlamasını , hec üzünü belə görmək istəmədiyi cavabını almışdı 

   -Bəs uşağın nə günahı var? Heç olmasa oğlunla əlaqələrini kəsmə. 

   -  ...

  Qulamın hər cabası cavabsız qalırdı . Nə qızı ilə ansının arasındakı buzları əridə bilmirdi, nə də ana ilə oğulu qovuşdura bilmirdi. İlk günlər Asya oğlu üçün darıxsada, onu atmaqda peşiman olsa da qızları bir birinin ardınca doğulduqca yavaş yavaş Arazı unutmağa başlamışdı, 7 ci qızı Şərqiyyə doğulanda ilk dəfə "Arazımı istəyirəm" - deyib ağlayaraq nalə cəkdi. Və bu Azazdan sonrakı ilk və son naləsi oldu. Bir daha Araz adı cəkmədi. Belkə də sonuncu qızı oğlan olmasını arzulayırmış, qız olunca özü etdiyi səhvinə üsyan etdi . Bəlkə də oğlunu  atmağı Allahın acığına gedib , Allah ona "oğul" deyə dad çəkdirmək fikirinə düşüb ...

   Fərruxinin ən gözəl, ən sevdiyi tələbələrindən idi Araz,  Arazın sirrini çevrəsindəkilərdən bir Fərruxi bilirdi .  Bunu Fəruxiylə möhkəm dostluq elaqəsi olan Əsmər özü demişdi . Əsilində bunu söyləməkdə məqsədi vardı. Fərruxinin ağzının bütövlüyünü yoxlamaq üçün bu sirri ona vermişdi . Fərruxi heç də təccüblənməmişdi .

   - Nə qədər ki , millətdə bu islam-din  düşüncəsi ki, var, hələ cox günahlar doğulub meydana cıxacaq ...

  Əsmərlə Fərruxinin  milli düşüncələri , mantel fikirləri eyni idi. Fərruxinin ailəsi ilə möhkem dostluq münasıbətləri olsa da Əsmərin onun arvadı Güllü ilə fikirləri üst üstə düşmürdü. Elə Fərruxinin özü də arvadı ilə demək olar ki ,heç nəyi  müzakirə etmir, ölkənin probləmlərindən, dünyadan heç nə danışmırdı. Güllü siyasətdən,  dünyadan uzaq idi. Uşaqları yox idi,  qardaşının qızını övladlıq götürmüşdü. 

    Araz aktiv uşaq olduğundan Fərruxi onu  hərkəsdən gizli milli düşüncədə ölkəyə xidmət edən bir şəxsiyyət kimi yetişdirirdi . 

   -Vaxt gələcək sən özün günah dolu ölkənin içindəki günahsızların halına ağlayacaqsan. Özün bu ölkədən nifrət edəcəksən . Nifrətindən bu ölkəni pislikdən təmizləyəcəksən . Nifrət etməsən bu ölkəni sevə bilməzsən . Yadında saxla ən böyük sevgi nifrətdən başlar. Bu tək ölkə üçün deyilmiş söz deyil. Həyat belədir . Nifrət sevgidən öncə gəlir- deyə əlini Arazın ciyninə qoyaraq davam edirdi ; 

   -Bir bilsən ki , bu sistem necə ailələri kor goyub, necə mantel düşüncələrdən yuvalar dağılıb, necə  günahsızlar dünyaya gelib. İnan Allaha and olsun ki, onları bir yerə toplasan İranın öz ordusundan cox böyük bir gunahsızlar ordusu  meydana gələr . Bax bu başı görürsən? Bu baş yaşdan ağarmayıb oğul, gördüklərimdən, yaşadıqlarımdan ağarıb .

   Bəli necə illərin səmərəsipz bəhrini verirdi. 17 yaşlı Araz Fərruxinin yaratdığı inqilab dəstələrinin birinin  başında idi. Xoyda baş qaldırmış inqilab mitinqlərində şəhər camaatını başına yığmış Araz milli vətənpərvərlik çıxışları edərkən Araza dövlət terəfindən edam emri oxundu. Fərrıxi və Əsmər Arazı gizli yollarla Türkiyə torpaqlarına kecirdərək onu Qulama əmanət etdilər. Arazın xaricə qacırılmasında Əsmər günahkar bilinərək həbs edildisə də hec bir dəlil olmadığından bir müdət sonra azadlığa buraxıldı. Ancaq əlsiz. İçəridə cəza olaraq sol əli biləkdən yuxarı vurulmuşdu ...

   Fərruxinin adamlarından iksi  Arazı sərhəddən kəçırərək Qulama təhvil verendə  sərhəddə inanılmaz bir səhnə açılmışdı. 

   Saçları qar kimi beyazlaşan  Qulamın sevincinin həddi hüdudu yox idi . Saçlarının ağından üzünə nur gəlmiş Qulamın sıx beyazlaşmış kipriklərindən mirvari damlalar gilələnmişdi . 

    -Mən səni axırıncı dəfə görəndə sən bax bu qədər uşaq idin, balam- deyib əli ilə yer bərabərini göstərdi- Bax belə çupuluydun. Hec yerimirdin də. Doğulduğun gündən səni o vaxtına qədər mən böyütdüm . Asyadan cox məni istəyirdin . Hec qucağımdan  düşməzdin. 

   Araz tanımadığı bu yaşlı adama baxıb; 

  -Asya kimdi?- deyə soruşanda Qulam araya söz qatdı; 

  - Bizim xatundur da . Maşşallah ,  böyük oğlan olmusan indi. Gəl səni qucaqlayım !  Hey gidi dünya heyyy ! Sən bu dünyada nələrə şahidsən ,  səndə nə sirlər yatır, dağıl a dünya,  dağıl ! 

   -Nənəm demişdi, dədəmin qohumusan. 

   -Hə qadan alım, əmi uşağıyıq. Amma bizim xatunun yanında bu barədə bir şey demə , nəysə bizim  tərəfdən heç kimi görmək istəmir. Əslində pis arvad deyil ee, nəysə o tərəfdən bura gələn olanda qanı qaralır. Yazıq orda cox çəkib- deyə Qulam başıyla sərhəddin o tayını göstərdi . Arazın üzünə baxdı . Gəncin üzündəki məyusluğu görüb gülümsədi ; 

   - Sənə bir sirr verimmi? Damarın tuta bilsən səni oglu kimi sevəcək, oglu kimi demək də düz cıxmaz. Sən onun oğlusan ...-  dediyinə özü də caşdı ,   yanı oğlu kimisən, səni berabər böyütdük. Sən istərsən əgər, ona oğul olacaqsan. Mən buna inanıram ki, o da səni sevəcək. Gedək ! 

    Uzun yolun yorğunluğundan elə faytonda mürğü vuran Araz arabacının səsinə gözünü açdı . 

   -Catdıq ! - Qulam çevik bir hərəkətlə faytondan atlanıb yerə düşdü . Araz faytonun qapısından başını cıxarıb ətrafa nəzər saldı. Ətraf iki üç mərtəbəli dar küçəli evlerlə əhatələnmişdi. Yer kiçik qaya daşlarla döşenmiş, bu da küçəyə xüsusi gözəllik və qədimilik  verirdi . 

   -Babam geldi ! -deyə iki hörükləri qatlanıb altdan yuxarı bantlanmış 3-4 yaşlarında qız onların qabağına qaçdı . Atasının boynuna sarılmış qız qollarıyla atasını var gücüylə qucaqlayıb atasının yanaqlarından dayanmadan öpürdü. 

   -Dayan köpəyin qızı, yavaş üzümü  yudun, az, bir düş aşağı !

   -Faytondan eşyaları alıb geri döndü . 

   - Gəl oğlum ! Əsməri tanımırsan haa!

   - Anamdır, necə tanımıram? araz gülümseyerək Qulama göz vurdu. 

   - Anan deyil ! Tanımırsan dedim ,  demək tanımırsan . Bu da kiçik bir dövlet sirridir - deyib o da Araza göz vurdu . Razılaşdıq? 

   Qulamın iki başlı danışıqlarından çaş-baş qalmış  Araz gülümsəyərək başını silkələməklə kifayətləndi. Əslində bu işin içində bir sirr yatdığını anlamışdı, amma bu sirr nə ola bilərdi? Buniki başlı eyhamlar nədir, niyə sərhəddən bu yana Qulam ona arvadına gore tapşırıqlar verir . Arvadından niyə ehtiyyat edir? Üzünü görmediyi Qulamın arvadına qarşı beynində qəribə fikirlər dolaşırdı . Onu ya qəddar,  ya da soyuqqanlı, etibarsız bir qadın kimi təsəvvür edirdi.Qulamın  yaşına baxanda arvadı da yaşlı olması lazlm idi . Qabaqlarına "babam geldi " deye  qacan qızcığazı görəndə dodaqları qaçdı . 

   -Maşallah nə gəşəy baladır bu , allah saxlasın. Yeqin nəvənizdir-deyəndə Qulam tər tərs Araza baxıb qımışdı ;

   - Saçımın saqqalımın ağarmağına baxma bala, hələ cavanam, nə nəvə? Bu sonbeşiyimdir- deyənde Araz Qulamın xanımının cavan bir qadın olduğunu anladı. İçəri kecəndə içəridə qızlardan dördü vardı . 

   - Ananız hanı?  

   - Ümüxanımla deyirmana gedib baba, gələrlər indi... 

    RUSİYA

   Moskvanın ucqar meşələrinin birində bir qadının iniltisi gecənin qaranlığında etrafa yayılmışd. 

   -Yalvarıram İbiş burax məni, öz günahını məndə görmə , öldürmə məni, yalvarırarm qıyma mənə, aç əllərimi bir danışaq, əgər günahım varsa öldür məni. Nolar. Belə incitmə  məni . 

  - Səni öldürməsəm o zaman mən peysər, oğraş olaram,  mən səni əlimlə aparıb oynaşının düşməninə verə bilmərəm. Sən mənə xəyanət etmisən. Mən səni necə bağışlayacam ki ? 

   -Mən sənə xəyanət etməmişəm ,  İbiş, sən yox idin , başa düşürsən ? Yox idin, bütün Azərbaycan səni ölmüş bilir. Səndən heç kimin xəbəri yox idi . Müraciyyət etmədiyimiz yer qalmayıb . Hamı sənı itkin bilir. Sən "ölmüsən" deyə məndə ölməliydim? Mənim həyatım yoxdu? Mənim yerimə sən olsaydın  neylerdin, hə? Mən ölsəydim  evlənmezdin ? Bəs sən haralardaydın bu vaxta qədər ? Deyək ki məni şeytan aldadıb yolumu azmışam bəs sən? Sən niyə bu yola düşmüsən ? Mən heyatımda görmədiyim bir eşqi yaşadım , məhəbbətimin qulu oldum bəs sən? 

   - Hələ utanıb ölmür ee mən ölüm, bir dili də var danışır ee? Hələ məhəbbətdən dəm vurur ee- deyib əlindəki bıçağın sapıyla Ulduzun ağzının üstündən vurdu, əli qolu oturduğu stula bağlı olan Ulduzun ağzı qanla doldu . 

   - Alçaq! Öz alcaqlığını mənə yükləmə, oğraş günah sənindir, mənim yox - Ulduz var səsiylə qışqırdı. 

   -Kəs səsini ləçər...

   -Özünü ölülyə vurub banditlərə sən qoşulmusan. 8 ildir ee yoxsan ortalarda. Mən neyləməliydim? Yaşamamalıydım, həyatımı qurmamalıydım? 

   -Barım sən bandıtin məşuqəsı olmazdın. 

   -Mən heç kimin məşuqəsi olmamışam- deyib ağzındakı qanı kənara  tüpürdü-mən svmişəm, həyatımda yaşamadığım bir məhəbbəti Balaqardaşla yaşamışam . Onu sevmişəm. Ay yazıq, sən nə bilirsən axı sevgi nedir? Sən hardan biləsən ki, sevmək, sevilmek nedir?  Sən mənə iki ildə verdinmi heç o sevgini ki, qarşılığını da istəyirsən ? Sənincün sevgi toy günü gəlinin öz evinə gəlmədən gəlin otağında erməni haxcikləri ilə oynaşmaqdır. Sən heç vaxt menim yaşadığım kimi böyük məhəbbət yaşaya bilməzsən. Mən sevmişəm, sevilmişəm, ölüncəyədək də onu sevəcəm ...

    Ulduz bağıra bağıra danışdıqca İbrahim də ona bağırır, susmasını əmir edirdi. Onun boğazından tutub sıxırdı . İbrahimin barmaqları Arasında böğulan qız xırıldayıb səsini kəsdi . 

   -Ulduz!- İbrahim həyəcanla qızı silkələdi. 

   Meşənin ortasındakı komada səs bir anda kəsdi ...

   Ulduz gözünü açanda özünü dəmir carpayının üstündə yatmış gördü. İbrahim əlindən tutub başını onun elinin  üstünə qoyaraq yerdə oturararaq  yatmışdı . Ehmalca əlini İbrahimin əlindən cəkib yatağından düşdü . Ayaqqabısını geyinmək istədi . Ayaqqabısı dikdaban idi. Bu ayqqqabi ilə qaca bilməyəcəyini anlayıb ətrafa baxdı.Qapının arxasında uzun boğaz rezin cəkmələr gözünə dəydi . Paltosunun ətəyini əlinə toplayıb cəkmələri  geydi . Ayağına cox böyük idi. Ama olsun burdan qaçmalı idi . Qapını açıb bayra çıxdı.

   Hava alatoran idi. Meşənin qalınlığından günün hansı vaxtında olduğunu anlamadı. Heç bir yol-riz  görünmürdü. Qar hər tərəfi tutmuşdu . Biraz aralıda İbrahimin arxadan şoferin boynuna vurub maşından salaraq Ulduzu qaçırtdığı "Volqanın" üstü qarın  altından qaralırdı . Axşamdan yağan qar maşın boyu bərabərinə qalxmışdı. Burdan qaçmaq mümkün deyildi . İçəri girib ətrafa təkrar nəzər yetirdi. Gözünə taxtadan düzəldilmiş kürək dəydi. Kürəyi götürüb özünə dayaq verə verə qarın içiylə çətinliklə də olsa irəlilərdi. Nə qədər getdiyini bilmədi bir vaxt başını qaldırdığında özünü ucu bucayı görünməyən ağaclığın arasında gördü . Səssizlikdən gulaqları cingildəyirdi . Arada hardasa uzaqlardan bir ağac şaqqıltısının səsi ona necə yaxın  gəlirdisə, elə bil kimsə qulağının arxasında quru şax qırırdı. Meşənin dərinliyinə getdikcə hava da soymağa başlamışdı. Əyni qalın idi ama paltosunun ətəkləri qardan islandığundan həm ona ağırlıq edir həm də qıçları istanırdı. Cəkmələrin  içində ayaqları buz tutmuşdu. Qar getdikcə daha da dərinləşir bəzən yıxılır bəzən dururdu. Yıxıldıqca qarın içində yoxa cıxırdı. Cox uzaqdan İbrahimin səsi gəlirdi. Uldüzü səsləyirdi. Qarın izinə düşüb Ulduza yetmədən Ulduz nə olur, olsun ana yola cıxmalı idi. Bu niyyətlə əlindəki kürəklə özünə yol aça aça gedirdi , doğrumu gedirdi səhv gedirdi bilmirdi . Arxadan gələn səs getdikcə  yaxınlaşırdı. Səs iki tərəfdən gəlirdi , əslində meşə səsle dolmuşdu . Həm İbrahimin səsi meşədə əks səda verir,  həm də əcaib qarışıq səslər meşədə uğultu yaratmışdı. Qarın qaLınlığında anidən  gözünə bi qarqltı dəydi. Həyəcanlandı. Paniklənib bura boylandı. Heç nə görünmədi , cox gorxurdu . Geri dönmek istədi ama dönməyədə ürək etmirdi . O qədər yol gəlmişdi . Bu meşənin bir sonu olmalıydı ya yox . Külək də bir yandan qalxıb qarı üzünə  çırpırdı. Gözünü açıb etrafa baxa bilmirdi . Ağaçlardan lopa lopa tökülən qar saldığı izi coxdan itirmişdi. Geri də qayıda bilməzdı gəldiyi izi cox az bilinirdi birazdan o da batıb gedəcəkdi . 

   Yaxınlıqda bir hənirti hiss etdi . Ayaq saxlayıb ətrafı dinşədi heç nə görünmurdü. Sakitlik idi, bəs bu nə xışıltı nə səsdi? Bu qarda çovğunda , bu meşənin dərinliyində ondan başqa heç kim yox idi. İbrahimin səsi hardasa uzaqlardan gəlirdi. Bəs bu yaxınlarda kim vardı, insan ola bilməzdi, nümkün deyildi. 

    Qəlbinə gələn şübhədən bədənini buz kəsdi. Tələsdi ama hara? İreli getməyə ürək etmirdi. Geri dönməyi düşündü. İbrahimə yetişməliydi. Elə bu niyyətlə geri döndü. Arxasında sankı qara bir dev dayanmış yerində fınxırırdı. Boğazı qurudu, rəngi saraldı . Dili ağzında əsdi ;

   - Aaa...yıııı ! -  deyib yerə çökdü . 

    Ayı qabaq ayaqların qaldırıb bu cılız qızı parçalamağa  hazırlaşırdı ki, bu vaxt meşənin sakitliyini tüfəng səsi pozdu , ikinci güllədə Ulduz üstünə qulaq batırıcı bir nalylə sanki, bir dağ aşdığını görüdü. Əlli yərpənib özünü yana atdı və yumalandı ...

      Bir tərəfdən Baharın mesajları , bir tərəfdən də oxuyucularımin bildirimləri məni yeni bölümü paylaşmağa tələsdirirdi. Baharın mesaylarındakı yeni hadislər meni romanın daha maraqlı bölümlərini yazmağa vadar edirdi . Əlimi burda saxlayıb Baharın mesajlarını oxumağa başlamışdım. Mesajları oxuduqca yeni bölüm üçün düşündüklərim filim kimi gözlərimin qarşısında canlanırdı ...

                   _____17______

   - Aloo Mikayıl eşidirsən? Aloo! Mən təcili Moskvaya cıxıram, gələ bilirsən sən də gəl - qara cevirməli telefondan İsmayıl bağıraraq təlaşla səsini Mikayıla catdırmaq istəyirdi. Ama deyəsən teleton xətlərində problem vardı. Mikayıl da o başdan "Alo,alooo" deyə bağırırdı .

  İsmayılın qızı Gülarə yeni doğulmuşdu. Anadangəlmə  qüsurlu idi. Uşaqda bir anormallıq vardı . Moskvaya getməyi bu uşaq üçün də bir şans idi. Olqa ilə onu həkimə göstərəcəkdir. 

     Moskva milisi İsmayıla zəng edib Ulduzun meşəde yaralı tapıldığını xəbər verincə İsmayşlla Olga tələm- tələsik toplanıb  Moskvaya yola düşdülər. Uşaq qucağında olga ilə İsmayııl qarşısında görən Ulduz sevincindən hönkürüb ağlamağa başladı. Bütün bedeni gibste ve hərəkətsiz idi. Sanki gipsdən insan figuru yonulmuşdu, başın hərəkətindən bu fiqurun içində insan olduğu hiss olunurdu. 

  İnsan sağlam olduğunda yaxınlarının dəyərini bilmir. özünü hər şeydən güclü sanır, belə bir gündə insan özünü insana möhtac görür. Nə qədər bəyənməzdən gəlsə də adama ən yaxın özününkünü sanır.  Onlarla danışmağa utanırdı. İsmayılın üzünə baxmağa belə üzü yox idi. Buna baxmayaraq İsmayıl ona yaxınlaşıb ele yatağındaca onun başını qucaqlayıb saçlarından öpdü ;  

    -Dəli bacım !

    İbrahim xəstəxananın bağında əldən - gözdən uzaqda bir skamyada oturub xəstəxananın qapısına tərəf baxırdı .

    Meşəbəyinin Ulduzu parçalamağa calışan ayının vurmasından sonra üstünə düşən ayı Ulduzun bütün qabırğalarını qırmışdı . Meşəbəyiylə köməkləşib onu xəstəxanaya yerləşdirdikdən sonra daldalığa cəkilmişdi . Onu həm milis , həm də Manafın adamları axtarırdı . Odur ki , hər şeyi kənardan təqib etməliydi . Milis  Ulduzun ifadəsini alsa da Ulduz İbrahimi elə verməmişdi. Ulduzun ifadəsindən xəbəri olmasa da İbrahim də tədbirini almışdı. Polisden gizlənirdi. 

   İsmayıl Moskvanın ən yaxşı həkimlərini bacısı üçün səfərbər etmişdi . Onun üçün əlindən nə gəlirsə etməyə hazır idi . Yetər ki, bacısı sağalsın, onu da götürüb sağ-salamat  vetəninə qayıtsın . Olqa da balaca qızı ilə uşaq xəstəxanasında yatırdı. Uşaq anadangelmə qüsurlu doğulmuşdu . Həkimlər bu uşağın müalicəsi olmadığını desələr də "ümüdn son ölər" düşüncəsiylə Olqa yenə də israrala  müalicəyə "davam" deyirdi. 

   İsmayıl Ulduzun palatasından cıxaraq həkimin yazdığı resepti götürüb  xestexananın qarşısındakı aptekə tərəf kecdi . Gözü biraz aralıda poçt binasına sataşdı:

   - Mikayılın bəlkə də bu olanlardan xəbəri yoxdur. Andır telefonların problemi qurtarmaz ki, bir doğru dürüst bir şey danışasan, Gedim görüm kəndlə danışa bilirəmmi ? -deyə düşündü. 

    Qapını açıb içəri girdi, ədəb və ərkanla salam verib telefoncu qıza yaxınlaşdı. Cibdanından telefon deftərcəsini çıxarıb qıza göstərdi . Rusca ;

   - Azərbaycanla danışmaq istəyirəm - dedi. Qız nömrəni qeyd edib telefon kabinəsini göstərdi ; 

   - Buyurun, yoldaş 2 ci kabinəni gözləyin ! 

   İçəridə bir adam var idi. Qapı bağlı idi,  ama nə qər sakit danışsa da səsi eşidilirdi. Üzü divara tərəf idi ,  görünmürdü . Adam qalın meşin paltosunun xez boynunu   qaldırıb qırmızı damalı tüklü şərflə üzünü sarmışdı. Qara xəz papağını gözünün üstünəcə endirmişdi. Qapını açıb içəri  boylandı, təkrar örtdu . Qapı tam örtülmədi . Danışılan səsi İsmayıl daha aydın eşidirdi. 

   - Dayı başa düşmürsən ee. Mənim yerimə sən olsan neyniyərsən? 

  - ...

  -  Elə deyil ee ay dayı. Sənə asan gəlir. Başım onsuzda bəladadır...

   -  ...

   - Gördüm hə, burdadır , arvadı da gəlib, bimirəm...

   - ...

   -  Ulduzu gözləyirəm. Sağalsın . Alıb onu da buralardan gedəcəm ...

 -  ...

 - Neynim bəs öldürüm ? 

 - ...

 - Yox Azərbaycanda qalmaq olmaz ,  Manafın da, Balaqardaşın adamları da bizi toz edər...

   Kabindəki adamın danışıqlarıdan bu adamın İrahim olduğundan İsmailin heç şübhəsi qalmamışdı. Bəli, bəli bu İbrahim, özüdür ki var. Demək dayısıyla danışır. Demək dayısı onun sağ olduğunu bilirmiş, bilə bilə onu bizdən gizlədib, "köpəyoğlu " deyərək qapını açdı, bir anda İbrahımın xirtdəyindən yapışaraq ağzının üstünə ağır bir yumuruq ilişdirdi.Telefonun dəstəyi əlindən yerə düşdü. Ağzının qanını silib geri dönmək istərkən İsmayılı qarşısında gördü . Telefonun o başından Bəşirin kal səsi gəlirdi . 

   - İbişş , ə İbiş noldu ,cavab ver ! 

   - İsmayıl ?- İbrahim təcüblə ona baxdı. 

   -Hə İsmayıl , həə - deyib yaxasından tutub yumuruqlaya - yumuruqlaya kabinədən bayıra cıxardı. İçəridə aləm bir birinə deymişdi.Davaya bayırdakılar da gəlib dillərini başa düşmədikləri bu adamları sakitləşdirməyə çalışır, lakin İbrahimi İsmayılın əlindən ala bilmirdilər. İsmayılı hamı " lal koramal " kimi tanıyırdı . Mikayılı isə vuran- tutan biri kimi. İndi İsmayıl lallıqdan cıxmışdı. Yumuruq təpik işə düşmüşdü. 

    Biraz sonra ayrı ayrı dəmir kabinələrdə İki kişi bir birinə qanlı qanlı baxır bir birlərini pis pis  söyürdülər. 

                      ANKARA

 Araz evdə oturmaqdan canı darlanmağa başlamışdı. Qulam da bunu hiss edirdi. Onu da anlayırdı ki ,  belə aktiv uşaq heç zaman evə qapalı  vəziyyətdə dustaq həyatı sürə bilməz . Özü də onun yaşlarında necə olduğunu ağlına gətirdikcə onun yerinə özünün canı darıxırdı. Çayının sonuncu qurtumunu da alıb ;

   - Qalx, oğul , biraz cıxaq carşıya. 

   Qədimi küçələri gəzdikçə ətrafdakı 2  3 mərtəbəli taxta evlərin dizayınını seyretdikcə özü də bu şəhərin gözəlliyinə valeh olurdu . Bu şəhərin tipi İrandakılar kimi deyil . Məscidlərin minarələri  belə başqa formada idi . Birazdan axşam namazı  qılınacaqdı . Dükanlar yavaş yavaş bağlanır , şəhər əhalisi mərkəzdəki camiyə doğru üz tuturdular. 

   -Sən kec dəstəmazını al, mən də bir bakkala dəyim gəlim- deyə Qulam camiyə gedən yolu ona göstərdi . 

    Tini dönüb cami meydancasına doğru yönəldi. Bir qadın və bir gənc qız eşşəyin belindəki yüklə əlləşirdilər.  Deyəsən yüklər eşşəyin belindən açılmışdı. Yüklər ağır olduğundan yükü qaldırıb eşşəyin belinə bağlaya bilmirdileər;

   -Toooşşş, çər deymiş, too-kuuuşş -  qadının səsi etrafı bürümüşdü.

   Araz bu acıqlı eyni zamanda məlahətli səsi eşitdikcə dodaqları qaçır, səs ona çox doğma gəlirdi . 

   -Xala azərbaycanlıdı deyəsen!- deyə öz özünə düşündü. Yanındakı qıza baxdı. Anasının səs küyündən utanıb qıp qırmızı qızarmışdı. Qızın allanmış yanaqlarına  baxdıqca elə bil nə zamansa gördüyü və ya hardansa tanıdığı bir qadını xatırlayırdı. Elə bil körpə uşaq ikən anasını əmən  uşaq kimi altdan yuxarı anasına baxırmış kimi qızın allanmış yanaqları, utancaq, süzgün badamı gözəri xəyalına gəlirdigəlirdi. "Anam" deyə içindən bir səs kecdi. Elə anındaca başını bulayıb özü özünə güldü ; "Anam mı? səndən balaca bu qız? Deyəsən bu üc gündə  darıxdın anan üçün hə? Cavan qızlara anam deyirsən"  deyə özü özüylə məzəmmət etdi.

   -Mehri, tut  ala , nə gözünü döyürsən, ay qlz, bir işin qulpunnan yapış! - deyib qadın qızına çəmkirib qızının baxdığı istiqamətə baxdı. Biraz aralıdan bir oğlanın ona baxdığını görüb əli ayağı əsdi. Özündən asılı olmayaraq ürəyi çırpındı. Cox tanış gəldi ama kim olduğunu cıxarda bilmədi. Bir gözü qızında, bir gözü oğlanda yükü bağlamağa calışır, bağlaya bilmədikcə qızına çəmkirirdi. Kənardan gözünü qızından cəkməyən oğlana baxıb əlindəkiləri yerə qoyub əllərini belinə dirədi . 

  -Nə gözünü döyürsən bir yaralı barmağa i.sənə! - Asya özünü məşğul göstərərək deyindi. 

   Araz cəld hərəkətə kecdi. 

   - Baş üstə xanım. Mən sizə kömək edərəm. Bu saat!  

   Asya , Azərbaycanca deyinmişdi. Bəlkə oğlan türkdür deyə onun dediyini anlamamışdır. Ama oğlan ona Arbaycanca cavab verincə acığını qızından cıxdı. 

   -Bir hərəkət elə də, nə mal kimi baxırsan? 

   Qız daha da utanıb özünü itirdi. Araz onu bu vəziyyətdən cıxarmaq üçün gülümsünüb eşşəyin belindəki cuvalları yerə qoyub yerdə rahatladı . Ana qız bu bacarıqlı oğlanın işinə heyranlıqla baxırdılar. Geyim kecimindən səliqəli şəhər uşağı olmasına baxmayaraq eşşəyin yükünü rahatlayıb belinə qoymağına mat qalmışdılar. Qadın Araz iş görə görə oğlanı dilə tutmuşdu. 

    - Bala, bizimkilərdənsen deyəsən? 

    - Sizinkilər deyəndə yanı kimlərdən? 

    - Azərbaycanlı ! 

    -Hə xala, güney Azərbaycannanam Tehranda oluram. 

   - Bax deyirəm də həmşərilərimiz elə özümüzə oxşayıb. Maşallah, maşallah. Allah anana bağışlasın səni oğlum . Maşallah, boy desən bizimkilərdə,  buxun desən yenə bizdə . Şəxsiyyət - tfu -tfu - tfu  deyib kənara tüpürdu . Qadının tərifindən qızarıb işini görə görə gülümsədi. Gözünün altıyla qarşısındakı qıza baxdı. Qızın üzündəki ismətə baxdıqca gözünün qarşısına körpəsini əmdirən ana gəlirdi. Bu ana elə bu qız idi sanki. Bu xeyal, bu fikir onun ağlına hardan gərlirdi özü də bilmirdi. 

   Yükləri bağlayıb qurtarmışdı. Ama gözü ona belə bir şey xatırladan qızın  üzündə ilişib qalmış , əlləri isə özünü meşgul göstərirdi. Qadın oglanın qızından gözün çəkmədiyini görüb eşşəyin ipini çəkdi . 

   - Sağol həmşərim , di sən bizdən ötürü məhəttəl qalma bala .

   -Təbii ki-deyib Araz özünü elə alıb eşşəyin qarşısından cəkildi . Əllərinin ununu çırpıb üstünə nəzər saldı . Geyindiyi qara kostuyum una bulaşmışdı . Hövsələdən cıxmış halda dərindən nəfəs alıb ətrafa baxdı . 

   Eşşəyin ipini darta darta gedən qadın geri dönüb;  

   - Bala, heç soruşmadım, kimlərdənsən? Kimə müsafir oldun sən, adın nədir? 

   -Kərbaləyi İsfəndiyarın nəsilindənəm, bəlkə tanıyasız. Oğul nəvəsiyəm .  Adım Azazdır - Deyəndə qadın yerində donub qaldı. Eşşək getdik ipi boşalıb əlindən sürüşüb cıxırdı . 

    Əzanın səsi Arazı yerindən tərpənməyə məcbur etdi. 

  - Di salamat qalın , azan oxudu . Namazımı qəzaya salmayım 

  Araz getdikce Asya onun arxasıyca  baxırdı. Yerişi eynən Beşirin yerişi idi , Beşir kimi dik , sağ ayağını da içəri bastıraraq yeriyırdi. Bədənindən üşütmə keçd. 

  - Arazmı dedi, Bəşirmi dedi?

                MOSKVA

     İsmayıl qısa müddət sonra azad olundu . Ama İbrahim 2 gündən sonra. İsmayılın Azərbaycanda yüksək vəzifədə işləməsi və belə bir vəziyyətə düşməsi xəbəri məsul yerlərə  gedib cıxmışdı. Bu hadisədən sonra onu  qəşəy bir töhmət gözlədiyini də əla  bilirdi. Nə etməli . Bir iş idi olmuşdu . İzzahatında İbrahimi bacısının əri olduğu və ailə münaqişələrinə görə  hirslənərək  kürəkənini döydüyünü yazmışdı. İbrahim ondan o da İbrhimdən şikayyətci olmadığını deyib ikisi də azadlığa çıxmışdı. Milis nəzarətindən cıxan ibrahimi  elə İsmayıl özü qarşıladı. Taksi oturub ; 

   - Sür ! - Emrni verdi. 

   Moskva mehmanxanasına catanda  ibrahim cəld hərəketlə şoferin çiyninə vurub onu tələsdirdi . 

   - Tələs, qardaş, sürəylə sür .  Dayanma , tez ol . 

   - Hara ? Noldu - deyə İsmayıl təcüblə geri dönüb İbrahimə baxdı . Adamların onlara yaxınlaşıdığını görüb;

   - Manafın adamlarıdır . Burdan qaçmalıyıq ! -  deyib şoferi tələsdirdi . 

     İki qara volqa onları təqib edirdi .  

 Maşınları yerindən götürüldü . 

  - Bunlar bizdən belə rahatlıqla əl cəkməzlər , qardaş. Nə pislik desən bunların içindədir. Sən bunları tanımırsan İsmayıl . 

  - Dünya dərəbəylikdir bəyəm ? O  boyda represiyada o qədər milləti bu dövlət Sibirə sürgün etdisə, yanı deyirsən bunları belə keflərinə görəmi buraxacaq? Özdə kimə edirlər bu düşmənciliyi? Yoldaş İsmayıl Ələsgərovun bacısına və yeznəsinə.?

    Geniş prospektdə maşınların arasında böyük bir təhlükə yaranmışdı. İsmayıl şoferə əmr etdi:

   - Sür milis idarəsinə !

  Şofer düşdüyü veəziyyətdən narazılıq etdiyini görüb İsmayıl çibindən vəzifə  kartını çıxarıb özünü təqdim etdi ; 

   - Rayispalkom yoldaş İsmayıl Ələsgərov, dediyimi vətəndaş kimi etmək məcburiyyətindəsən , yoldaş... Bu bir əmr və vəzifədir . 

   Taksi milis idarəsinə catanda onu taqib edən maşınlar yanlarından şütüyüb keçdilər. İsmayıl tez cibindən dəftərcəsin və qələmini cıxarıb maşınlardan birinin nömrəsini yazaraq içəri girdi. Vəziyyəti növbətçi polisə izah edib , şikayyət ərizəsi yazdı. Milis və yol patrul xidməti iş başına keçdi . 

    Hava qaralmışdı ki, şübhəlilərin elə kecirilməsi xebəri geldi . Bu bir cinayyet dəstəsinin süqutu demək idi . İsmayıl sevincli idi . Xidməti vəzifəsini yerinə yetirərken alacağı töhməti də təlafi etdirmiş olacaqdı . 

   İsmayıl İbrahimlə xestəxananın bağında oturub uzun uzadı danışıb ortaq bir qerara gəldilər . 

   -Bu zamana qədər nə olubdursa oldu bitdi . İndən sonra arvadına sahib cıxacağına söz ver, İbrahim. 

  - Axı mən bu boyda həngamədən sonra ULduzla Azerbaycana  qayıda bilmərəm. Orada hamı Ulduzu  Balaqardaşla bilir . Mən kişiyəm ,  mən bu nakişiliklə dostlarımın üzünə baxa bilmərəm axı. 

   -Sənin dostun yoxdur. Hansı dostlardan danışırsan sən? Bandit dostlarından? Bu vaxta qədər qazandığın dostların sadəcə öz mənfəətini  güdən bir alcaqlar olublar . Əgər dostursa zəng elə danış gör səni bağışlayırmı. Mən bunların tipinə bələdəm. Bunlar ozlərinə sərf edəni bağışlayır sərf etmeyəni yox. Ağlını başına topla . Yığ ailəni başına. Unut her şeyi.

   - Mən 6 ildir Manafın çörəyini yemişəm. O mənə özü kimi  inanır . Onun yanında hörmətim var. Onunla  danışacam. 

   - Məncə boşuna zamanını itirirsən . Onun adamları ələ kecəndən sonra o sənə etibar etmeyəcək. Bunu mən sənə deyirəm, İbrahim! 

  -Bilirəm. Bu da mənim ikinci xatam oldu. Bir dəfə Ulduzu qaçırtmaqda , bir dəfə də indi. 

  -Sən ona cox güvənib, inanırsan. Onu yaxşı adam bilirsən?Ama elə deyil . Bunlar bir cinayətkar dəstədir. Belə dəstənin dini imanı olmaz, İbrahim, inan mənə. 

    -Mənə bir şans ver. Mən sonuncu defə onunla danışacam. 

    -Hmm. Yaxşı, amma mən də səninlə gedəcəm!

   -Yox, əgər sən də mənimlə gəlsən o heç vaxt mənə güvənməz . 

    -Özün bilərsən. Onsuz da güvənməyəcək sənə. 

    Telefon məntəqəsınə girib Manafın nömrəsini cevirdi. Qısa danışıb ondan bağışlanmasını istədi. Manaf onu  bağışlayacağını dedi. Ama əvvəlki güvənin qazanmlıydı. İlk növbədə bu barəde onunla üzbə-üz görşməli idi. 

   -Mən sizə necə güvənib görüşə gələcəm ki?

   -İbrahim, mən sənə xəyanət etməmişəm, sən mənə xəyanət etmisən . Adamlarım tutulub bunun nə demək olduğunu hər halda məndən yaxşı bilirsən. 

   -Demək cəzam var?

   -Bir şərtlə bağışlaya bilərəm səni . 

   -Nə şərt? 

   -Ulduzu mənə gətirəcəksən ! 

   - Nə istəyirsəniz deyin eləyim, ama Ulduzu məndən istəməyin ! O mənim arvadım olub- Telefonun o başından qəh qəhə səsi yüksəldi .

    - Arvadın hə? Haa haa ...

   İbrahim onun gülməyinə əhəmiyyət verməyib birnəfəsə ürəyini boşaltdı . 

    - Müharibə zamanı ayrılmışdıq. Başa düşürsüz? İndi men öz arvadımı sizə ne teslim edə bilərəm. Məni kişiliyimlə sınağa cəkməyin, Manaf müəllim. Mən oğraş deyiləm ki, arvadımı ələ verim . Sizi özümə qardaş, dost bilmişəm. Bu kişiliyə sığışan bir şey deyil. 

   - So..um sənin qardaşlığına, qardaş deyib arxama keçmisən, budur qardaşlığın? Ə nə dastan danışırsan ee mənə? Bizim kitabımızda kişinin arvadını o bu saxlamaz ...

   Beyninə elə bil iynə sancıldı. Mənliyi,  qururu, kişiliyi təhqır olunurdu. Cavab vermədən dəstəyi üstünə asıb yumuruğunu düydü.Barmağını dişləyib əsəbindən səsini içinə qısaraq bağırdı . Çiyninə qoyulan əl, ona günəşinin istisindən qorunan kölgə kimi gəldi . Başını geri döndərib çiyninin üstündən İsmayıla baxdı. İsmayıl onu bağrına basıb boynunu ovxaladı. 

   -Manafın sənə nə deyəcəyini mən adım kimi bilirdim. Sənin can dediyin dostlarının şərəfi bu oğraşlıqdan, binamusluqdan ibaretdir. Sən bizim qardaşimiz, canımızsan. İkiniz də səhv elədiniz. Bir birinizi bağışlamalı və qaldığınız yerdən davam etməlisiz.Sən o dəstəyə düşsən, elə bilirsən rahat olacaqsan? Mən Ulduzdan nigaran deyiləm,qardaş. Onun üstündən xətt çekmişik. Biz Mikayılnan onun arxasınca cox süründük. Gəlmədi indi cəzasıdır cəkir, cəhənnəmə çəksin. Sən ona, o da sənə şans verməlisiz. Mən də sizin xoşbəxtliyiniz üçün əlimdən gələni edəcəm. 

   - Ama bir də fikirleş ki , mən Ulduzla Azərbaycana qayıtdıq. Rayonda camaat bizi necə qəbul edəcək?

   - Rayona getmiyəcəksiz !

  -  Bəs hara? 

  - Sən dayan. Bir şey fikirləşərəm . Yoldaşlarla danışım. İlk öncə Manafı ələ kecirtmək üçün bizə kömək etməlisən . 

  -Mən bunu edə bilmərəm !

  -Bu həngamədən sonra sən ona sədaqət göstərirsən?

   -Biz qardaşdan artıq olmuşuq .

   -Ə, qardaş qardaşın namusun qoruyur ee,  qardaşa demir ki, arvadını gətir səni bağışlayım. 

    İbrahim nə edəcəyini bilmirdi. Kücənin ortasında o baş bu başa gedib gəlib fınxıra fınxıra qalmışdı ...

 

                    ANKARA 

   

     Namazlarını qılıb caminin qapısının yanına qoyduqları zənbillərini dı götürüb yola cıxdılar. Dar küçələrdən keçib evə tərəf addımladıqca, bayaqkı eşşəyin yanındakı qızın qızarmış üzü gözünün qarşısına gəlir, eyni anda da bu qızın əksi olan uşağını əmdirən bir ana da xəyalında canlanırdı. Qulam nəsə danışırdı, fikiri özündə olmadığından, onun nə danışdığını da  eşidə bilmirdi. 

   -  Eşitdinmi a bala? 

   - Nəyi  dayı? 

   - Bax dediyimiz kimi. İrandan heç kimi tanımırsan haa. Hec öz ailəni də . Bu bir dövlət sirridi. 

   - Bəli, bəli. Başa düşdüm narahat olmayın . 

   -Heç kimin yanında bu barədə bir kəlmə də danışmırsan nəinki bizimkilərin. 

       Qapını açıb icəri girəndə yenə

   -Babam gəldi! - deyə Şərqiyyə qabaqlarına qacdı.Yenə eyni mənzərə, yenə eyni səhnə... Deyəsən Şərqiyyə ilə Qulamun hər görüşündəki rolları bundan ibarət idi . Ayaqqabılarını soyunub , ev başmaqlarını geyinərək yuxarı cıxdılar. Piləkənin başında boy sırası ilə  düzülən qızlar:

   - Hoş gəldin baba! - deyərək ədəblə bir bir ataların əlini öpüb görüşdü . 

   -Ay maşallah den külfətinizdə hamısı qızdı . 

   -Hə, hələ ikisi  içəridə . Analarına kömək edir yəqin. Allah bu qızlardan qabaq bir oğul vermişdi, nankorluq elədik Allahın verdiyinə.O da bizdən üz döndərdi, çırağımı yandıran bir oğul verdi bizə . İndi bizi sınamaq üçün o oğulu bizə yollayıb,amma özümüzü ...

   Qulam Arazın baxtığı istiqamətə baxdı . Araz desən heç onun nə dediyini  eşitmirdi ,  fikiri özündə  deyildi, Mətbəxin açıq qapısından içəri yemekri hazırlayan qadınlara baxırdı . Qulam barmağını dışlədi . Özü özünə ; 

   " Allah ,qurban olum sənə sınağımızı, yüngül, yükümüzü çəkı biləcəyimiz qədər rahat elə. Sən özün ananın ürəyinə mərhəmət , oğulun urəyinə əhv toxumları səp. Deyəsən axı Araz anasını tanıyıb" . 

   - Gəl , bala , kek içəri . Xədicə qızım ,  bizə bir sərin ayran gətir, ciyərimiz yandı. 

  - Xoş gəldin bəyim - deyə Asya mətbəxdən ərini salamladı. Mətbəxdə analarına kömək edən qızlar bir bir mətbəxdən gəlib yer divanında dirsəklənmiş atasının əlini öpdülər . Araz pəncərədən bayıra baxırdı . Atasıyla görüşən qızlara tərəf dönəndə ürəyi döyünməyə başladı . Qızın üzünə baxdıqca içinn ona "anam" demək gəlirdi. Axı bunun səbəbi nə idi. Qız da çaşqın çaşqın ona baxırdı . 

   - Aa a siz, Arazsız !

   -  Bəli. 

   -  Deyəsən siz tanışsız - Qulam təcüblə onlara baxdı. 

   -Həə, bayaq eşşəyimizin yükü açılmışdı. Qardaş da yoldan kecirdi . Kömək elədi bizə . 

   - Afərin oğlum - deyə başıyla razılıq edərək ona yanında yer göstərdi. 

   - Ana!-deyə Mehri həyəcanla mətbəxə qaçdı. Həmin an böyük görüşmə Qulamın gözləri qarşısında baş tutdu . 

    İki doğma insan bir birləriıə iki yad kimi görüşdülər. Qulam ana ogul arasındakı bu görüşdə özü daha çox həyəcanlanırdı. Asyanın üzündən çaşqınlıq oxuyurdu . Arazın isə gözü Mehridə idi. 

     Asya hər Araza baxdıqca Bəşiri xatırlayırdı. Rəng verib rəng alırdı. Bunu Qulam da hiss edirdi, Asyanın kecirtdiyi həyəcanı lap yaxşı bilirdi. O , düşünürdü ki, Asyanın oğluna qanı qaynayır, onu hardasa tanımağa başlayır. O üzdən belə bir hal yaşayır . Arazın gözü isə Mehridəydi. Qız da bu baxışları özündə hiss edib yad bildiyi bu adamdan həya edərək həyəcanlanır, həyəcanlandıqca ürəyinə sevgi toxumlarını səpirdi. Qızı ilə Arazın oğrun oğrun baxışmaları nə ananın nə də atanın gözündən yayınmırdı.Qulam bacı-qardaş olduqlarını bilməyən bu gənclərin odla oynadıqlarının fərqindəydi. Nə gədər gec deyil onları ayıltmalı idi. 

    Asya ilk gündən Arazı Bəşırə bənzətdiyinə görə ondan ehtiyyat etməyə başlamışdı. Qızlarını gözdən qoymurdu. Onları güdüm güdüm güdür, onları Arazla tək qalmağa izin vermirdi. Mehrinin keçirtdiyi həyəcanı yaxşı görürdü. Bir ana kimi buna sevinirdi. Qızı,aşiq olub sevirdi, Ana yalnız qızının indi bu qədər böyüyüb gənc bir qız olduğunun fərqindəydi. Ama bu sevgi üçün yanlış seçim etdiyini düşünürdür. Odur ki , qızını qarşısına qoyub onu bu sevgidən uzaq tutmağa çalışırdı . 

    Qulam Arazı məhəllə dükanlarının birində işə qoymuşdu . Araz artıq buraya necə alışmışdırsa, sanki o, neçə illərdir burda yaşayıb,burda böyümüşdü. Məhəllə ağılı və kamalı,  eyni zamanda zirəkliyi və savadı ilə hörmətini qazanmışdı. Qulam ətrafındakılardan bu yad məmləkətli qonağa bəslənilən hörməti gördüb eşitdikcə ürəyi fərəhlə  dolurdu .

  Araz yavaş-yavaş cevrəsinə alışdıqca gözü açıldıqca vətənpərvərlik duyguları yenə də qabarıb daşırdı . Fəruxidən və Əsmərdən aldığı məktubların sayəsində Ankarada fəaliyyət göstərən Güney Azərbaycan hərakatına qoşulmuşdu. Bu hərakatın üzvüləri demək olar ki,çoxu Fərruxinin  tələbələri idi, hamısının  bir fikiri vardı ; İki Azərbaycanı birləşdirib tək cumhiriyyət yaratmaq ! 

    Araz burda həm oxuyur, həm işləyirdi.Evə də gec gec gəlirdi. Bəzən günlərlə də evə gəlmirdi.Hərakatın gizli tapşırıqlarını yerinə yetirirdi . Bəzən başqa şəhərlərə göndərilirdi. Qulamın  Arazın fəaliyyətindən xəbəri vardı . Zatən onun Fərruxinin tələbəsi olduğunu da bilirdi. Bilirdi ki, o və onun tələbələri, tək Azərbaycan üçün calışırlar. 

    Araz evə gəlmədiyi günlər Mehri pəncərədən asılı qalıb küçələrə boylanırdı. Qulam qızı ilə arasındakı pərdəni götürmək istəmədiyi üçün Asyanı yanına çağırıb onu xəbərdar etdi. 

   -Bu sevda hec zaman baş tutmayacaq. Olmaz, ola bilməz . Qızına de boşuna sevdalanmasın . 

   - Axı niyə? A kişi , bəyəm sən məni gizli gizli sevmirdin?- deyə qımışaraq ərinin böyrünü dürtmələlədi- Guya özü cavan olmayıb ee. Bəyəm sən ürəyinə  söz kecirdə bilirdin ki ,o cavanlar da söz kecirtsinlər.

   - Asya, bu mümkün deyil, bilmədiyin şeylər var - Qulam ciddi şəkildə etiraz etdi. Asya ilk dəfə idi ki ipək kimi mülayim adam olan Qulamı belə ciddi görürdü. Arazı bu qədər sevmişkən niyə qızı ilə bu sevgiyə belə kəskin  etiraz edir ki ? Açığı özü də Araza alışmışdı. Ürəyində ona qarşı başqa bir hiss vardı . Onu qızlarından seçə bilmirdi . Araz evə gəlməyəndə nigaran qalır. Evə gələndə də nigaran qalmış ana kimi onu danlayardı . 

   - Nə var axı? De biz də bilək də

   - Deyə bilmərem Asya, ama nə olur olsun qızını da özünü də bu sevdadan  uzaq tut.Yalvarıram, sonra peşiman olarsız. Qoy qardaş bacı kimi bir ,  birrini sevsinlər. Məni məcbur eləmə ki, onu burdan göndərim . Onubbizim oğlumuz kimi qəbul elə . 

    Qulam qızının günü gündən Araz üçün əridiyini görüb özü onunla danışmağı qərara aldı ...

    Çox yorulmuşdum.Onların bu hayat hekayəsinin dolaşımından necə cıxacağını özüm də düşünməyə  başlamışdım. Bəzən də özüm özümə mat qalırdım ki, ilahi, gör necə həyatlar var? Hər ömür bir insan taleyidirmi  yoxsa allah özü yaradandamı belə qarmaş-dolaş yazı yazıb? 

     Nəysə Allahın işinə qarışmaq fikirim yoxdur, əstəğfullah. Həddimə də düşməz, özü bilən məsləhətdir...

     Hekayəni burda saxlayıb Baharın göndərdiyi mesajları yeni bölüm üçün incələməyə başladım ...

                ______18_______   

     Mesajları incələdikcə beynimdə yeni səhnələr canlanmağa başlayırdı . Qulamın qızı ilə Arazın arasında belə carəsiz bir vəziyyətdə qalacağını hec ağlıma gətirməzdim. Ata ilə qızın arasında keçən bu söhbəti necə səhnələşdirəcəyimi heç özüm də bilmirdim. Hardan başlayıb, harda bitirəcəyimi götür qoy edə-edə qalmışdım. Yazdıqlarımı bir neçə dəfə yazıb silirdim, Baharın dedikləriylə uyğunlaşdırmağa çalışırdım. 

                        *****

  -Şəbnəm qızım, ablanı cağır buraya!        Mehri içəri girəndə atası divarın içindən hörülmüş şominənin (divar peçi) qarşısında dırsəklənib arxasını isidirdi.

  -Baba beni cağırmışsın?

  -Gəl qızım, kapıyı da ört .

   Mehri içəri girib arxasıyca qapını çəkdı. Təccüblə atasının üzünə baxdı. 

  - Bir dostumun başına bır hadısə gəlib-deyə Qulam ağırdan söhbətə başladı- Eşitdim, az qaldı başım havalansın. 

   Mehrini maraq götürdü;

   -Nolmuş ki baba? 

   -Anana danışa bilmədim adamın dərdi ona yük olacaq deyə qorxdum . Ananı bilirsən də ağzında da söz qalan deyil. 

 - Aman, aman... Sakın baba, bi de kafaya takacak...

   - Elə mən də fikirləşdim ki, sən cavansan. Ağzın da möhkəmdir. Dedim bu dərdi səninlə paylaşım. Aramızda qalsın, bir sirr kimi. Kimsə bilməsin haa. 

  - Sən hiç merak etme baba . Buyur konuş! 

   - Çoxdan, lap coxdan tanıdığım bir dostum vardı... 

    Qulam Asyayla başlarına gələnləri hekayələşdirib guya dostunun başına gəlibmiş kimi qlzına danışduqca, qızı bu müammalı, bəxtsiz taleyi ah-ufla dinləyirdi. Bogazı qurumuşdu. Uşaq ağlıyla oğlunu atan anaya əsəbləşirdi .

    - İndi həmin oğlan böyüyüb gəlib. Həmin ananın evində qonaqdır. Ana oğlunu tanımır. Ama oğlanı cox sevib bəyənib. Bu sirri burada bir dənə mən bilirəm ki, bu oğlan onların oğludur. Çünki mən o uşaqla hec vaxt bağı qoparmamışdım, nənəsi və yaxın adamlarla tez tez məktublaşırdım . İndi ay qızım, qalmışam belə. Bəzi şeylərə görə nə o ailəyə, nə də başqasına bu sirri aca bilmirəm. Bilmirəm neyləyim. 

    -Ama, baba, onlar bu çocuğun kim olduğunu bilmiyorlarsa bu sırrı açmak sana düşer.

  - Çətini də budur da bala . Qorxuram qaş düzəltdiyim yerdə vurub göz cıxardam.

  - Neden baba. Belki ana oglunu özlemiştir ...

 - Əlbət özləmiş amma, qorxuram. Qadın çox tərs arvaddır. Qorxuram arvad bu uşağı qəbul etməz. Ya bəlkə ana qəbul etdi , oglan anasını bagışlamadı . Məncə bu sirri birdən birə açıb onlara demək olmaz . Onları bu görüşə hazırlamaq lazımdır. 

 -Ee baba, nasıl olacaq bu iş? 

 -Bilmirəm. Elə dərdim də budur da. 

   Qulam ağ saqqalını qaşıyıb sığalladı. Biraz düşündükdən sonra davam etdi;

  -En pisi də bilirsən nədir,qızım?

  -Neymiş, baba?

  - O evin qızı o oğlana aşiq olub - Mehri iki eliyle dizlerine cırpıb tessüflendi ;

   - Ne diyorsun sen baba... Ey vahlar olsuuun! !!! Yazık o genclere ya baba. Şimdi nolacak bu işin sonu. İyi de baba, o genc adam o kızı seviyormu acaba?

   -Adamı bilmirəm qızım , adamın ağlı fikiri işində-güçündə. Amma qız dəqiq sevir. Hələ üstəlik anası da bu izdivacın baş tutmasını istəyir kimi hiss edirəm mən. 

   - Deme...

   - Hə bala... O, qıza yazığım gəlir mənim. Bu ümüdsüz sevda ona cox acı verəcək.

  Mehri təssüüflə başını silkələdi.

  - Daha yeni başlayıb bu sevda . Bir birlərinə bağlanmadan onları qoparmaq lazım. 

   Mehri fikirə dalıb getmişdi. Bu vəziyyətdə nə edəcəyini, o qıza və ya o oğlana necə kömək edəcəyini düşünürdü.

    Qulam bu söhbətlə də qızına təsir etdiyinə sevinirdi.Gözünü qıyıb sınayıcı bir nəzərlə qızına baxdı ;

   -Belə bir vəziyyətdə sən olsan necə olarsan?

  -Allah korusun baba, nerden geldi böyle bir soru aklına?

  - Olur da qızım , həyatdır bu, hər şey ola bilər.

  -Kendimi öldürürüm. Utancımdan o adamın yüzüne, babamın annemin yüzüne bakamam.

  - Bax görürsən qızım daha uşaqsan sən səhv düşünürsən. Səndən öncə olanların gunahını siz niyə çəkməlisiz ki? İnsan gərək bu dünyada özünü hər cür sürpirizlərə hazır tuta. Həyat hər şeyiylə gözəldir qızım. Acısıyla şiriniylə. Hamının həyatı şirin olarsa bəs bu acıları kim yaşayacaq? Rəbbim hamıya daşıya biləcəyi dərdi berur yeyə biləcəyi şirini verir, uda biləcəyi acını dadırır. 

   -Öyle de baba öyle olmasına. Ama bu acı çekilmez...

   -Həyat bu qızım. Allahın işini bilmək olmaz bala. Hər an insanı vura bilər, həyatın zərbəsindən yıxılmamaq üçün hər bir kəs özünü hər zərbəyə hazırlamalıdır. 

   Pəncərədən baxçaya baxaraq qızını seyredirdi Qulam. Buz tutmuş səkinin üstinde var-gel edərək hey düşünürdü Mehri . Anidən dayanıb yuxarı pəncərəyə baxdı. Atasını pəncərədə görüb Mehri qətiyyətli addımlarla piləkənlərə yön aldı;

   -Ata !

   -Buyur qızım !

  - Ata , şu sırrı o kıza söylemek lazım .     - Hangı sırri?-Qulam sərt nəzərlərlə Mehrini sınadı. Mehri həqiqətən də bu məsələdə qətiyyətli və qərarlı idi.

   - O kıza bu genc senin abindir demek lazım.

  - Səncə qız bunu normal qarşılayar?       - İster karşılar, ister karşılamaz. Gerçek bu. 

   -Hmm...

   - İstersen ben söylerim baba . Sen onu bana bırak ! Kimdir o kız , beni ona götür baba, yazık olur ya sonra o kıza. O kiz şimdiden bu sırrı bilmezse onun biraz sonrakı halıne ben şimdiden  acıyorum. 

   - Bu sualı bir daha verirəm sənə Mehri. Əyər o qızın yerinə sən olsan neyniyərdin, sevməkdən vaz kecərdin?    - Tabii vaz gececem, hankı kız bile  bile abisiylə aşk yaşar. Acı olur, doğru. Ama yapacak bi şey yok baba. 

   - Yaxşı bəs bu xəbəri eşitsə o kız necə olar səncə? Qorxuram özünə zərər yetirə. 

    - Korkma baba, yemin ederim bi şey olmaz. Bir süre gözden koymayız, beklemek lazım. Sonra alışır zaten. Kabullenir. Kabullenecek te. Nasıl olursa olsun o genc onun abisi. Zor da olsa kabul etmek zorunda ... 

  - Hmm. O zaman əsil həqiqəti bil istəyirəm qızım. 

  -Söyle baba. O kız kım, ben onu tanıyormuyum?

   -Tanıyırsan qızım . Qızıda tanıyırsan oğlanı da. Onlar ikisi də bu evde. 

    Mehri duruxdu:

   -Nasıl yanı? 

    -O oğlan, yani Araz sənin abindir... 

   -Kim, nasıl? Anlamadım ki ...

  Mehrinin gözləri həyəcan və təccubdən böyüyüb az qala həqədəsindən cıxacaqdı. Dizi üste yerə çöküb var səsiylə qışqırır, özünü döyürdü. Qulam çarəsizcə qızının yanına çöküb, onun başını bağrına basaraq onu sakitləşdirməyə çalışırdı.

   Mehrinin gözü dönmüş, anasına nifrin yağdırırdı. Arazın onun qardaşı olduğunu qəbul etmək istəmirdi. Atasının elindən öpərək ona yalvarırdı. 

   -Baba yalvarıyorum, bunun yalan olduğunu söyle, nolursun baba. Kurbanın olayım, elini ayağını öpeyim baba, söyle ki Arazı sevmediğin için böyle bi yalan uydurmuşsun, nolursun baba susma, kulun kölen olayım 

  - Yalan nə deyim qızım. O sənin qardaşındır. 

   -Allahım ben çıldıracam. Yardım et bana nolursun allahım...

   -Yavaş, sakit ol qızım eşidən olacaq.

    -Ben nasıl sakin ola bilirim baba? Benim tüm hayellerim yıkıldı... 

   -Səni başa düşürəm gözəl balam, atan qurban olsun o ceyran baxışlarına. Ama nə etmək olar dərdin mənə gəlsin. 

   -Baba...

    -Bak kızım, bu sirri hələlik hec kim bilməməli, eşidirsən qızım .  Mənə bax. Söz ver... Ananı da Arazı da itirə  bilərik.

    Biraz keçmış, qışqırıb ağlamaqdan yorulmuşdu Mehri. Başını atasının çiyninə qoyub için için ağlayırdı. Başqa çaresi qalmamıdı. Qəbullanmalıydı. İlk məhəbbəti daşa dəymişdi, xəyalları uçmuşdu, arzuları darmadağın olub qərib quşlar kimi perik düşmüşdü . Atası onu yaxşı başa düşürdü . Gənc , yeniyetmə bir qız idi, ilk məhəbbətin ,  en ülvi duyğuların bu yaşda  baş qaldırdığını yaxşı bilirdi. Hec zaman qızlarının sevgisinə qarşı cıxmağı xəyalına belə gətirməmişdi . Ama bu mümkünsüz sevgiyə etiraz etməli, mane olmalı idi .

        ŞİMALİ AZƏRBAYCAN 

    Manafın adamları tutulduqdan sonra cox cinayyetler meydana cıxdı . SSSR- nin bir cox respublikalarında  mütəşəkkil cinayyətkar dəstələri cinayyət məsuliyyətinə cəlb edildi. 2 ilə yaxın davam edən ayrı ayrı məhkəmələrdən sonra İbrahim günahsız bilinərək azadlığa qovuşudu.  Manaf və əl altılarından cinayyət məsuliyyətinə cəlb olunaraq həbs edilmişdi. Butun şəhər İbrahimin yaşama xəbəri ilə çalxalanırdı.Ulduzun haqqında dedi-qodu ayaq tutub yeriyirdi. Bəşirin üstünə gün doğmuşdu, dili beş qarış uzanmışdı. Hələ İbrahimin toyu günü Mikayılın onunla tərs düşməsindən ürəyində qalaqlanıb qalmış kini qabarıb üzə çıxmışdı. Beş kişi bir yerə düşəndə Mikayılı bacısının əxlaqsızlığına görə onların yanında sındırır, Ulduzun adına olmayan qaralar yaxırdı. Müharibədə qıçından yaralanıb, sonradan qanqreniyadan ayağı kəsilən Mikayıl özünü toparlayıb  bir necə ddizin  dəfə Bəşiri qoltuq ağacının altına salıb döymüşdüsə də yenə də Bəşirin ağzını yığa bilmirdi . Düşdüyü acınacaqlı vəziyyətə yanıb tökülən Mikayıl kəsik ayağını yumuruqlayıb bəxtsiz taleyinə ağlayırdı. Ərinin bu halına acıyan Lalə  başını onun kəsik dizinə qoyub ağlamaqdan başqa bir carəsi qalmırdı. İş o yerə qalmışdı ki , Bəşirin şəhərdəki dedi-qodusundan başların alıb qaçma qərarına gəlmişdilər. Bu məqsədlə toplanıb altı uşağını və hələ ailə qurmamış  baldızlarını da götürüb Bakıya kirayə köçdülər. Əlil ayaqla, böyük külfətlə kirada yaşamaq ailəyə cox cətin idi. Lalə və quzlar fabrikə işə girib namusla cöreklerini qazanırdısa da Bəşirin dedi qodusu bu dəfə onların namusuna palcıq atırdı.İsmayılın da bir əli onların üstündə idi . Onun eliylə Mikayılı Əlillər cəmiyyətinin sədri vəzifəsinə təyin etmişdilər. İsmayılın məsləhəti ilə İbrahim Ulduzu da götürüb Qazaxstana köcdü, əvvəllər dini kəbinlə olan nigahını burda olan Azərbaycanlıların şahidliyiylə rəsmiləşdirib evləndilər. Zavodların birində işə başlayan İbrahim və Ulduz həyatın nəbzini tutmağa başlamışdılar artıq.İkisi də etdiyi xataları boyunlarına alıb kecmişə göz yumaraq gələcəyə baxırdılar. Məntəqələrin birində sahə həkimi işləyən Ulduz cox kecmədi ki , analıq məzuniyyətinə cıxdı. İlki qız oldu. Məzuniyyəti bitməmiş daha bir qızı dünyaya gəldi.Uşaq ailəni bir birinə bağlayar deyirlər. Aralarında sevgi olmayan bu cütlüyü uşaqlar bir birinə bağlamışdı.Dəcəl qızların qaygısı bu soyuq cütlüyü bir birinə isinişdirmişdi. Üçüncü uşağı Habil dünyaya gələndə Olqanın da bir qızı oldu. Köhnə rəfiqələr məktub vastəsiylə bir birlərini təbrik edərkən ,  zarafatla uşaqları bir birlərinə göbəkkəsdi dəetdilər. Nə biləydilər ki ,  zarafatla deyilən bu söz körpələrin alınlarına yazı kimi yazılacaq . Dördüncu oğluna hamilə qalanda ölkəyə bir xəbər bomba kimi düşdü . Represiya qurbanları bəraət qazanmışdı. İbrahimin əmisi Çümüşüd də əhv fərmanına düşmüşdü. Sevinc sevincə qarışmışdı. Bu illər ərzində İbrahimin əmisindən heç bir xəbəri yox idi. Əmisi ölübmü qalıbmı hec bir məlumatı yox idi. Əhv fərmanı cıxdığında Cümüşüdün qızları toplanıb Qazaıstana İbrahimin evinə gəlmişdilər. İbrahim İsmayılın köməkliyiylə lazımı yerlərə müraciət edib lazım olan sənətləri hazırlayıb İsmayılin təyin etdiyi məsul bir şəxs ilə bərabər Sibirə - əmisinin sürgün olunduğu şəhərə getdi. Çox həyəcanlı idi. Cox istəyirdi ki əmisi sağ olsun.Təəssüf ki, bəzən həyat insanı xoş sürpirizlərlə qarşılamır. Əmisi dünyasını dəyişmişdi, lakin bu əbədi ayrılığın qənşərində İbrahim Cümüşüdün yeganə oğulu Əliyə qovuşdu. Represiya zamanı dövlət tərəfindən uşaq evinə verilən Əli artıq  sayılıb-secilən bir şəxsiyyət olmuşdu . Unitsitutun jurnalistika faklutəsini bitirən Əli Moskva qəzetlərinin birində məsul vəzifədə işləyirdi. İnternatda bərabər böyüdükləri bir özbək qızı ilə ailə qurmuş, ondan da bir oğlu vardı . Hələ internatda olduğunda atasının represiya qurbanı olduğundan xəbərdar olan Əli müəllimələrindən birinin vastəsi ilə ölkədəki siyasi vəziyyıtin nəbizini tutmuşdu. Həmin müəllimənin də ailəsinin Əlinin atası kimi represiya qurbanı olması bu şagird və müəllimə arasında bir bağlılıq yaratmışdı. Müəllimə Əlini ölkəyə bir lazımı şəxsiyyət kimi yetişdirirdi. Elə o müəllimənin səyi nəticəsində Əli bu səviyəyə gəlib catmışdı. Sonsuz olan müəllimə Əlini övladı kimi sevər, onu öz doğma balası kimi yetişdirirdi. Öləndə də atasından qalma Moskvadakı mülkünü Əliyə bağışlamış, Əliyə onun cox sevdiyi şagırdı Dilara ilə evlənməyi vəsiyyət etmişdi. Əli də öz növbəsinde bu gözəl ürəkli müəlliməsinə vəfa göstərərək onun vəsiyyətinə əməl etmişdi.

    Əhv fərmanı cıxdığında ilk atasının hayına qaçanlardan biri də Əli oldu. Bir aya yaxın idi Sibirdəydi. Atasının ölüm xəbərini bəraətdən əvvəl almışdı. Əhv fərmanı cıxmadan 7 ay əvvəl atası  dünyasını dəyişmişdi. Belə bir zamanda sarılıb ağlayacağı yetimliyini paylaşacağı bir qohum, bir dosta ettiyyac dıydugu bir vaxtda həbsxana qapıları qabağında Allah onu İbrahimlə görşdürmüşdü. Bir birlərini tanımayan əmi uşaqları bir birilərindən xəbərsiz eyni adamın sorağına gəlib burada tanış olmuşdular. İkisinin  də eyni adamı adamı axtarmasına əvvəlcə çaşıb qalmışdılar. Əli İbrahimi ümümiyyətlə tanımırdı . Bu qədır problemin dərdin içərisində Əlini varlığını İbrahim tamamən unutmuşdu. İki əmoğlu uzun müddət bir birlərinə sarılıb qaldılar, ikisinin dəboğazına düyümlənmiç gəhər onları danışmağa qoymurdu. Çümüşüdün ölüm xəbərini də Əlidən aldı. Əli buraya  ağır da olsa atasının sağlığı üçün deyil, nəşini almaq üçün gəlmişdi. 

   Həbsxana idarəsində işlər ləng gedirdi. Süründürməçilik var idi. Gözləməkdən başqa çarə qalmamışdı. Hər gün bu iki əmi uşağı səhər tezdən buraya gəlir lazımı şöbələrə baş vurur, boş zamanlarda ya yaxınlıqdakı kafelərin birində zaman kecirdir ya da digər məhkum yaxınları kimi yol boyu sıralanmış səki daşlarının üstündə otururdular. Belə günlərdən biri idi. İçəridən azadlığa cıxmış məhbuslardan birinin Cümüşüd haqqında danışdığı əhvalat onların ikisini də hərəkətə gətirdi. Məhbusun dediyinə görə, Cümüşüd öləndə onu torpağa əmanət qoyulması haqqında vəsiyyət edibmiş ;

   - Əminəm ki , bir gün oğlum və zəhmətini cəkib onunla qardaş kimi olduğum qardaşım oğlu gəlib məni burdan aparacaq. Onlar məni bu kafir torpağında çürüməyə qoymazlar. Ölürəm dostlar, sizdən bir xahişim var, Məni torpağa əmanət verin!

   Həbsxanada bərabər məhkumluq həyatı yaşayan seyid nəsilindən olan Mircəlaləddin özü öz əliylə Gümüşüdü vəsiyyətinə əməl edib. Cümüşüdü dəfn edərkən torpağa əmanət edib  qoymuşdu . Ekspertin rəyi ilə, molla və dövlət organlarının şahidliyi ilə İbrahim ilə Əli Cümüşüdü məzardan cıxararkən bir möcüzəylə qarşılaşdılar. Cümüşüd 7 ay əvvəl ölməsinə və dəfn olunmasına baxmayaraq cənazə hələ də yeni kimi idi . Çümüşüdün üzündəki nur hələ də necə də var elə də dururdu. Bir dənə tükü də tərpənməmişdi . Bu möcüzənin səbəbini məzarı açarkən quran oxuyan axund belə açıqladı ;

    -Torpaq əmanətə xəyanət etmir.Onu bu torpağa əmanət vermişlər , torpaq da əmanətini olduğu kimi sizə bağışlayıb . Əgər bu əhv lap 20 il  sonra da olsa gercəkləşəydi, nə zamansa bu məzar açılsaydı cənazəni yenə də belə təzə  görəcəkdiz. 

    Cümüşüdü Qarabağa gətirib orda dəfn etdilər. Bir müddət sonra vətənindən, elindən , obasından ayrı düşmüş Cümüşüd yenə bu qürbətdə., qərib eldə kimsiz , kimsəsiz qaldı. İllər sonra ot basmış bu qərib məzarı iki üç ildən bir qızları ziyarət edir üstünə bitmiş otları qoparırdı ...

                         A N K A R A

    Araz yenə fəaliyyətinə davam edirdi . Artıq o, Qulamın evindən ayrılıb dostlarıyla bərabər qalırdi. Mehrinin Araza qarşı fikiri dəyişmişdi. Onu qardaş kimi sevirdi. Bacılarına da Araza qarşı qardaş sevgisi aşılamağa başlamışdı. Asya ilk günlər qızına hirslənib onu qınayırdı. 

  - Fərasətin olmadı gül kimi uşağı qaçırtdın. Gedib sünni tapacaqsan , sünniyə gedəcəksən. Nə gözəl qısmət gəlmişdi ayagına. Özümüzünkü idi , dini məzhəbi də bizdən idi.

    Ama sonralar qızının üstünə bozarmağından peşiman olmuşdu .    Qulam da boş dayanmayıb Asyanın ürəyində Araza qarşı sevgi yaratmağa calışırdı. Arada ağzını arayıb ;

  - Bəlkə anan və Araz gəldi. O zaman onu bağışlarsanmı?- deyə soruşduğunda;

   -Yox əsla - deyə cavab almışdı . Ya da:

  - Asya, heç ağlına gəlirmi ki, bu uşaq Araz ola? 

  Asya duruxub qalmışdı. 

  -Yanı olar? Mən araşdırıb soruşmuşam bizimlə heç bir əlaqəsi yoxdur bu uşağın. Yoxsa sən bir şey bilirsən? Bax Qulam, əgər bir şey bilirsən və bunu məndən gizlədirsənsə  iki dunya dağılsa da qiyamətdə əlim yaxanda qalacaq.

   Asiyanın hikkəsindən çəkinən Qulam  ehriylə baxışıb  hələ bu sirrin qapalı qalmasını məsləhət görürdü. 

   Belə baxanda bəzən Qulam da, Mehri də Asyadan şübhələnirdilər. Elə bilirdilər ki, Asya Arazı oğlu olduğunu bildiyini. Bəzən  Asya elə hərət edirdi ki, bunu yalnız analar edə bilərdi . Məsələ Asya Arazı görməyəndə , onları ziyarətə gec - gec gələndə , hər hansı bir mitinqdə , qarşıdurmada Arazdan nigaran qalışı yalnız bir anaya məxsus olduğunu düşünürdü . Bu nigarancılığın səbəbini Asyadan soruşanda da Asya qəribə hal alırdı:

    - Qərib uşaqdır, anası yox atası yox ,  yazığım gəlir - deyib gözrini ərindən yayındırırdı. Bir iki dəfə də şahidı olmuşdu, Asya Arazın iş yerine gedib küçədə daldalığa çəkilir, kənardan onun boyunu sevirdi, hətta ona isti əlcək jilet corab şarf da toxumuşdu. Bir isti yemək, çörək bişirəndə qazandan ilk Arazın payını ayırrdı, özü Arazla görüşməsə də, yeyəcəkləri və geyəcəkləri  məhəllədə oynayan uşaqlara verib Araza yollayırdı. Maraqlı bu idi ki, bütün bunların Asya etdiyini  Arazın bilməsini də istəmirdi. Uşaqlara möhkəm möhkəm tapşırırdı ki, soruşsa ki, kim yolladı, deyin ki tanımırıq.

   Qulam Asyanı gözdən qoymurdu. Bütün bunları kənardan diqqətlə izləyirdi. İşin sonucunu gözləyirdi. Asyanın ondan hisslərini gizlədiyini yaxşı bilirdi . Nə də olsa necə illik arvadı idi. Asyanı ağzındakı dili kimi tanıyırdı. Daha xəbəri yox idi ki ,  Mehriylə atası Araz haqqında danışanda o biri otaqda iş görən Asya ara pəncərədən hər şeyi eşitmişdi.

   Qızlar da yavaş yavaş böyüyüb bir bir ər evinə uçurdular . Mehri də ərə getmişdi , uşaqları var idi . Artıq Qulam da əldən ayaqdan düşmüşdü . Asyanın canı sulu olsa da ağır xəstəliyə düşmüşdü. Qanlı öskürək heç cür ondan əl cəkmirdi ki , çəkmirdi . Günü gündən əriyən Asyanın ömrünün son günlərini yaşadığını görən Qulam ona son nəfəsində oğlunu anasına gətirməyi düşünürdü. Bu məqsədlə Əsmərə məktub yazdı. Bir ay sonra məktuba Əsmərin adınından yox,  Fərruxinin adından cavab aldı .Əsmər dünyasını dəyişmişdi . Bu xəbərdən Arazın da xəbəri varmış ama İrana keçə bilməməsi onu carəsiz bir vəziyyətə gətirib cıxarmışdı . Qulam Əsməri anası kimi bilən  Arazdan artıq heç nəyi gizlətməməyi qərara aldı . Əl çomağına söykənə söykəneə Mehrinin evinə yola düşdü.Pambıq kimi ağarmış sacını saqqalını qarışdıraraq fikirini,  qızına deyəndə qızı ;

   -Tabii ki , baba asıl hakıkatı ikisi de bilmesi gerekir , fakat, biz buna cok geç kaldık. Aslında bütün olanları onlara coktan söylememiz gerekirdi .

   ... Və bir gün Mehri və Qulam Arazın yanına gedərək bütün olanları ona danışdılar. Bütün bu hadisələrn şoka düşmüş Araz belə bir ananı əsla bağışlamayacağını dedi ;

 -Ən başından bəri onun etdiyi xatanı mən daşımışam. Anladım dayısı ona təcavuz edib və mən dünyaya gəlmişəm . Gərək o məni atama qarşı  düşman kimi yetişdirəydi . Mən bu yaşa gəlmişəm və indi atamın kim olduğunu sizdən öyrənirəm . Niyə axı?  Niyə o mənə sahib durmayıb, mənim kim olduğumu mənə deməyib ? Niyə mən doğma anama yad kimi baxmışam? O necə anadır ki, bu necə illərdə mən onun oğlu olduğunu hiss etməyib ki ?  Mən bilirdim ki , nənəm məni etibar etmədiyi adama verməz . Nənəm məni ordan bura yollayanda onun bu ailəyle bir bağlılığı olduğunu bilirdim . Bunu özü də mənə bunun bir dövlət sirri olduğunu demişdi. Sən necə ki , mənə anamın kim olduğunu , kimlərdən olduğumu ona deməməmi istediyin kimi,  nənəm də mənə tapşırmışdı . Burda bir sirrin olduğunu adım kimi bilirdim . Və bilirdim ki bir gün bu sirr açılacaq . Bu sirrin açılacağına adım kimi əmin idim . Sadəcə səbr edib gözləyirdim bu sirr nədir ,kim tərəfindən , necə.açılacaq ?    Qulam nə deyəcəyini bilmirdi. Nə də Arazı sakıtləşdirmə haqqı yox idi. İllərlə ürəyində, beynində yığılıb qalmış sualların bəndi uçub dağılmışdı . Mehri də, Qulam da sualların qarşısında aciz qalmışdı , ona  cavab verəcəyini bilmirdilər.

  -Bir daş ürək ananın ucbatından , bu zamana qədər , nənəmi ana bilmişəm.  Niyə axı? Mənim nə günahım vardı? Niyə mən onun o biri evladlardan kənar qalmalıydım ki ? Niyə mən atılmalıydım k? - üzunü Mehriyə tutdu ; -Bəlkə sən məni sevdiyində mən də  sənə qarşılıq versəydim, sənə aşıq olsaydım, onda?- Mehri utandığından başını aşağı saldı- Axı sənin nə günahın vardı ki , sevdiyin oğlan sənin qardaşın cıxıb? Mən bu ailəylə mənim bir doğmalıq olduğunu hiss edirdim . Anam da məktublarında hər gün məni xəbərdar edirdi , çörəyin yediyin , qaldığın evin qızlarına bacı gözüylə bax, onlar sənin bacındır deyirdi. O, qızlardan biri ilə aranda bir şey olarsa haqqımı sənə halal etmərəm deyirdi. Nənəm son nəfəsində mənə Asyanın mənim anam oldığunu yazmışdı . Nənəm öldüyndə dərdimi, acımı içimdə çəkdim . Mənim doğma anam mənim dərdimi  soruşmasın mənə təsəlli edəcək deyə mənə sarılmasın deyə , nənəmin - anamın öldüyünü heç kimə demədim.  Mən onu heç zaman bağışlamayacam . Onun üzündən mənim bütün həyatım alt üst olub , nə övlad olmuşam, nə sevən olmuşam . Mən onun timsalında bütün qadınlara nifrət edirəm başa düşürsüz nifrət ... 

                     ***** 

   Bir gecə Arazın qapısı döyüldü . Gələn Mehrinin əriydi. Onunla gəlməsini xahiş etdi. Onu Qulam çağırtdırırdı. 

    Qapını açıb içəri qirmən qapının arasında dayandı. Can üs olan anasının başına toplanmış qadınlar Arazı qapıda görüncə kenara çəkilib ona yol verdilər. Lakin Araz icəri girmədi. Qadın canıyla əlləşirdi. Üzünü divara cevirib sankı divarlara dırmasırdı. Xırıltılı səsinin arasından güc sezilcək dərəcədə Araz deyə səslənirdi. Araz qadının bu halına nifətlə baxırdı .

   Qulam Araza baxıb başını buladı. Dili bir söz deməsə gözləri ona yalvarırdı ki, anasına yaxın getsin. Araz ayaqqabılarını soyunub qapının ağzında cütlədi. Təmkinlə addımlarını anasına doğru atdı. Onun içəri girməsini görən Qulam yerindən qalxıb qadınlara otaqdan çıxmalarını işarət etdi. İcəri Mehri onun əri və Qulam qaldı. Qulam qapıları cəkib,Araza tərəf döndü. Araz Asyanın yatağının yanındaydı. Əlini qaldırıb ona toxunmaq isyirdi. Barmaqlarını sanki isti bir atə toxunduracaqmış kimi ondan aralı tutmuşdu. Sanki barmaqları ona toxunsaydı , ilərlə ürəyində qalaqlanmış buzlar bu atəşin istisindən əriyəcəkdi. Sanki bu buzlarla bərabər Araz da əriyib yox olacaqdı . Bu dəfə də Qulam onun köməyinə catdı. 

  -Asya, bax bir qadanı alım, bax Araz gəlib - Qulam Arazın əlini tutub Asyanın üzü toxundurdu. Elə bil günəş göydən qopub Arazın buz tutmuş ürəyinə düşdü . Ürəyindəki buzlar əridi çay olub Arazın gözlərindən axdı. 

  - Anam! - deyin Mehrinin hıçkırıkları icərinin səssizliyini pozdu. Əri yaxınlaşıb onun əlindən tutub başını sinəsinə sıxdı . 

   Qulam pambıq kimi ağarmış kipriklərindən damlayan suları yığıb yığışdıra bilmirdi. Asya özündə deyildi . Hey üzü divara tərəf, divarları cırmaqlayırdı. Araz əlini Asyanın başının altından salıb onun üzünü özünə cevirdi . Yarı yumulu gözlərinə baxıb dodağının yanında laxtalanmış qanı sildi . Başını alnına qoyub ;

   - Bax anam, mən gəldim. Sənin Arazın!

  Qadın bayaqkı kimi yenə də dayanmadan xırıltılı səslərin arasından "Araz" deyə səslənirdi. Bəlkə də Arazı görmürdü , bəlkə də görürdü .

    - Ana , bilirsən, sizi ilk dəfə carşıda görəndə ilk ağlıma gələn nə oldu? Hə ana? Qucağında körpəsini əmdirən ana. Bunu Mehriyə baxanda görmüşdüm. Cünkü mən son defə anamı yəni səni görəndə tam Mehrinin eksiydın. Mənim anam o qız kimi ismətli , utancaq idi. Mehri sənin gəncliyiniydır ana, o, sənə çox oxşayır. Bəlkə də ondan ona baxanda özümü anamın qucağında hiss edirmişəm .

 Araz biraz ara verdi, gözünün yaşını sılıb təkrar anasının gulağına əyildi. 

   -Ana , o qızın mənə yad olmadığını bilirdim . Qulam atam sənin anam olduğunu deyəndə yenə həmin səhnə ağlıma gəldi . Axı niyə körpəsini əmdirən ana xəyalıma gəlir deyə verdiyim suala mən belə cavab tapdım. Sonuncu dəfə sən məni əmizdirib, elə o gün də məni atmışdın. Mən sənin südünə, sənin qoxuna doymamışdım ana!  Elə həmin günkü şəkilin, baxışın, üzündəki o ifadə yaddaşıma yazmışdı ...

    Başını anasının başına söykəyib saçlarını qoxladı ;

   - Sən heçmi ana olmamışdın ana , heçmi məni sevməmişdin? Hecmi məni görəndə vicdanın oyanmamışdı ,  hə ana? İndi niyə adımı cəkirsən? İndi niyə Arazı arzulayırsan? Elə bilirsən Araz səni bağışlayacaq? Ver mənə uşaqlığımı, ver mene dadına doymadığım südünü, qoynunda hüzur tapdığım o günləri qaytar mənə, nənəmin mənə etdiyi fədakarlıqları səndən görmək istəyirəm, həəə!!!-Araz  danışdıqca səsi yüksəlir, ixtiyarsız olaraq anasını silkəlyirdi:

   - Susursan, niyə? Çünki sənin özünün də məni bağışla deməyə üzün  yoxdur. Üzümə baxmırsan ana, üzümə bax, hə bax! Dön mənə!

   -Yaxşı sakit ol oğlum! -Qulam dözməyib Arazı sakitləşdrməyə çalışdı. 

   -Burax məni Qulam ata! Qoy özü diliylə desin məni bağışla. Hə səni dinləyirəm ay daş ürək qadın! Səni allah bağışlasın! Məni ana sevgisindən məhrum etdiyin üçün , səni allah  bağışlasın, məni o biri uşaqlarından ayırdığın üçün, səni allah bağışlasın, sahibim ola-ola məni yetim qoyduğun üçün! Barim indi məni yetim qoyma ana, getmə, goy birazca da mən goxunu alım - Deyib hönkürdü. Başını anasının sinəsini qoyub içini cəkdi, anasının çiyinlərinn tutub özünə sıxdı.

   - Barım bir dəfə mınə sarıl, məni sev ana! Bir Allah bilir ki , mən buna necə möhtacam, acam! Mənim günahım yoxdur ki, mən sənə 'məni bağışla" deyim , axı mən neyləmişəm ki, sən mənə  qarşı belə haqsız oldun ana ? - deyib qadının heydən düşmüş qollarını boynundan asdı ;

  - Nolar,ana , tək bircə dəfə məni balan kimi bağrına bas, tək bir dəfə, yalvarıram ana! 

   Kürəklərinə  bir anlıq ağırlıq cökdü . Sanki kimsə onu anasına tərəf itələyirdı . Qurumuş barmaqlar kürəyinə neştər kimi batırdı. Başın qaldırıb anasına baxdı . Sönmüş gözlərdə işıq parlayırdı sankı . Gözləri gülürdü ananın . Arazın kürəklərindən basan da anasının əlləri idi . Qadına güc gəlmişdi elə bil . Arazı var gücüylə özünə sıxırdı. Araz üzünü anasının dodaqlarına sürtdü. Gözlərinin yaşı ilə dodaqlarını islatdi . Nəfəsi kəsilmək üzrə olan qadının dodaqların arasından güçlə eşidiləcək "mənim balam"  kəlməsi cıxdı və anında qolları boşalıb yanına düşdü ...

                   *****

    Ana və ogulun bu səhnəsi bütün iradəmi tükətmişdi. Barmaqlarım hərifləri tanımırdı, gözlərimə dolmuş yaşdan yazıları gözüm seçmirdi. Əlimi saxlayıb gözlüyümü çıxartdım . Tavana baxıb gözlərimi sıxınca yanaqlarımdan süzülən yaş boğazıma qədər endi ...

19 BÖLÜM Asyanın ölümünden sonra yazdığım romanın ikinci hissesine kecid almağı düşünürdüm . Artıq köhne nesilden kimse qalmamışdı . Bir Beşir , bir de Qulam idi ki , artıq onlarında bu heyatda rolu bitmek üzre idi . Bundan sonra yeni nesilin dramı başlayırdı . Nece deyerler, heyat bir teatır sehnesi , insanlar bir oyunçu , geler - oynar - geder... - Dayanın uşaqlar , svetafora diqqet edin ! Artıq böyümüsüz dördünüz de . Hele de yol hereket qaydalarını öyrenmemisiz . Yola diqqet edin , fikir verin, öyrenin ! Yol hereketi qaydalarını her biriniz öyrenmelisiz ! - Baş üste , ana. - Men bilirem Ana - Aferin sene , bilirsen ama özünden balaca qardaş - bacına heç ne öyretmirsen - qınayıcı bir baxışlarla böyük qızı Meleykeni süzdü . Meleyke başını aşağı salıb, bacısının elinden tutdu . Qırmızı işıq yanan kimi , piyada xetti lie yolu keçmeye başladı . Ulduz Habilin ve Mobilin elinden tutub onların arxasıyca getdi . Küce adamla dolu idi . İbrahim sekkiz aylıq Qabili uşaq arabası ile yolu kecirib orda ailesini gözleyirdi .Yeni il erefesi idi , uşaqları şenliye götürecekdiler . Sabahdan güneş doğsa da hele de yolların buzu erimemişdi . Buzlu asfaltın üstünde cetin gezmek olurdu . Ulduzun iki uşaqla bütün diqqeti qabaqda geden qızlarının yanında idi . Qabaqda geden qızlarına gösteriş verir , sesi ile onları kontrol edirdi . Meleyke yolu kecmeye telesince ayağı sürüşüb yıxıldı , bacısı Aynuru özüne direk verib qalxdıqca, dartıb Aynuru da yıxırdı . Arxadan onların bu halını izleyen Ulduzu gülmek tutur , oğlanlarının elini buraxıb onları qaldırmağa can atırdı . İbrahim svetaforun sarı işığının yandığunu görüb onları telesdirdi. Arabanı sekide qoyub özü onlara teref keçdi . -Tez olun , tez olun - deyib qızların elinden tutub yolu kecirerken piyadalardan cavan bir oğlan Aynuru qucağına alıb yolu keçirib arabanın yanında yere qoydu . Maşınlar artıq herekete gelmişdiler . İbrahim Meleykeni sekiye teref çekende ayağı sürüşdü . Maşın yoluna yıxılacağını görüb Meleykenin elini buraxdı . Yol dik olduğundan buz onu sürüşdürüb aşağı teref aparırdı . Ulduz ve uşaqlar sekiye çıxmışdılar . Ulduz İbrahimin bu halına baxıb qeh - qehe cekib gülürdü . Ele bu andaca gülüşü dodağında qaldı . Yaşıl işıqda herekete gelen maşın düz onun üstüne şütüyürdü . - İbiş , diqqetli ol ! - deye qışqırmağa başladı . Maşın dayanmaq istese de yolun buzundan kontrolunu itirmişdi . Şofer İbrahimi basmamaq üçün maşını sekiye teref dönderdi . Sekide dayanmış adamlar qışqırıb dağılışdı . Yerinde donub , qorxusundan barmaqlarını dişleyen Ulduz heyecanla bu qezanın ne ile neticeleneceyini gözleyirdi . Maşın kontrolunu itirib dönerken , arxası İbrahime deyib onu atdı . Sekiye cıxan maşın Ulduzun üstüne gelirdi ... ... Reanimatsiya şöbesinde İbrahim ve beş uşaq boynunu büküb oturmuşdu . Qolu buynundan asılı idi . Karıdorun sesizliyini Mobil pozurdu . - Dedeyy , dedey eve , del dedey , mamamı istiyiyem ... Uşaqlar perişan olmuşdular . Cox acınacaqlı veziyyet idi . Uşaqlarına baxan kimi kimsesi yox idi . Uşaqlarla xestexana , baxca arasında qalmışdı . İşe bele gede bilmirdi . Emisi qızları evlenib külfete qarışmışdılar . Heç biri ailesini uşağını qoyub Qazaxstana gelen deyildiler . Beş körpe uşaqla İbrahime cox cetin idi . Ulduzun iki heftelik xestexana günleri ibrahim üçün iki il kecdi . Qonşuda Qalya adlı bir qadın var idi . Eri içen , ceken eyaşın biri idi . Bu qadında qafqazlılara qarşı diqqet vardı . Buraya köçdüyi günden bütün diqqeti fikri İbrahimin üzerinde idi . İbrahim bunu görmemiş deyildi . Tebii ki , bunu böyük bir terbiyesizlik kimi deyerlendirirdi . Özünü o yere qoymurdu . Ulduz qezaya düşmezden önce Qala İbrahimi ulduz evde olmayanda bir şey behane edib onlara geler , yüz cür behanelerle İbrahimi evine cağırar , bezen evde qurulmuş meclislere onu da devet ederdi . Hetta bir iki defe de Beşir onlara gelende Qala onu da evine devet etmişdi . Qadın ve kef meclislerinden doymayan Beşir , canı bele meclislerden sıxılmış İbrahimi ruhlandırırdı . - Heç dayına oxşamadın ee , ə, yeke kişisen , kef ele . Mikayılın köc külfeti başını basdıqca , ogul uşaqları böyüdükce qara sancılar Beşirin canını alırdı . Hele ibrahimin toyundan Mikayıla düşmen kesilen Beşir en gizli bir hemlede ona zerbe vurmağa calışırdı . Mikayılın böyük oğlu inistitutun hüquq faklutesine qebul olanda Beşir evde , eşikde neyi var vurub qırmışdı . Bezen başqalarının uşağının uğurlarını görende öz uşaqlarını arzulayırdı .özünü ne qeder tox tutsa da hetta onlardan ötürü ağladığı günler de olmuşdu . Dost tanışları onu vefalı aile başcısı , uşaqlarına en gözel ata kimi görürdüler . Beşirin evlenib aile sahibi olmaması sebebi , Arazın o tayında qalmış ailesine etibarı kimi deyerlendirirdiler . Beşir tenhalıqdan darıxdığı günlerde buralara geldiyine peşiman olduğunu heç kimden saxlaya bilmirdi . Ömür karvanı yavaş yavaş menzil başına çatırdı . Ömrunu qadınların qucağında eyş işretde keçiren Beşir ömrünün bu yaşında ailenin ne qeder vacib olduğunu çox gözel başa düşürdü . Üç arvadından olan yeddi övladının biri yanında deyildi . Bezen ömrünün bu vaxtında onlara ne qeder can atmağa çalışsa da , ölkenin şertleri onun arzusunu gözünde qoyurdu . Geldiyi günden onlardan heç bir xeberi yox idi . Son vaxtlar evlenmeye qerar verse de İbrahim ve dostlarının eliyle evine getirdiyi qadınlara qoyduğu şerti ya heç bir qadın qebul etmirdi , ya da qebul edenlere de allah uşaq vermirdi . Qadınlara bir şerti vardı , şerti ona bir evlad vermek idi. Ama nedese onun qanını daşıyacaq bir evladı olmurdu . Bunun üçün Moskvadan bele müaliceye getse de müalicenin heç bir neticesi yox idi . Cinsi zeiflik yaşının bu vaxtında öz işini görürdü . İsmayıl vezifesinde böyüyerek nazirliye qeder yükselmişdi . Heç bir yükseklik Allahın verdiyi derdi aradan qaldıra bilmezdi . İsmayılın da günü günden böyüyen anadangelme xeste qızının derdi onu da Olyanı da vaxtından evvel qocaltmışdı sanki , ne atılası deyildi , ne satılası , Allahın verdiyi derde ikinci qızı Mahirenin dünyaya gelişi ile teselli tapdılar . Mahire onların hem qızı , hem oğulları oldu . Onu xususi mekteblerde , özel müellim terbiyesiyle böyüdürdüler . Ele Mahirenin varlığıyla kifayetlenib Allahlarına şükür etdiler . Ulduzun qeza xeberini eşidib Mikayıl Laleni de götürüb Qazaxstan onlara geldi . Deyir qonaq , qonağı istemez , ev sahibi heç birisini . Mikayıl gelende Beşir de onlarda idi . İki sinsi düşmen bir yere düşmüşdü . Üzde , açıqda düşmençilikleri olmasa da , içlerinde bir birilerine qarşı kinleri sonsuza qeder idi . Burda qaldıqları günden Lale beş körpe uşaqla , üç kişi ile böyük bir evin öhtesinden gelmeye çalışırdı . Amma burda tekbaşına ona cetin olacağını görüb , uşaqları da götürüb , Bakıya dönmeyi qerara aldı. Ulduz sağalana qeder uşaqlar Bakıda Mikayılın evinde qalacaqdılar . Belelikle Beşirle İbrahim ikisi evde tek qalınca İbrahim gündüzler işde , işden xestexanaya ordan da geceler Beşirle keyf işretde qadın meclislerinde tüfeyilli heyat sürürdü . Bu müddet erzinde Qala onu sözün esil menasında menimsemiş , onu ələ keçirmişdi . İlk günler eri ola ola erine xeyanet etdiyinden tesüflenen İbrahim sonralar bütün qadınlara , o cümleden Ulduza bele nifret etneye başladı . - Heç ferqi yoxdur , müselman ya da xristiyan . Qadın şeytandır kim ne deyir desin - deye içki meclislerinde qadınlar haqqında menfi fikirlerini yürüdürdü . Bunu demeye esası da vardı . Her kes dünyaya öz penceresindane baxar deyirler . İbrahim de Beşirin sözüyle qadınlar öz penceresinden baxırdı . anasını zinakar , bacısını gezenti kimi tanıyırdı axı ... Ulduz xestexanadan cıxandan sonra onu bir müddet dincelib tam sağalması üçün Azerbaycana yolladı . Ulduz Azerbaycandan müharibe zamanı cıxan idi . Bakıya sadece müharibeye yola düşende esgerlerle beraber ilk defe o zaman gelmişdi . O da herbi komisarlığın teşkil etdiyi maşında Bileceri demir yol vağzalına qeder , vessalam . Hemişe Azerbaycan haqqında radioda bir şey dinleyende , o cümleden Bakı haqqında böyük bestekarların mahnılarını eşitdikce bu şeheri görmek, orda yaşamaq arzuları üreyinde çin çin olurdu . Azerbaycandan qastraol seferlere gelen konsert ve teatırları , elimi tedbirleri qacırmazdı . Böyük memuniyyetle iştirak eder , veteninin uğurlarını her yerde iftixarla öyerdi . Qatardan veten torpaqlarına ilk qedem basdığı gün bu ölkenin ona ne qeder doğma olduğunu bir daha tesdiqlemişdi. Azerbaycan onun buraxıb getdiyi kimi deyildi , demek olar ki , 95 faiz deyişmiş müasir bir ölke olmuşdu . Yeni nesil ölkeye müasir ab- hava getirmişdi . İnsanların üzü gülür , müasir geyimli gencler şeherin gözelliyine gözellik qatırdı . Azerbaycanın ciceklenen vaxtı idi . Dedi- qodu aradan qalxmış , köhne fikirler silinib getmişdi . Uşaqları yanına alıb şeheri gezdikce Ulduz bu gözel şehere aşiq olmağa başlayırdı . Kecmiş keçmişde qalmışdı . Her şey unudulub getmişdi . Ulduzun üreyi yaxınlarının yanına pervazlanıb uçurdu . Uşaqlar da özü de onların yanında özlerini xoşbext sayırdılar. Uşaqlarının qohum eqrabaya qaynayıb qarıışmasını ulduzun üreyince idi . Bu barede mektublarında da yazırdı ; - İbrahim , ezizim unutma ki ,ora bizim vetenimiz deyil . Uşaqlarımız orda kimsesiz böyüyür . Artıq onların da qohum - eqrabaya qaynayıb qarışan vaxtıdır . İşini deyiş gel Azerbaycana . Burda işleyersen . Cox keçmez dövlet bize ev de verer . Ne olur olsun İbrahim orda qurduğu düzeni pozub Azerbaycana dönmek istemirdi . Beşirin meslehetiyle Qazaxstana dönmek istemeyen Ulduza Bakıdan kiraye ev tutub onları ora yerleşdırdiler . İki il her ay Ulduza pul yollayan İbrahim , sonralar ona gönderilen mevacibin arasını kesmeye başlamışdı . Çetin veziyyetde qalan Ulduz bu defe İbrahimle danışıqlara girib tekrar Qazaxstana dönmesini istese de bu defe uşaqlar ora getmelerine etiraz etdiler . Yalnız yay tetilinde toplanıb Qazaxstandakı evlerine geder Meleykeyle Aynurun dersi açılanda Azerbaycana dönerdiler . Erinin gönderdiyi pul bezen böyük külfete yetmirdi . Kira , evin gündelik xerci, qızların mekteb levazimatları . Hele baxcaya geden oğlanlar ... Düzdür İsmayılın ve Beşirin de ona kömekliyi deyirdi . Ama bu ne vaxta qeder bele olacaqdı ki ? Özü öz ayaqları üzerinde durmaq isteyirdi . Elinde gül kimi seneti var idi . İşlemeli , ev növbesine durub ev almalı idi . Bu fikirle balaca oğlanlarını baxcaya qoyub iş üçün Respublika Sehiyye nazirliyine erizeyle müraciet etdi . Cox kecmedi ki , Merdekan sanatoriyalarından birine hekim teyin olundu . Ve gencliyinde xestexanada başlamış ve yarım qalmış eşq burda davam etmeye başladı ... Araz anasını itirdikden sonra Qulamın mesleheti ile onlara köçdüse de , burda cox qala bilmedi . İranda artıq inqlab başlamışdı . Ferruxinin irandan ona yolladığı ismarıçlar onu Türkiyede yaşayan cenubi Azerbaycanlıları bir yere toplayıb farslara qarşı inqılabın alovu körükleyirdi . Araz farslara qarşı inqlabın Türkiyedeki fealların rehberi idi. Odur ki, burda qacaq heyatı sürürdü . Yaşı da kecirdi . Özü öz heyatını düşünmeye ne zamanı yox idi ne hevesi ... Özü qaçaq heyatı süren Qulam Arazı eve eşiye yovuşdura bilmirdi . Bir iki defe Arazı evlendirib aileye uşaq yiyesi etmek istese de sonralar bu fikrden el cekmişdi . Onun vetenine xalqına ne qeder düşkün olduğunu gördükce üreyi qürurla döyünürdi . - O kimden terbiye alıb , kimden ders götürüb ? Nenesi qacaq Hemdiden - Esmerden , müellimi Ferruxiden - deye gülümsünürdü - Atalar düz deyib insan doğulduğunun yox , yediyi yerin kölesi olar . O da Esmerin ve Ferruxinin yetirmesidir . Qoy olsun ! Artıq 3 il idi ki , sanatoriyada işleyirdi balaca oğlundan başqa hamısı mektebe , hazırlığa gedirdi . İşde ev növbesine durmuşdu . Ve yaxınlarda yeni evine köçecekdi . Bu neçe illerde tekbaşına beş uşaqla cox çetin günler keçirmişdi . Yemekden hec bir korluğu yox idi . Menevi ve maddi desteyi de vardı . Di gelki beş uşağın yükü tenhalığın daha da hiss etdirirdi . Tek başına heyatla savaşırdı . Sabah qalxıb uşaqları yedirer mektebe gedenleri yola salıb , balacasını baxcaya aparar . Ordan qacaraq işe geler , günorta tekrar eve qacıb , ikinci növbe derse gedenleri hazırlayıb onları mektebe , mektebdekileri de eve götürer , tekrar işe qacardı . İşde sanatoriyanın bütün telefonları ona aid olurdu . Baş hekim yarı zarafat yarı gercek ; - Gerek nazirliye müraciet edek , seni sanatoriyamıza doktor yox , telefoncu teyin etsinler . Bezen ele gün olurdu ki , qarnına bir tike çörek yemeye zaman tapa bilmirdi . Günlerle saçlarına daraq deymirdi . Onsuz da son günler xercliyini, pulunu - parasını kesen İbrahimden canı boğazına yığılmış Ulduz onu Beşire şikayyet etse de Beşir kolxozdan yolladığı et , yağ , pendir , süd , meyve terevezle Ulduzun sesini kesmeyi bacarırdı . Daha Ulduzun xeberi yox idi ki bir zamanlar yaşayıb beş uşaq dünyaya getirdiyi evde İbrahim Qalayla er - arvad kimi yaşayır . Qala sadece yayda uşaqları atasının yanına gönderende mekanını deyişirdi . Ulduz özü işlediyinden İbrahimin yanına sadece ilde bir defe mezuniyyete çıxanda gedib , on - on beş gün qalıb dönürdü . Erinin qoynunda isti nefesine bürünende heyatında en böyük sehvini qebul edirdi . Kaşke Azerbaycanda qalmasaydı , özünü er sevgisinden , isti yuvasından mehrum etmeseydi - deye düşünürdü . Amma uşaqlarının xoşbextliyini gördükce bu peşimancılığından el cekib özünü teselli edirdi . - Canı cıxsın , gelsin de bura . Bir bele camaat onun nazın cekecek ? Beş uşaq bir de men onu bura yığa bilmirikse biz onun arxasıyca sürüneceyik ? Heç daha men de getmiyecem. Bundan sonra onu uşaqlarına hesret qoyacam . O , zaman ağlı başına gelecek deyib daha bu il ora getmemeyi planlaşdırdı . Belelikle Ulduz ve uşaqları 2 il idi ki , daha Qazaxstanla elaqeleri üzmüşdü . Sadece uşaqlar ataları ile mektublaşar zengleşib görüşerdi . Qadın uşaqları ile baş başa qalmışdı . Ne edeceyini özü de bilmirdi . Uşaqlar burda rahat serbest şen ve xoşbext idiler . Uşaqları ile Qazaxstana köçmeyi düşünse de uşaqlar ora getmeyi heç istemrdiler . Ulduz hekim idi . Az -cox uşaq pisixologiyasından xeberi var idi . Uşaqlar burdakı dostlarını , heyat terzini oraya deyişerdise onlar üçün çetin olacağını yaxşı bilirdi . Odur ki , taleyiyle , alnına yazılmış bextiyle barışıb bütün o terefli , bu terefli aileni bir yere topladı . Qardaşları ve ailesi ibrahimin emisi qızları ve Beşir İsmayılın evinde cemleşdiler , böyük bir aile meclisi quruldu . Onların heyatları müzakire olundu ve qerar qebul edildi . Bu yaşdan sonra boşanaraq uşaqlara yetim damğası vurmaq olmazdı . Zaten boşansaydı ne deyişecekdi ki ? Yene de İbrahim orda Ulduz burda idi . Ne de beş uşaqla Ulduzu heç bir kişi qebul edib onunla evlenmezdi. Bele neticeye geldiler ki, atadan boşanmadan uşaqlara aliment teleb edilsin . Gelerse gelsin , gelmezse orda qalsın . Bu qerardan Ulduz da , İbrahim de razı qalmışdı . Ulduz bele heyatıyla barışıb uşaqları ile geleceye baxmağa başladı . Cox cetin idi , uşaqların arada atalarını görme arzusu Ulduzu cetin veziyyetde qoyurdu . Bir gün Araz Ferruxiden mektub alıb , desteni başına topladı . Yeni emir gelmişdi . Desteden iki neferle İzmire ordan da İstanbula getmeli idi . Mektubda yazılan emre esasen destedeki fealların biri qadın olmalı idi . Onun destesinde ise qadın yox idi . Etibar etdiyi iki neferi seçib bu emiri yerine yetirmek üçün etibarlı bir qadın feal tapmaga qerar verdiler . Liderlerden biri, Arazla möhkem dost olan Behram adlı biri bu işi boynuna götürdü . Aldıqları bu emiri yerine yetirmek üçün Behram Arazı İzmire yolladı . - Biz sizi İstanbulda gözleyeceyik . Aliyeni de al gel ! Bu adını eşitmediyi , üzünügörmediyi qadın kim idi bilmirdi , tanımırdı da . Behramdan bezi tapşırıqları alıb izmire yola düşdü . İlk defeydi ki, İzmire gedirdi . Burda olduğu müddetde İstanbul ve başqa şeherlerde cox olmuşdu . Ama izmire heç getmemişdi . Buralarda xam idi . Avtobusdan düşüb elinde tutduğu adrese baxdı . Qalacağı otelin adresi buraya yazılmışdı . Elini qaldırıb yaxınlaşmaqda olan taksiye teref yelledi . - Taksi ... Arxadan taksiye bağıraraq ona teref qaçan qıza baxdı .Taksi yolun kenarına bend alanda Araz taksinin qapısını açıb adresi şofere uzadanda qız arxa qapını açıb özünü maşına tepdı . - Hadi şöför kardeş bas kaza ! - Ama efendim , taksi bana durdu . - Cok rica ediyorum, beyefendi acelem var ! Qız ürkek baxışlarla etrafa baxdı heyecanla ; - Peşimdeler ! Rica ediyorum , al beni de götürün ! Araz onlara qacaraq yaxınlaşan adamlara baxıb maşına oturdu . - Ya allah ! Tehlükeni geride qoymuşdular . - Kim bunlar , ne istiyorlar ? - Şey , babamın kan davalıları . - Eee senden ne istiyorlar ? - Şey , abi nasıl anlatayım ki , babam davanı yatırmak için beni davalısının oğluna verecekmiş . Ben de evden kaçınca peşime düşdüler . -Nasıl olur ya ? Taksiçi dayanmadan danışırdı . Bele hadiseler en çox cenub bölgesinde olduğunu deyirdi . - Neden polise gidip de şikayyet etmiyorsun ? - Yaa abii , kurban olayım . Başlatma polisine falan ... Qız sebrsizlenmiş halda derinden nefes aldı . - Nerye gideceksin peki ? - Bilmiyorum . Ben karşıda inerim . Ele bu vaxt taksi dayandı . Araza baxıb dedi ; - Sizin adresiniz burası . Araz başın pencereden cıxarıb qarşısında dayandığı binaya ve küçeye baxdı . - Burasımı ? - Evet . - Yürüyerek de gele bilirdim . - Evet yakın . - Borcum na kadar Pulunu ödeyib aşağı endiyinde qız da maşından endi . - Şimdi siz nerye gideceksiz ? - Bilmiyorum . Ben bir yer bulurum . - Hem buralarda yabancıyım diyorsun , hem yer bulurum diyorsun . Hadi gel benimle . - Nerye ? - Otele - Evet yabancıyım . Bulurum ben bir yer . Sen işine bax . Biri iyilik yapdı diye sevindik . Deme sapığa rastlandık . - Tövbe , tövbeee ... Araz sebrsizlenib başın bulayaraq içeri kecdi . Kimliyini verib yer aldı ve yuxarı otağına çıxdı . Uzun yolun yorğunluğu Arazı elden salmşdı bir xasiyyeti vardı yerini , yatağını deyişende yata bilmirdi . Ne ilĺah etdiyse gözlerine yuxu getmedi. Qalxıb pencereye yaxınlaşdı . Pencereye asılmış tülün arxasından küçeye baxdı . Bayaq onunla gelen qız tinde biri ile nese xısın xısın danışırdı . Qız Arazın diqqetini çekdi . - Allah allah kimle danışır bu ? Qızın adamdan nese aldığını görüb özünü toparladı . Elini belindeki silaha sürtüb özünü yoxladı . - Belke xefiyyedir , dalımca düşüb ? Tekrar pencerede tülün arxasından boylanıb gözleri ile qızı izledi . Qız küçedeki simitciye yaxınlaşıb ovcunda tutduğu pulu ona verdi . Araz gülümsünüb başını buladı ; - Day camaat qarnına bir tike çörek alıb yemiyecek ki , ne var ne var Araz burdadır . Yazıq qızın üstünde belke de pulu parası yoxdur . Ele bu vaxt qapı döyüldü . Yaxınlaşıb qapını açdı . Otel işçisi bir xanım idi. Elindeki kağıza baxıb . - Araz Abduni mi ? - Evet buyurun ! - Aşağıda telefona bakarmısınız sizi istiyorlar . - Kim ? - Çaşıb qaldı . Axı onun orda olduğunu kimse bilmirdi . - Behram Behbudi Behramın adını eşiden kimi penceyini çiynine atıb pilekenlerden aşağı qaçdı . - Aloo , He , Behram - Araz , özünü sakit apar, hecne olmamış kimi ve bu deqıqa otelden cıx ! - Noldu mesele nedir ? - Danışmağa zaman yoxdur . Aliyeye güven . Telefondan gelen kesik sesler onu daha da çaşdırmışdı . - Alo , Behram , Aliye kimdir alo ... Ses getmişdi . Ne edeceyini bilmirdi Aliye kimdir ? Onu nece tanıyacaqdı ? Belke bu qadındır ? Hadiseler yaman qarışmışdı . Özüm orda olmasam da hadiselerin heyecanı meni ağuşuna almışdı . Aliye kim idi ? Arazı bu qaranlıq dünyadan nece cıxaracağıma yol axtarırdım .